İzmir -tarixlərin və ilahi gözəlliklərin baş-başa durduğu diyar

Mən bütün İzmiri və izmirliləri sevirəm. Gözəl İzmirin təmiz qəlbli insanlarının da məni sevdiklərinə əminəm.

Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi Mustafa Kamal Atatürk

Kamalpaşadan enib Egey dənizinə doğru baxanda gözlərimiz önündə açılan mənzərənin ilahi bir görüntü, ya da nə olduğunu söyləmək bəlkə də çox çətindir. Böyük Atatürk də hələ 1922-ci ilin 9 sentyabrında bu ilahi görüntüyə, Egey sahilindəki təlatümlü İzmir şəhərinə elə buradaca əllərini gözlərinin üstünə qoyub baxdı və baxışları ilə də İzmiri fəth etdi. Maraqlıdır ki, bu tarixi an indi də böyük bir sənət nümunəsi kimi heykələ dönüb "yaşayır" və əzəməti ilə diqqəti cəlb edir. Elə o vaxt-1922-ci ilin sentyabrında türklər böyük bir mətinliklə istiqlal savaşının qalibi oldular. Səhəri gün İzmir Böyük Atatürkü qucağına aldı, mərkəzdə-Hökumət Konağında (Evində) millət yunanlar üzərindəki böyük qələbəni və İzmirin işğaldan azad olunmasını təntənə ilə qeyd etdi.

Düz 90 il sonra azərbaycanlı jurnalistlər də Türkiyənin Bakıdakı səfirliyinin dəstəyi ilə İzmiri "fəth" etməyə gəldilər. Suları göz yaşı kimi təmiz və pırıl-pırıl olan Egey dənizinin İzmir körfəzi sahili boyunca uzanan, 4 milyona qədər əhalisi olan İzmir həm çox qədim tarixi, həm də müasirliyi ilə bizi valeh edir. İzmir Türkiyənin üçüncü böyük şəhəri sayılır.

Girintili və çıxıntılı, göz işlədikcə uzanan sahil saysız gözəllikdə yaşayış yerləri və çimərliklərin "məskənidir". Gümüldür, Özder, Foça, Karaburun, Çeşmə sahil və çimərlikləri İzmir üçün böyük bir turistik əhəmiyyət kəsb edir. Bu xüsusiyyətləriylə İzmir təbii bir turizm və liman şəhəridir. Qeyd edilir ki, 8500 il öncə bu şəhərin əsası qoyulub. O da ehtimal edilir ki, bu gün də davam edən arxeoloji qazıntılar bu tarixin daha qədim olduğunu üzə çıxara bilər. Beləliklə, dünyanın ən əski şəhərlərindən birində olduğumuzu çox rahatlıqla qəbul edirik. Qədim iyonlardan tutmuş lidiyalılara, farslardan romalılara, bizanslardan Səlcuqlara və Osmanlılara qədər çox uzun zaman keçsə də, İzmirdə bu izlərin hər biri yaşayır. Daha doğrusu, insanlar tarixi olduğu kimi yaşadır, zamanın dönəmlərində qırılıb, itib batanları da bu gün elə təqdim edirlər ki, ilkində olduğu qədər gözəl və cazibədar görünür. Tarixin harasından desən, hansı dönəmindən desən burada bir parça var.

Səfər proqramımız olduqca sıx və ağır idi. Bizi müşayiət edən Kultur və Tanıtma Nazirliyinin İzmir bölgəsinin şöbə müdiri Güzfənd xanım və qrupun rəhbəri Dərya xanımla yüz ilin dostları kimi göruşdük. Amma "ağır proqramdan can qurtarmaq" cəhdlərimizə isə nə bu yüz ilin dostluğu, nə də "bir millət, iki dövlət" konsepsiyası kömək etmədi. Beləliklə, hər gün saat 8.30-dan çıxıb, ən tezi 23.00 radələrində geriyə dönmək şərti ilə gündə ən azı 200 km-dən çox bir məsafəni gedib-gəlməli olduq.

Səfərlər, səfərlər...

