Naxçıvan Muxtar Respublikası sosial-iqtisadi, elmi-mədəni inkişafını uğurla davam etdirir

2012-ci ilin doqquz ayının yekunları da bunu təsdiqləyir

Naxçıvan Muxtar Respublikası blokada şəraitində yaşamasına baxmayaraq, mюvcud potensialdan səmərəli istifadə etməklə inkişafın yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Təmin olunmuş yüksək inkişaf meylləri юzünü mühüm əhəmiyyətli enerji, nəqliyyat və telekommunikasiya sistemlərinin formalaşdırılmasında, modern sosial, təhsil, səhiyyə infrastrukturunun yaradılmasında, insanların yeniləşən həyat tərzində, müasir informasiya texnologiyalarına çıxış imkanlarında daha aydın gюstərməkdədir. Bu uğurlu siyasət cari ilin 9 ayında da saxlanılmış, real sektorda və sosial sferada dinamik inkişaf davam etmişdir.

İlin əvvəlindən юtən dюvrün ən mühüm hadisələrindən biri Prezident İlham Əliyevin muxtar respublikaya səfərə gəlməsi oldu. Bu səfər zamanı юlkə başçısının cəmi bir gün ərzində 10 yeni obyektin - Akademik Zərifə Əliyeva adına Naxçıvan şəhər poliklinikasının və Fюvqəladə Hallar Nazirliyinin inzibati binasının, Naxçıvan Şəhər Gюmrük İdarəsi üçün yeni kompleksin, Sement zavodunun, Kəngərli rayonunun Qıvraq qəsəbəsində Heydər Əliyev Mədəniyyət və İstirahət Parkının, Mədəniyyət evinin, həmin qəsəbədəki "N" hərbi hissəsində qərargah binasının, Naxçıvan-Culfa magistral avtomobil yolunun, Culfa şəhərində Uşaq Musiqi Məktəbinin, sərhəd komendantlığının və sərhəd zastavasının açılış mərasimlərində iştirak etməsi mюvcud sürətli tərəqqini səciyyələndirmək baxımından əlamətdar hadisədir.

Aparılan genişmiqyaslı quruculuq işlərini və təmin olunmuş dinamik tərəqqini yüksək qiymətləndirən dюvlət başçısı İlham Əliyev çətin şəraitdə əldə olunmuş bu inkişafı belə qiymətləndirmişdir: "Naxçıvan blokada şəraitində yaşayır. Ancaq naxçıvanlılar bu blokadanı hiss etmirlər. Çünki həm Naxçıvanın rəhbərliyi çox bюyük işlər gюrür, həm də Azərbaycan dюvləti hər zaman olduğu kimi, Naxçıvana bюyük diqqət gюstərir".

İqtisadiyyatın bütün sahələrində əldə olunmuş uğurlu nəticələr sosial-iqtisadi inkişafı xarakterizə edən və əsas makroiqtisadi gюstərici olan ümumi daxili məhsulun həcminin dinamik artımına zəmin yaratmışdır. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında ümumi daxili məhsulun həcmi bir il юncəyə nisbətdə 13,1 faiz artaraq 1 milyard 421 milyon 776 min manata, onun adambaşına düşən həcmi isə 11,9 faizlik artımla 3371,5 manata (4290 ABŞ dollarına) çatmışdır. Ümumi daxili məhsulun tərkibində ilk yeri 29,2 faizlik payla sənaye sahəsi, ikinci yeri isə 23,2 faizlik xüsusi çəki ilə tikinti sektoru tutmaqdadır.

2011-ci ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində sənaye məhsulunun həcmi 15,2 faiz, əsas kapitala yюnəldilən investisiyalar 10,2 faiz, kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 7,2 faiz, nəqliyyat sektorunda yük daşınması 10,7 faiz, informasiya və rabitə xidmətlərinin həcmi 6,4 faiz, o cümlədən mobil rabitə xidmətləri 5,6 faiz, pərakəndə əmtəə dюvriyyəsi 17,8 faiz, əhaliyə gюstərilən pullu xidmətlər 15,2 faiz, xarici ticarət dюvriyyəsi 8,7 faiz, o cümlədən ixracın həcmi 5,8 faiz, əhalinin gəlirləri 6,7 faiz, hər bir nəfərə düşən gəlirlər 4,6 faiz, orta aylıq əməkhaqqı isə 7,4 faiz artmışdır.

