Ölkəmizdə monqolistikanın əsasını qoyan kitab

Görkəmli türkoloq alim, filologiya elmləri doktoru, professor Ramiz Əskər TürkSOY kitabxanası seriyasından növbəti - 17-ci kitabı ana dilimizə çevirərək nəşr etdirmişdir. Bu, dünyada orta əsrlər Asiya tarixinə aid ən nüfuzlu mənbələrdən biri sayılan "Monqolların gizli tarixi" kitabıdır.

Məlum olduğu kimi, TürkSOY-un bu layihəsi türk xalqlarını bir-birinin ədəbi abidələri ilə tanış etmək məqsədi güdür. Ancaq "Monqolların gizli tarixi" ümumtürk ədəbiyyatına birbaşa aid olmasa da, türkologiya ilə bağlılığını nəzərə alan Ramiz Əskər onu türkcə, rusca, almanca nəşrlər əsasında tərcümə edərək Azərbaycan oxucusuna təqdim etmişdir.

On iki bölmədən ibarət olan bu kitab böyük tarixi şəxsiyyət, sərkərdə və dövlət xadimi, Monqol İmperiyasının qurucusu Çingiz xanın (Temuçinin) həyat və fəaliyyətinə həsr olunmuşdur. "Monqolların gizli tarixi" Çingiz xanın şəxsiyyəti, yürüşləri, bir sıra ölkələri (o cümlədən Türküstanı) istila etməsi, türk-monqol müharibələri haqqında ilkin mənbə olması baxımından türk tarixi və türkologiya elmi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Bu barədə fikirlərini kitaba yazdığı on sözdə ümumiləşdirən Ramiz Əskər ürək yanğısı ilə qeyd edir: "Nə qədər qəribə olsa da, Azərbaycanda monqolist və monqolistika yoxdur. Halbuki, türkologiya ilə monqolistika addımbaşı qarşılaşır, çarpazlaşır, üst-üstə düşür, qovuşur və bəzən heç ayrıla bilmir. Eyni dil ailəsinə mənsubluq, oxşar ictimai-siyasi, tarixi inkişaf və həyat tərzi, bənzər ordu sistemi, yüzlərlə ortaq termin və söz, türk və monqol xalqlarının etnogenezində iştirak etmiş eyni tayfa birlikləri, bu xalqlara məxsus olan eyni fütuhat və cəngavərlik ruhu, dövlət qurma bacarığı, eyni ox və yay, eyni qılınc və at və s. müştərək cəhətlər varkən, bunların tədqiqi, araşdırılması çox vacib ikən, Azərbaycanda monqolistikanın inkişaf etməməsi təəssüf doğurmaya bilməz".

1240-cı ildə yazılıb tamamlanmış bu əsər (onun Çin nüsxəsi) ilə rastlaşan ilk avropalı görkəmli rus sinoloqu (çinşünası) Palladius olmuşdur. Alim kitabı 1866-cı ildə rus dilinə tərcümə etmiş, 1872-ci ildə isə onun transkripsiyasını hazırlamışdır.

Bundan sonra dünyanın hər yerində (xüsusən Rusiya və Almaniyada) bir çox görkəmli tədqiqatçılar bu əsərlə bağlı dəyərli araşdırmalar aparmışlar. Bütün bunların nəticəsi olaraq 1935 - 1942-ci illərdə "Monqolların gizli tarixi"nin tam mətni Almaniya, Yaponiya, Monqolustan və Rusiyada nəşr edilmişdir.

Əsər haqqında, onun səciyyəvi xüsusiyyət və məziyyətləri barədə Azərbaycan oxucusunda tam dolğun təsəvvür yaratmaq üçün Ramiz Əskər kitabın əvvəlində Azərbaycanca nəşrinə özünün yazdığı ön sözdən əlavə əsərin tədqiqatçısı olmuş iki böyük monqolistin məqaləsini - alman alimi, professor Erix Hanişin əsərin almanca nəşrinə "Ön söz"ünü və türk alimi professor Əhməd Temirin türkcə nəşrinə "Giriş"ini də vermişdir. Onların mülahizələrini öz fikri ilə tamamlayan tərcüməçi yazır: "Bu əsər monqol ədəbiyyatının şah əsəridir. Bizim üçün Dədə Qorqud kitabı nədirsə, monqollar üçün də "Monqolların gizli tarixi" odur".

TürkSOY kitabxanası seriyasından nəşr edilən kitabların bir çoxu kimi, "Monqolların gizli tarixi" də AMEA Folklor İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə nəşr olunmuşdur.

Nəşrin redaktoru AMEA-nın müxbir üzvü filologiya elmləri doktoru, professor Tofiq Hacıyevdir.

Səkkiz əsrə yaxın yaşı olan bu möhtəşəm əsər 150 ildən artıqdır elmi araşdırmalar hədəfi olsa da, onun açılmamış cəhətləri, gizli məqamları hələ də çoxdur. Kitabın nüfuzlu tədqiqatçısı professor Əhməd Temirin qeyd etdiyi kimi, "bu kitab yalnız tarixi sənəd deyil, ədəbiyyat, etnoqrafiya, filologiya və hərb tarixi baxımından da böyük önəmə sahibdir. Ancaq bu mövzular öz mütəxəssisləri tərəfindən işləndikdən sonra əsər tam dəyəri ilə ortaya qoyula biləcəkdir".

Ramiz Əskərin nəşrinin dəyəri bir də ondadır ki, "Monqolların gizli tarixi"ni Azərbaycanın elmi çevrəsinə daxil etməklə bizim mütəxəssislər üçün də bu çətin və şərəfli işə qoşulmaq imkanı yaratmışdır.

İlham ABBASOV

Xalq qəzeti.- 2012.- 29 yanvar.- S. 7.