"Kaya İzmir" otelində yerləşdikdən sonra Egey bölgəsinə səfərlərimiz başladı. Seferihisara gedən yolumuz ilk addım sayıla bilər. Bu balaca sakit şəhərdə insan özünü düşündüyündən də bəxtəvər hiss edir. Hava isti olduğundandır, ya nədəndir, balıqçılar təknələrini sakit sahillərə "tapşırıb" dincəlməyə getmişlər, sanki bunu görən mavi dəniz də sakitcə uyumaqdadır. Bu gördüklərin barədə bütün ömrü boyu danışa bilərsən, amma bircə dəfə görməyin yerini verə bilməz bu danışılanlar. Bu sakit dünyaya baxa-baxa Teos Antik kəndinə yol alırıq. Trakyalılar burada yaşayıblar. 8500 il əvvəl tikilmiş çoxsütunlu sarayların, teatrların qopub tökülmüş daşlarının, hətta mandarin və zeytun ağaclarının görkəmindən qocalıq "yağır". Hər yan sükut içərisindədir, xanım rəhbərlərimiz buralar haqqında elə maraqla danışır ki, gördüklərimizə heyrətimizi daha da artırır.

Urlada şərab "dequstatoru" olmağımız bizi başqa həqiqətlərlə üz-üzə qoyur. Urla miladdan çox-çox əvvəlin yadigarıdır. Yunanıstandan qaçan qədim ionlar İzmir ətrafında özlərinə həyat qurublar. Əski texnologiya ilə qurduqları şərab emalı və zeytun yağxanası maraq doğurur. Gördüklərimizin bir qisminə Kuşadasında da şahidlik etdik.

Səfərimiz müddətində Kamalpaşa tərəfdəki Nazarköy adlı dağətəyi kənddə də olduq. 350 nəfərlik əhalisi olan bu kəndin sakinləri müxtəlif çeşidli gözmuncuqları düzəldib satmaqla məşğuldurlar. Bizdə olduğu kimi, Türkiyədə də göy rəngli gözmuncuqları bədnəzərdən qorunmaq üçün istifadə edilir. Turistlər üçün Nazarköy, o cümlədən gözmuncuğunun hazırlanması olduqca maraqlıdır. Səlcuq yaxınlığında yerləşən Şirincə kəndi müxtəlif növ meyvələrdən çəkilmiş şərabları, sabun istehsalı və digər xırda istehsal məhsulları ilə yadda qalır. Bu balaca kənddə çox nizam-intizamlı, eləcə də ticarət üçün çox gözəl bir bazar da var...

Füsünkar gözəlliyi və gözəl dəniz çimərlikləri ilə adamı valeh edən Çeşmə Türkiyənin və Egey bölgəsinin ən məşhur turist məkanlarından biridir. Bura gözəl təbii şəraiti və göstərilən yüksək xidmətləri ilə diqqəti cəlb edir. Çeşmə çimərliklərində Egey dənizinin çox şəffaf və təmiz suyu nə bizim çimərliklərlə, nə də Qara dəniz çimərlikləri ilə müqayisə edilə bilməz. Dənizin suyu burada o qədər təmizdir ki, hətta çox dərin və boy çatmayan yerlərdə belə dənizin dibi tamamilə görünür. Ona görə də dənizdə batmaqdan qorxmursan, şəffaf bir şəkildə göründüyü üçün elə bilirsən ki, çox dayaz bir yerdəsən. Amma biləndə ki, bu dərinlik 10-12 metrə çatır, söylənilənləri yoxlamaq fikrindən tezcə daşınırsan. Ümumiyyətlə, Çeşmə bölgənin bahalı yerlərindən sayılır. Amma nə qədər bahalıq olsa da burada xidmət göstərən yüksək standartlı otellər dincəlmək baxımından çox əlverişlidir. Hətta biz orada olarkən eşitdik ki, Türkiyənin ən varlı adamlarından sayılan Rəhmi Qoç da hər il avqustun sonunda olduğu kimi yenə də burada-Çeşmədədir. Biz Rəhmi Qoçun dincəldiyi yerdə olmasaq da "Sisus" butik otelində olduq. Butik otellərdə verilən yeməklər və göstərilən xidmətlər, hər bir yerin öz məhsullarından istifadə olunmaqla sırf yerli ənənələrə uyğunlaşdırılır.