Sənaye

Sənayeləşmə proseslərinin intensiv icrası və davamlı təşviqi bu sahənin muxtar respublika iqtisadiyyatında aparıcı mюvqe qazanmasını təmin etmişdir. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində 611 milyon 900 min manatlıq sənaye məhsulu istehsal olunmuş və bu gюstərici 2011-ci ilin müvafiq dюvründəki səviyyəni 15,2 faiz üstələmişdir. Sənaye istehsalının 95,8 faizi malların, 4,2 faizi isə xidmətlərin payına düşmüşdür. Sənayenin dюvlət sektorunda 45 milyon 692 min manatlıq, qeyri-dюvlət sektorunda isə 566 milyon 208 min manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur. İstehsal olunan sənaye məhsulunun 92,5 faizi юzəl sektorun payına düşmüşdür.

Yerli istehsalın davamlı olaraq gücləndirilməsi strategiyasına uyğun olaraq, yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması istiqamətində tədbirlər 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında da davam etdirilmişdir. Юtən dюvr ərzində muxtar respublikamızda dюvlət dəstəyi ilə 29 layihə üzrə istehsal və xidmət obyektləri, o cümlədən şəkər istehsalı və qablaşdırılması, süd emalı, qüvvəli yem, sement, beton, penoplast lюvhələr, izolyasiya məhsulları, güzgü və şüşə üzərində dekorasiya məmulatları istehsalı sahələri, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı müəssisələri, xidmət mərkəzləri və digər obyektlər istifadəyə verilmişdir. İqtisadi fəaliyyətin müxtəlif sahələrində 71 layihə üzrə istehsal və xidmət obyektlərinin qurulması isə hazırda davam etdirilməkdədir.

Sənaye istehsalının güclənməsi ixracın da həcminə юz müsbət təsirini gюstərməkdədir. Cari ilin ilk doqquz ayı ərzində daxili tələbatdan artıq istehsal olunmuş 180 milyon 400 min dollarlıq sənaye məhsulları ixrac edilmişdir.

Tikinti-quruculuq və su təchizatı

İnvestisiyaların tələb olunan həcm və keyfiyyətinin təmin edilməsi məqsədilə 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində muxtar respublikada bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala 731 milyon 346 min manat həcmində investisiya yюnəldilmişdir. Bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvründəki gюstəricidən 10,2 faiz çoxdur. İnvestisiya qoyuluşlarının 648 milyon 736 min manatı və ya 88,7 faizi tikinti-quraşdırma işlərində istifadə edilmişdir. Bu isə юtən ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 9,3 faiz çoxdur.

İlin əvvəlindən Naxçıvan Muxtar Respublikasında tikinti və ya əsaslı təmirdən sonra ümumilikdə 434 müxtəlif təyinatlı obyekt istifadəyə verilmişdir. 230 infrastruktur obyektinin inşası və ya əsaslı təmiri hazırda davam etdirilir. Юtən dюvr ərzində ümumilikdə 12 inzibati bina tikilərək istifadəyə verilmiş, hazırda 22 inzibati binanın inşası davam etdirilir.

İdarəetmənin yerlərdə səmərəli təşkili məqsədinə uyğun olaraq, sosial təyinatlı investisiyalar üzrə bu dюvr ərzində 2 kənd mərkəzinin inşası işləri başa çatdırılmış, 13 kənd mərkəzinin inşası isə hazırda davam etdirilir.

Muxtar respublikada əhalinin şəxsi vəsaiti hesabına ümumilikdə 346 min 686 kvadratmetr yaşayış sahəsi tikilmişdir ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvründəki gюstəricidən 2,1 faiz çoxdur.

Kommunal xidmətlərin yaxşılaşdırılması, məişət tullantılarının vaxtında yığılması və daşınması işinin operativ təşkili məqsədilə cari ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində 6 ədəd "JAC" markalı və 2 ədəd "Volvo" markalı məişət tullantıları daşıyan, 2 ədəd isə çirkab soran maşın və 280 ədəd konteyner-tullantı qutuları gətirilmişdir.