Sonrakı səfər yerlərimizdən olan Məryəm Ana Evi kütləvi turist axınının olduğu yerdir. İçəri keçən kimi adamı böyük bir açarın dəliyinin təsviri formasında qazılmış bir yer qarşılayır, bunun "cənnətin açarı" olduğu söylənilir. Məryəm Ana Evi 1967-ci ildə Papa 6-cı Raul və 1979-cu ildə Papa II Jean Paul tərəfindən ziyarət edilib və xaç yeri olaraq tanınmağa başlayıb. Burada olarkən kütləvi sayda xarici turistlərin və inanclı insanların olduğunu gördük. İman gətirənlərin sırasında təkcə katoliklərin yox, digər xristian təriqətləri mənsubları və hətta müsəlmanların da olduqlarının şahidi olduq. Evə girərkən tam sakitlik tələb olunur, hər kəs bir şam alır, evin digər qapısından bayıra çıxandan sonra ürəyində bir niyyət tutaraq yandırır və şüşə vitrinə qoyur. Beləcə, orada hər gün bu axının ardı-arası kəsilmir. Gördüyüm ayinlərə müqəddəs bulaqdan su içmək və ürəyində niyyət tutmaq, divar boyu ağ rəngli əski parçaları və kağızlar bağlamaq... Bu anda adam özünü bizim müqəddəs ziyarətgahlardan birində olduğu kimi hiss edir. İstər-istəməz cibimdən tapdığım uşaq əli boyda bir kağıza yazaraq, düyünə düşmüş Qarabağ problemimizin həllində Məryəm Anadan kömək istəyirəm...Allah qəbul etsin! Fikrimdən bir də o keçir ki, dünyanın harasında olursa-olsun millətindən, dinindən asılı olmayaraq insan hər yerdə insandır, bu dünyanın ağacları, quşları, yağışları və günəşi kimi...

Yolumuz Efesədir...Tarixi bir səhərin muzeyləşdiyi bu yer indi Türkiyənin ən çox diqqət çəkən bir məkanıdır. 1929-cu ildə qurulub. 50 minə qədər əsər burada sərgilənir. Arxaik bir zamandan başlayan tarixi yol bizi Roma, Bizans, Səlcuq və Osmanlı dönəmlərinə gətirir. Türkiyənin ən önəmli muzeylərindən biri olan Efes 1964-cü ildə yeni bölümün inşası ilə genişlənməyə başlayıb və yeni əlavələrlə çox inkişaf edib. Burada Yamac evlər və ev tapıntıları salonu, sikkə və xəzinə bölümü, məzar tapıntıları salonu, Efes Artemisi salonu, imperator kultları salonu var, müxtəlif memarlıq əsərləri və heykəllər nümayiş olunur. Böyük Artemis tanrısının və Erosun başı, Yunuslu Eros heykəlciyi, Sokratın başı Efesin dünyaca tanınmış məşhur nümunələridir. Böyük fateh və sərkərdələrin min illərlə gəlib başa vura bilmədiyi yolu 2 saata gəlsək də içimizdəki heyrət və vurğunluq yəqin ki, bizim hər birimizi ömrümüzün sonuna qədər tərk etməyəcək.

Hər yanda səliqə-sahmanım höküm sürdüyü bu məmləkətə və adamlarına ürəyimdə əhsən deyirəm. Şəhər bir yana, gəzdiyimiz kəndlərdə və ən ucqar yerlərdə belə, yolların çox rahat və təmiz olduğu hamımızın diqqətini çəkir. Maşın yollarını asfalt və ya daş döşəməsiz görmək mümkün deyil, hətta ən ucqar dağ kəndində belə, asfalt örtüyü olmayanda, yollara və həyətlərin içinə çox böyük bir zövq və səliqə ilə daş döşənib. Bütün bu və bu kimi işlərin müəllifi olan yerli idarəetmə orqanı olan bələdiyyələrin fəaliyyətlərindən adamlarsa yenə də şikayət və giley-güzarla danışırlar. Bizimsə bütün gördüklərimizi ümumiləşdirib gəldiyimiz bir qənaət var ki, olduğumuz, keçdiyimiz hər bir yerdə-yolda da, muzeydə də, parkda da, bazarda da inkişaf yolunda olan Azərbaycanımızı xatırlamış və ümid etmişik ki, burada gördüklərimizin doğma yurdumuzda da şahidi olacağıq.

Bir az da izmirlilər haqqında

İzmirin adamları da bizim adamlara çox bənzəyirlər, hətta cəsarətlə deyə bilərəm ki, bu insanlar bizlərdən də mehribandırlar. Xüsusən də biləndə ki, Azərbaycandan gəlmişik, az qala adama ürəklərini çıxarıb versinlər. Ləhcəmizə vurğunluqlarını açıqca bildirirlər.Yolda, bazarda, metroda, avtobusda, ümumən hər yerdə bu məhəbbət və sevginin şahidi olmağın başqa ləzzəti var. Maraqlıdır ki, görüb -duyduğumuz bu ehtiram İzmir cəmiyyətinin hər bir üzvündə-müəllimində də, həkimində də, polisində də, adi vətəndaşında da, məmurunda da açıq-aşkar hiss olunurdu. Səfərimizin ilk günündə tanış olduğumuz İzmir şəhər valisinin müavini Haluk Tunçsu təkcə danışığında yox, münasibətlərində də göründüyündən də səmimi və sadə bir insan kimi yadımızda qaldı. "Biz Azərbaycanı və azəriləri çox sevəriz",- deyə söhbətimizə körpü salır. "Bizim də sizlərə böyük ehtiram və məhhəbbətimiz var!"-cavabından sonra sanki çox doğma bir insanla baş-başa olduğumuza zərrə qədər şübhəmiz qalmır. Hər bir dərdimizi-sərimizi özününkü qədər bilib-duyan, xüsusən Qarabağdan, Xocalıdan inanılmaz bir təəssüratla danışan Haluk bəy Azərbaycanın işıqlı gələcəyindən də böyük ümidlərlə danışır, özlərinin də vaxtı ilə çox böyük çətinliklərlə üz-üzə durduqlarını dönə-dönə xatırladır. Azərbaycan, onun paytaxtı Bakı haqqında çox geniş bilgiləri olsa da "Bakıda bircə dəfə də olmamışam"-deyimi ilə bizi xeyli təəccübləndirir. Söyləyir ki, televiziyadan gördükləri onu Bakıya lap heyran edib. "Avrovisiyon tədbirlərində gördüyümüz Bakı görüntüləri bizi lap heyran etdi. Az bir vaxtda bu qədər uğur qazanmaq və inkişafa nail olmaq ağılasığmaz bir hadisədir".

-Bakı və İzmir 1995-ci ildən qardaşlaşmış şəhərlərdir. Qardaşın qardaş evində olmaması təəssüf yaratmırmı?-deyə sual edirəm. Gülümsəyir və çox ustalıqla cavab verir ki, bir dəfə İstanbulda bir azərbaycanlı alimlə görüşümdə o, mənə indi də yadımdan çıxmayan bir misal çəkdi ki, iki qonşunun münasibətlərinin nə cür olduğunu bilmək üçün onların yollarına baxmaq bəs edər, əgər yolları ot basıbsa, demək, nə qonşuluq var, nə münasibət! Yox, yollar təmizdirsə, demək gediş-gəliş var, yaxşı qonşuluq var. Bu misal çox böyük bir həyat həqiqətidir. Sağ olun ki, sizlər yolların ot basmasına imkan vermirsiniz. Gəliş-gediş var, amma Bakı-İzmir münasibətləri daha yaxın, daha isti ola bilər və olmalıdır. Hər halda bu məsələ barəsində ciddi düşünmək lazımdır, bir də hesab edirəm ki, müzakirə yox, əməli fəaliyyət gərəkdir. Bunun üçün də imkanların və şəraitin olması önəmlidir, şükürlər olsun ki, onlar da var. Sayın valimizin və mənim salamlarımı və sayğılarımızı Bakı şəhərinə, onun insanlarına yetirin.