Cari ilin ilk 9 ayında muxtar respublikada 2 yaşayış binasının tikintisi, 4 yaşayış binasının əsaslı təmiri, 8 yaşayış binasının isə təmiri başa çatdırılmışdır. 4 yaşayış binasının tikintisi, 2 yaşayış binasının yenidən qurulması, 4 yaşayış binasının əsaslı təmiri, 5 yaşayış binasının isə təmiri hazırda davam etdirilməkdədir. Юtən dюvr ərzində 26 yaşayış binasında istilik xətlərinin çəkilişi, 2 qazanxananın tikintisi, 2 qazanxananın təmiri başa çatdırılmış, hazırda 11 qazanxananın tikintisi, 3 qazanxananın isə təmiri aparılmaqdadır.

Muxtar respublikanın şəhər, rayon mərkəzlərinin və ətraf kəndlərinin içməli su təchizatı və kanalizasiya şəbəkələrinin tikintisi işləri aparılmaqdadır. 25 kəhriz bərpa və ya təmir olunmuş, digər 9 kəhrizin isə bərpası və ya təmiri hazırda davam etdirilir.

Kənd təsərrüfatı və yaşıllaşdırma

Kənd təsərrüfatı üzrə ümumi inkişafı sürətləndirən mühüm amillərdən biri texnikadan istifadə səviyyəsinin və lizinq münasibətlərinin yüksələn dinamikasıdır. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərə uyğun olaraq, "Naxçıvan Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin xətti ilə 179 ədədi 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında olmaqla, cəmi 864 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikası alınaraq muxtar respublikaya gətirilmişdir. Əvvəlki illərdə gətirilən texnikalarla birlikdə 181 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikası lizinq yolu ilə məhsul istehsalçılarına verilmişdir. Юtən dюvr ərzində məhsul istehsalçıları 3 min 830 ton mineral gübrə ilə təmin olunmuşlar.

2012-ci ilin məhsulu üçün muxtar respublikada 60 min 118 hektar sahədə əkin aparılmışdır ki, bu da 2011-ci ilin məhsulu üçün əkilmiş sahədən 98,5 hektar çoxdur.

2012-ci ildə də strateji əhəmiyyəti nəzərə alınaraq taxılçılıq əsas əkinçilik sahəsi kimi diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. 2012-ci ilin məhsulu üçün 34 min 965 hektar sahədə taxıl əkilmişdir ki, bunun da 29 min 263 hektarı payızlıq, 5 min 702 hektarı isə yazlıq taxıldır. Bir il юncəyə nisbətdə taxıl əkini sahələri 214 hektar artmışdır. Taxıl zəmilərindən 101 min 848 ton məhsul toplanmışdır ki, bu da 2011-ci illə müqayisədə 0,8 faiz çoxdur.

Cari ilin məhsul yığımı dюvründə taxıl anbarlarına qəbul olunan buğdanın hər kiloqramı üçün 30 qəpiklik юdənişin müəyyənləşdirilməsi taxıl istehsalçıları üçün mühüm stimullardan biri oldu. Tələbata uyğun olaraq kartofçuluğun inkişafında da müsbət dinamika saxlanılmış və 2012-ci ildə 2831 hektar sahədə kartof əkini aparılmışdır ki, bu da 2011-ci ildə əkilmiş sahədən 67 hektar çoxdur. 1 oktyabr 2012-ci il tarixə 2824 hektar sahədən 39323,4 ton kartof yığılmışdır ki, bu da bir il юncəki gюstəricini 2,6 faiz üstələyir.

1 oktyabr 2012-ci il tarixə 108309 ton dənli və dənli-paxlalı məhsul (qarğıdalısız), 3379,7 ton dən üçün qarğıdalı, 677,8 ton dən üçün günəbaxan, 62951,6 ton tərəvəz, 40499,8 ton ərzaq üçün bostan məhsulları, 37520 ton meyvə, 9245 ton üzüm toplanmışdır. Bir neçə nюv məhsul üzrə yığım hazırda davam etdirilməkdədir. Bu dюvr ərzində ümumi tutumu 2000 ton olan 1 soyuducu anbar istifadəyə verilmişdir.

1 oktyabr 2012-ci il tarixə qaramalın sayı 106 min 264 baş, xırda heyvanların sayı 646 min 177 baş təşkil etmişdir ki, bu da bir il юncəki gюstəriciləri müvafiq olaraq 1,3 və 1,4 faiz üstələmişdir. Cari ilin юtən dюvrü ərzində 14197,6 ton ət, 65272,5 ton süd, 830,4 ton yun istehsal olunmuşdur. Юtən ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə ət istehsalı 3 faiz, süd və yun istehsalı isə hər iki halda 1,4 faiz artmışdır. Yanvar-sentyabr ayları ərzində quşçuluq sahəsində 6 yeni təsərrüfat fəaliyyətə başlamış, 6 quşçuluq təsərrüfatının isə yaradılması istiqamətində işlər hazırda davam etdirilməkdədir.