Söhbətimizin iştirakçısı olan İzmir şəhər Kultur və Tanıtım İdarəsinin müdiri Abduləziz Egeizə üçün də Azərbaycan müqəddəs bir məkandır. Turkiyə səfirliyinin Kultur və Tanıtma Müşaviri Seyid Əhməd Arslan ilə vaxtı ilə birgə çalışdığını söyləyən müdir bəy İzmirdəki jurnalistləri də Seyid Əhməd bəyin əmanəti adlandırır. Doğrudan da səfər boyu bu deyilənlərin əsl həqiqət olduğu hər addımda özünü göstərirdi.

"Yeni əsr" qəzetinin redaktoru Müzəffər Hürrəm Oktay da Bakıdan gəlmiş jurnalistlərin görüşünə gəldi. O, bu görüşün onun üçün çox əlamətdar olduğunu bildirir. Təkidlə bizi redaksiyaya dəvət edir. Səhəri gün İzmirin mərkəzində-"Hilton" otelinin qonşuluğunda yerləşən binanın 3-cü mərtəbəsindəki redaksiyada yaradıcı qrupla və işçilərlə çay süfrəsi arxasında maraqlı və könül oxşayan görüşümüz baş tutur. 108 yaşı olan "Yeni əsr" İzmirin bölgə qəzeti olsa da, bütün Türkiyədə, xüsusən də Egey və Akdəniz bölgəsində çox geniş yayılır. 80-100 min tirajla çap olunan bu gündəlik qəzet 20-30, bəzən də 45-50 səhifədən ibarətdir. Tam rənglidir, əslində ələ almağınla vərəqləmək istəyirsən. Qiyməti də heç baha deyil-50 quruş, bizim pulla təqribən 23 qəpikdən də az. Etiraf edim ki, bir qəzetçi kimi onların iş rejiminə, qazanclarına, ən əsası da buraxdıqları qəzetə xeyli həsəd aparıram. Amma dərk etdiyim başqa bir həqiqət də var ki, bizim jurnalistlər istər bilik və savad, istərsə də peşəkarlıq baxımında onlardan heç də geri qalan deyillər. Redaksiyada tanış olduğumuz Nevzat Dönməz, Qadir Kamakoğlu da bizimlə söhbətlərindən xeyli məmnun olduqlarını bildirirlər. Redaktor Müzəffər bəy bizi küçəyə qədər ötürür. Yeri gəlmişkən deyim ki, Türkiyənin-İzmirin hər yerində qonaqları son ana kimi diqqətdə saxlayıb ötürmək böyük hörmət rəmzi kimi diqqətimizi çəkirdi.