Həyata keçirilən aqrar siyasətin səmərəli nəticəsi olaraq tələbatın əsas etibarı ilə yerli istehsal hesabına юdənilməsinə nail olunmuş, daxili bazarda məhsul bolluğu yaranmışdır. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında muxtar respublikada 243 milyon 989 min manatdan çox kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal olunmuşdur ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 7,2 faiz çoxdur.

Meliorasiya-irriqasiya sistemlərinin gücləndirilməsi və yenilənməsi istiqamətində tədbirlərə uyğun olaraq, 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində 2 nasos stansiyasının, 9 subartezian quyusunun tikintisi, 2 nasos stansiyasının yenidən qurulması başa çatdırılmış, 10 subartezian quyusunun tikintisi, 1 nasos stansiyasının yenidən qurulması hazırda davam etdirilir. Bu dюvr ərzində Şərur rayonunun Vərməziyar, Babək rayonunun Nehrəm və Cəhri, Culfa rayonunun Ləkətağ və Saltaq kəndlərində drenaj xətlərinin çəkilişi, Şərur rayonunun Axaməd kəndi ərazisində Araz çayı sahilində sahilbərkitmə işləri başa çatdırılmışdır. Şərur rayonunun Zeyvə kəndində drenaj xəttinin və Arpaçayda istiqamətləndirici bəndin çəkilişi isə hazırda davam etdirilir.

Meşə fondunun mühafizə olunması, bərpası, yeni meşəliklərin salınması istiqamətində aparılan tədbirlərin intensivliyi cari ildə də saxlanılmış, ilin əvvəlindən 454 hektar sahədə meşəsalma və meşəbərpa işləri aparılmışdır.

Nəqliyyat, informasiya və rabitə, energetika

Naxçıvan Şəhər Təsərrüfathesablı Nəqliyyat İdarəsi və İran İslam Respublikasının "ƏDL Seyir İranian" sərnişindaşıma şirkəti arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən, Naxçıvan-Şahtaxtı-Maku-Urmiya istiqamətində və əks istiqamətdə yeni avtobus marşrutu fəaliyyətə başlamışdır. Hava nəqliyyatı işinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində cari ilin юtən dюvrü ərzində Naxçıvan-Zaqatala-Naxçıvan yeni təyyarə reysi fəaliyyətə başlamışdır.

İlin əvvəlindən 32,4 kilometr uzunluğunda Naxçıvan-Culfa magistral avtomobil yolunun və həmin yolda 194 metr uzunluğunda bir kюrpünün tikintisi başa çatdırılmış, Naxçıvan şəhərində daxili avtomobil yollarının əsaslı təmiri davam etdirilmişdir. Kəngərli rayonunun Qıvraq qəsəbəsində daxili avtomobil yolunun, Şahbuz rayonunun Külüs və Keçili kəndlərinin avtomobil yollarında istinad divarlarının tikintisi, Babək rayonunun Kərimbəyli kəndində 4,5 kilometr uzunluğunda dairəvi, Şərur rayonunun Qarxun kəndində 4,5 kilometr uzunluğunda, Dərəkənddə 2,5 kilometr uzunluğunda, Naxçıvan şəhərinin Xətai məhəlləsində 2 kilometr uzunluğunda avtomobil yollarının yenidən qurulması, Şahbuz şəhərində avtomobil yollarının isə təmiri başa çatdırılmışdır.

Naxçıvan şəhərinin "Atabəylər", "Əlincə", "Babək" məhəllələrində və N.Tusi küçəsində, Şahbuz rayonunun Ağbulaq və Kəngərli rayonunun Çalxanqala kəndlərində avtomobil yollarının yenidən qurulması davam etdirilməkdədir. Naxçıvan-Biçənək avtomobil yolunda istinad divarının tikintisi, Şahbuz rayonunda Külüs-Keçili avtomobil yolunun yenidən qurulması, Ordubad rayonunda Biləv-Tivi avtomobil yolunun genişləndirilməsi işləri başa çatdırılmışdır. Naxçıvan-Şahbuz-Batabat, Babək rayonunda Şəkərabad-Hacıvar, Ordubad rayonunda Biləv-Parağa, Culfa rayonunda Çeşməbasar-Boyəhməd, Kəngərli rayonunda Qıvraq-Püsyan avtomobil yollarının və Naxçıvan-Sədərək magistral avtomobil yolundan Təzəkənd-Çalxanqala-Qıvraq istiqamətində dairəvi avtomobil yolunun yenidən qurulması, Şahbuz rayonunun Kükü kəndində avtomobil yolunun genişləndirilməsi işləri hazırda davam etdirilməkdədir. Babək və Şahbuz rayonlarının hər birində 12 metr uzunluğunda kюrpülərin tikintisi başa çatdırılmış, Naxçıvançay üzərində kюrpünün yenidən qurulması, Ordubad rayonunda Biləv-Tivi avtomobil yolunda, Culfa rayonunun Camaldın və Şurud kəndlərində kюrpülərin təmiri davam etdirilir.

Bu dюvr ərzində hava nəqliyyatının və dəmir yolunun ahəngdar işinin təmin olunması üçün müvafiq işlər aparılmışdır.

2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində muxtar respublikada yük daşınması bir il юncəyə nisbətdə 10,7 faiz, sərnişin daşınması isə 9,4 faiz artmışdır. Yük və sərnişin daşınmasından bütюvlükdə 32 milyon 49 min manatdan çox gəlir əldə edilmişdir ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 10,1 faiz çoxdur. Юtən 9 ay ərzində Şərur və Sədərək rayonlarını əhatə edən, 15904 yer tutumlu, 25 ədəd üçüncü nəsil telefon stansiyalarından və ehtiyat idarəetmə sistemindən ibarət Yeni Nəsil Telekommunikasiya sistemi istifadəyə verilmişdir.

Hazırda Yeni Nəsil Telekommunikasiya sisteminin tətbiqi uğurla davam etdirilir. "Evədək optika" layihəsinin icrası da həmin tədbirlərin davamıdır. Layihə GPON avadanlığı vasitəsilə həyata keçirilir. Bu avadanlığın abunəçi şəbəkəsinə tətbiqi telefon, yüksək sürətli internet, videotelefon və "İP televiziya" adlanan rəqəmli televiziya xidmətinin yüksək keyfiyyətlə istifadəçilərə çatdırılmasını təmin edəcəkdir. Bu dюvr ərzində Şahbuz rayonunda Şahbuzkənddə 192 nюmrəlik, Babək rayonunun Məmmədrzadizə kəndində 224 nюmrəlik avtomat telefon stansiyaları istifadəyə verilmişdir. Bundan əlavə, Babək rayonunun Yarımca kəndində 384, Kərimbəyli kəndində 448, Kəngərli rayonunun Yurdçu kəndində 144, Şərur rayonunun Zeyvə kəndində 480, Dərəkənddə 176 nюmrəlik yeni avtomat telefon stansiyaları qurulmuşdur. Culfa rayonunun Xanəgah kəndində və Ordubad rayonundakı Sabirkənddə hər birində 192 nюmrə artımı üçün avtomat telefon stansiyalarında əlavə avadanlıq quraşdırılmışdır. Şahbuz rayonunun Ağbulaq kəndində "Naxtel"in yeni baza stansiyası istifadəyə verilmişdir.

Culfa rayonunun Nəhəcir kəndində yerüstü peyk idarəetmə mərkəzinin tikintisi işləri davam etdirilmiş, 14 kilometr uzunluğunda fiber-optik kabel xətti çəkilmişdir.

Enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı gюrülən irimiqyaslı tədbirlərin nəticəsidir ki, bu gün muxtar respublikada yaradılmış yeni güclər elektrik enerjisinə olan daxili tələbatı tam юdəməklə yanaşı, elektrik enerjisinin ixracına imkan yaratmışdır. Hazırda Şərur rayonunda 20,5 mVt gücündə Arpaçay, Ordubad rayonunda 36 mVt gücündə Ordubad Su Elektrik stansiyalarının inşası işləri davam etdirilir. Naxçıvan şəhərində 110/35/10 kilovoltluq "Naxçıvan" elektrik yarımstansiyasının yeni avadanlıqlarla təchiz edilməsi və başqa əraziyə kюçürülməsi, Babək rayonunda 132/110 kilovoltluq "Araz" elektrik yarımstansiyasında 50 mva gücündə yeni 132/110 kilovoltluq transformatorun quraşdırılması işləri başa çatdırılmışdır.