İzmirlilər şəhərlərini çox sevirlər. Bəlkə buna görədir ki, hər yanda səliqə-sahman və təmizlik hökm sürməkdədir. Adamların əllərindəki nəyisə hara gəldi tullamaq adətləri demək olar ki, yoxdur. Əslində buna heç ehtiyac da qalmır, çünki yolda, parkda, dayanacaq və metrolarda da hər addımda qoyulan yaraşıqlı zibil qabları buna "imkan vermir". Siqaret çəkənlərin sayı bizdən dəfələrlə çoxdur, hərdən adama elə gəlir ki, qızlı-oğlanlı bütün şəhər siqaret çəkir, amma yerdə siqaret kötüyü tapmaq mümkün deyil. Siqaret ancaq xüsusi ayrılmış yerlərdə çəkilir. Bu qanundur. Qanunu bilərəkdən pozmaq cəhdi isə məmur bir yana, vətəndaşlar tərəfindən çox pis qarşılanır. Nəqliyyat saat dəqiqliyi ilə işləyir. Avtobusda, metroda, vapurda (su nəqliyyatında) nəğd pul işləmir. Dörd türk lirəsi dəyərində olan kartı alıb, orada istədiyin qədər pul yükləməklə rahatca bütün nəqliyyat növlərindən istifadə etmək imkanı qazanırsan. Bütün avtobuslarda giriş ön qapıdandır, sürücü kartın qeydiyyatdan keçməsinə nəzarət edir, arxa qapılar isə düşmək istəyənlərin üzünə açıqdır. Bir nəfər olsun belə, nə hay-küy salıb qışqıran sürücünü, nə də pul ödəmiyib qaçan sərnişini görə bilməz, çünki sistem elə qurulub ki... Bir maraqlı amil də diqqətimdən qaçmadı. İstər avtomobillə ol, istərsə də piyada-gedəcəyin yeri heç kəsdən soruşmadan asanlıqla tapa bilirsən, çünki qoyulan işarələr və göstəricilər azmağa "imkan vermir". Öyrənirəm ki, bu dediklərimin hər birini bələdiyyə yaradıb. Hətta vali müavini Haluk bəy deyəndə ki, bələdiyyəmiz metromuzu tikib və uğurla bu tikintini davam etdirməkdədir, düzü təəccübümü gizlədə bilmədim. O, bunu hiss etdi və söylədi ki, İzmir bələdiyyəsi heç bir dövlət vəsaiti almadan metro tikintisini davam etdirir. Mən isə 30-dan çox stansiyası olan İzmir metrosunun xəritəsini fikrimə gətirdim: bir ucu 80 km-ə qədər uzanıb şimalda Əliağaya, əks tərəfdə isə 50 km-ə qədər Adnan Menderes hava limanını da keçən bu metronun, daha 12 dayanacağı da 2-ci xətt- Uçyol-Bornova-Evka üzərindədir.

Günün istənilən vaxtı şəhərin müxtəlif yerlərindən baxıb İzmiri ancaq çox möcüzəli bir qiyafədə görürsən və baxıb gördükcə çaşıb qalırsan, bilmirsən şəhərmi körfəzə sığınıb, yoxsa körfəzmi şəhərə! Axşamüstü Karşıyaka üstündən baxdıqca isə, gözlərinə bir dinclik gətirən Balcova, Narlıdırə və sol tərəfdəki Konak və Kəməraltı sanki batan günəşi yola salmaq üçün ayaq üstə dayanıb. Əks tərəfdən isə Karşıyakanın, Bayraqlının sirli-sözlü duruşu karşıyakalı qızların nəvazişli duruşunu xatırladır və adamın ruhunu qanadlandırır. Heç bilmirsən bu gözəllikləri qucaqlayasan, ya nə edəsən ki, özünə gələsən...

İzmirin mətbəxi ənənəvi türk mətbəxinə aid olsa da, bir qədər fərqlənir. Burada çeşidli tərəvəz yeməkləri, dəniz məhsullarından hazırlanan yeməklər üstünlük təşkil etməklə yanaşı, həm də olduqca dadlı olması ilə də fərqlənir. İzmirin boyuna-buxununa və ilahi görkəminə biçilən bu fərqlilik yeməklərdə də, meyvə və tərəvəzin dad-tamında da hiss olunur. Özü kimi, adamları kimi yeməkləri ilə də Türkiyədə yaxşı mənada fərqlənir İzmir. O da qeyd edilməlidir ki, balıqçılıq, balıq və digər dəniz məhsulları bölgənin həyatında mühüm bir yer tutur. Şəhərdən çox uzaqlarda yaşayan kənd sakininin belə, turistlərlə peşəkar davranışı və əski bir kənd kafesində peşəkar səviyyədə, hər bir təmtəraqdan uzaq və olduqca təbii görünən yüksək xidməti turizm baxımından da çox təqdirə layiq, öyrənməli fakt kimi diqqəti cəlb edəndir.

(ardı var)

Namiq ƏHMƏDOV,

Bakı- İzmir-Bakı

Xalq qəzeti.- 2012.- 2 noyabr.- S. 5.