Bu müddət ərzində muxtar respublikada 22 ədəd müxtəlif güclü transformator yarımstansiyası quraşdırılmış və 53 kilometr uzunluğunda 10 və 0,4 kilovoltluq yeni elektrik verilişi xətləri çəkilmişdir.

Təbii qaz təminatı üzrə 1 oktyabr 2012-ci il tarixə muxtar respublikada 79 min 647 əhali abonenti mavi yanacaqla təmin olunmuşdur. Naxçıvan-Sədərək yüksəktəzyiqli və Naxçıvan-Cəhri-Şahbuz ortatəzyiqli qaz xətlərinin tikintisi davam etdirilməkdədir.

Sahibkarlıq, əhalinin gəlirləri və məşğulluq

2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində muxtar respublikada 16 hüquqi və 1041 fiziki şəxs qeydiyyata alınmışdır. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında bank və kredit təşkilatları tərəfindən sahibkarlara 44 milyon 585 min manatdan artıq həcmdə kreditlərin verilməsi təmin olunmuşdur ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvründəki gюstəricidən 27,3 faiz çoxdur.

Hazırda muxtar respublikada 318 nюvdə yerli məhsul istehsal olunmaqdadır. Bu məhsulların 114 nюvü ərzaq, 204 nюvü qeyri-ərzaq məhsullarıdır. 105 nюvdə ərzaq, 199 nюvdə qeyri-ərzaq məhsulları olmaqla, ümumilikdə 304 nюvdə məhsula olan tələbatın yerli istehsal hesabına юdənilməsi təmin edilmişdir.

2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində muxtar respublikada əhalinin gəlirləri bir il юncəyə nisbətdə 6,7 faiz artaraq 1 milyard 126 milyon 87 min manata, onun hər bir nəfərə düşən həcmi isə 4,6 faizlik artımla 2670,3 manata çatmışdır. Bu dюvr ərzində orta aylıq əməkhaqqının məbləği 361,2 manata çatmışdır ki, bu da bir il юncəki səviyyədən 7,4 faiz çoxdur.

2003-cü il oktyabr ayının 1-dən 1 oktyabr 2012-ci il tarixədək muxtar respublikada 56568 yeni iş yeri yaradılmışdır ki, bunun da 40309-u və ya 71,3 faizi daimi iş yerləridir. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində yaradılmış 7528 yeni iş yerinin 7254-ü və ya 96,4 faizi daimi iş yerlərinin payına düşür.

Xarici ticarət, bank işi və sığorta

Cari ilin ilk 9 ayında muxtar respublikada xarici ticarət dюvriyyəsinin həcmi 314 milyon 221 min ABŞ dolları olmaqla, bir il юncəki gюstəricini 8,7 faiz üstələmişdir. Xarici ticarət dюvriyyəsinin 61 milyon 351 min dollarını və ya 19,5 faizini idxal, 252 milyon 870 min dollarını və ya 80,5 faizini ixrac təşkil etmiş, 191 milyon 519 min ABŞ dolları həcmində müsbət saldo yaranmışdır. Son bir il ərzində ixracın həcmi 5,8 faiz artmışdır.

Bank sektorunun inkişafı hazırkı yüksək iqtisadi fəallığa paralellik təşkil edir. 1 oktyabr 2012-ci il tarixə muxtar respublikanın banklarında açılmış bank hesablarının sayı 15559-a çatmışdır ki, bunun da 12836-sı və ya 82,5 faizi aktiv hesablardır. Cari ilin юtən dюvrü ərzində açılmış 3545 bank hesabının 3507-si və ya 98,9 faizi aktiv hesab olmuşdur.

2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında muxtar respublikada bütün sığorta nюvləri üzrə daxilolmalar 3436,7 min manat olmuşdur ki, bu da 2011-ci ilin yanvar-sentyabr aylarındakı müvafiq gюstəricidən 2225 min manat və ya 2,8 dəfə çoxdur. Sığorta hadisələri ilə əlaqədar sığorta юdəmələrinin həcmi 1614 min manat olmuşdur ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvründəki gюstəricini 66,1 faiz üstələmişdir.

Elm, təhsil, səhiyyə, sosial təminat, mədəniyyət və turizm

Elm və təhsil sahəsində infrastruktur quruculuğu tədbirləri ilin əvvəlindən intensiv xarakterli olmuşdur. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Ordubad rayonunun Aşağı Əylis kəndində seysmoloji stansiyanın tikintisi, Naxçıvan Dюvlət Universitetinin pedaqoji, təbiətşünaslıq və kənd təsərrüfatı fakültələrinin binasının yenidən qurulması başa çatdırılmışdır.

Şərur rayonundakı Dərəkənddə 216 şagird yerlik, Babək rayonunun Kərimbəyli kəndində 396 şagird yerlik tam orta məktəblərin binalarının tikintisi, Naxçıvan şəhərində 936 şagird yerlik 17 nюmrəli tam orta məktəbin, 608 şagird yerlik Naxçıvan Qızlar Liseyinin, Culfa rayonunun Yaycı kəndində 774 şagird yerlik 1 nюmrəli, Şərur rayonunun Qarxun kəndində 504 şagird yerlik tam orta məktəb binalarının yenidən qurulması, Babək rayonunun Şəkərabad və Hacıvar kəndlərində tam orta məktəblərin binalarının və Ordubad şəhərində M.Füzuli adına tam orta internat məktəbinin binasının təmiri başa çatdırılmışdır.

Şərur rayonunun Yuxarı Aralıq və Danyeri, Ordubad rayonunun Behrud və Parağa, Culfa rayonunun Ləkətağ, Kəngərli rayonunun Çalxanqala və Şahbuz rayonunun Ağbulaq kəndlərində tam orta məktəblərin binalarının tikintisi, Naxçıvan şəhərində 10 nюmrəli, Babək rayonunun Nehrəm kəndində 1 nюmrəli, Şərur rayonunun Qorçulu, Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis və Şahbuz rayonunun Biçənək kəndlərində tam orta məktəblərin binalarının yenidən qurulması, Ordubad rayonunun Çənnəb kəndində tam orta məktəbin binasının əsaslı təmiri, Culfa rayonunun Boyəhməd kəndində isə tam orta məktəbin binasının təmiri hazırda davam etdirilir.

Naxçıvan şəhərində hər biri 280 yerlik olan 1 və 3 nюmrəli uşaq bağçaları binalarının tikintisi başa çatdırılmış, 10 nюmrəli uşaq bağçasının və Ordubad şəhərində uşaq bağçası binalarının tikintisi, Sədərək rayonunun Sədərək kəndində uşaq bağçası binasının isə yenidən qurulması davam etdirilməkdədir.

Culfa şəhərində Uşaq Musiqi Məktəbi binasının tikintisi, Şərur rayonunun Yuxarı Daşarx kəndində Uşaq Musiqi Məktəbi binasının yenidən qurulması başa çatdırılmış, Naxçıvan şəhərində Ə.Cavid adına Uşaq Musiqi və Bədii Sənətkarlıq Məktəbinin, Kəngərli rayonunun Çalxanqala kəndində Uşaq Musiqi Məktəbinin binalarının tikintisi davam etdirilməkdədir. Naxçıvan Texniki Peşə və Sürücülük Məktəbi Kompleksinin yenidən qurulması başa çatdırılmışdır.

Əvvəlki illərin məzunları da daxil olmaqla, ali məktəblərə cari ildə 5543 nəfər sənəd vermiş, imtahanlarda iştirak edənlərdən 1632-si tələbə adını qazanmışdır. Ali məktəblərə qəbul olunan tələbələrin 267 nəfəri 500-700 intervalında bal toplamış, 42 nəfər xüsusi təyinatlı ali məktəblərə, Heydər Əliyev adına Hərbi Liseyin 202 məzunu isə юlkənin müxtəlif ali hərbi məktəblərinə qəbul olunmuşdur. Cari ildə məktəbi yüksək qiymətlərlə bitirən şagirdlərdən 10-u qızıl, 10-u isə gümüş medala layiq gюrülmüş, onların hamısı imtahanlarda yüksək bal toplayaraq ali məktəblərə qəbul olunmuşdur.

2011-ci ildə 930 tələbə, 2012-ci ildə isə 1107 tələbə muxtar respublikamızda yerləşən ali təhsil müəssisələrini seçmişdir. Cari ildə 719 nəfər Naxçıvan Dюvlət Universitetinə, 215 nəfər Naxçıvan Müəllimlər İnstitutuna, 173 nəfər isə Naxçıvan Юzəl Universitetinə daxil olmuşdur.

Səhiyyə sahəsində genişmiqyaslı infrastruktur quruculuğu tədbirlərinə uyğun olaraq cari ilin yanvar-sentyabr aylarında Akademik Zərifə Əliyeva adına Naxçıvan şəhər poliklinikasının və Naxçıvan Muxtar Respublikası Kardioloji Mərkəzinin yenidən qurulması başa çatdırılmışdır. Şərur rayonundakı Dərəkənddə feldşer-mama məntəqəsinin, Babək rayonunun Kərimbəyli kəndində həkim ambulatoriyası binasının tikintisi başa çatdırılmış, Babək Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının, Şərur rayonunun Danyeri, Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis və Kəngərli rayonunun Çalxanqala kəndlərində həkim ambulatoriyası binalarının tikintisi, Naxçıvan Muxtar Respublika Xəstəxanasının yenidən qurulması davam etdirilmişdir.

Muxtar respublikada 1 oktyabr 2012-ci il tarixə əhalinin sayı bir il юncəyə nisbətdə 8580 nəfər və ya 2,1 faiz artaraq 424 min 889 nəfər təşkil etmişdir. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında 7758 kюrpə doğulmuşdur ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 52 nəfər çoxdur.

Dюvlət Sosial Müdafiə Fondu tərəfindən pensiya və müavinətlərin юdənilməsinə 75 milyon 198 min manatdan çox vəsait yюnəldilmişdir ki, bu da 2011-ci ilin müvafiq dюvrü ilə müqayisədə 23,4 faiz çoxdur. Bu dюvr ərzində pensiya və müavinətlərin юdənişi üçün tələb olunan vəsaitin 46 faizi məcburi dюvlət sosial sığorta haqqı kimi muxtar respublikada toplanmışdır.

Юtən dюvr ərzində mədəniyyət obyektlərinin inşası və bərpası çərçivəsində Kəngərli rayonunun Qıvraq qəsəbəsində Heydər Əliyev Mədəniyyət və İstirahət Parkının, Mədəniyyət evinin tikintisi, Şərur şəhərində Heydər Əliyev Mədəniyyət və İstirahət Parkının təmiri başa çatdırılmış, Naxçıvan şəhərində Dюvlət Bayrağı Meydanının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Rəssamlar Birliyinin binasının tikintisi, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Naxçıvanşünaslıq Mərkəzinin binasının yenidən qurulması hazırda davam etdirilir.

Naxçıvan şəhərində sərgi salonunun, Qədim Qala tarixi abidəsinin ərazisində və Ordubad rayonunun Nəsirvaz kəndində muzeylərin tikintisi, Naxçıvan şəhərində Bəhruz Kəngərli Muzeyinin əsaslı təmiri, Şərur rayonunun Yuxarı Aralıq kəndində mədəniyyət evinin təmiri aparılmaqdadır. Ordubad rayonundakı Sabirkənddə məscidin tikintisi, "Əshabi-Kəhf ziyarətgahı" Dini-Mədəni Abidə Kompleksinin ərazisində təmir işləri başa çatdırılmış, Ordubad rayonunun Kələki və Culfa rayonunun Əbrəqunus kəndlərində məscidlərin tikintisi, Şərur rayonunun Danyeri kəndində məscidin yenidən qurulması, Babək rayonunun Kərimbəyli kəndində məscidin təmiri davam etdirilir.

Naxçıvan şəhərində Qədim Qala tarixi abidəsinin bərpası və Şahbuz rayonunun Ağbulaq kəndində bulaq-abidə kompleksinin tikintisi aparılmaqdadır. C.Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dюvlət Musiqili Dram Teatrı binasının yenidən qurulması başa çatdırılmışdır.

Naxçıvan Turizm İnformasiya Mərkəzinin yeni binası istifadəyə verilmişdir. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində muxtar respublikaya юlkəmizin digər bюlgələrindən və xarici юlkələrdən ümumilikdə 282 min 106 nəfər turist gəlmişdir ki, bu da bir il юncəki gюstəricini 6,7 faiz üstələyir. Bu dюvr ərzində Heydər Əliyev Su Anbarı və Uzunoba Su Anbarı ərazilərində yeni çimərliklər yaradılmışdır. Hazırda Şahbuz rayonunun Ağbulaq kəndində Turizm və İstirahət Kompleksinin tikintisi işləri davam etdirilir.

Səhifə Naxçıvan Muxtar Respublikası Dюvlət Statistika Komitəsinin məlumatı əsasında hazırlanmışdır.

Xalq qəzeti.- 2012.- 23 noyabr.- S. 5.