Azərbaycanın bəxti onda gətirdi ki,

Heydər Əliyev kimi müdrik lideri vardı

Milli Məclisin qərarı ilə 1993-cü il iyunun 24-də ölkə Prezidentinin səlahiyyətləri ulu öndərə verildi

Mən hakimiyyətə özüm gəlməmişəm, məni dəvət etmişlər. Məni təkidlə dilə tutmuşlar. Gəncə hadisələrindən sonra bir neçə gün ərzində Azərbaycan əhalisinin müxtəlif qruplarının, ziyalıların nümayəndələri, nüfuzlu ağsaqqallar mənə müraciət etmişlər. Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəy də mənə təkidlə müraciət etmişdir.

Heydər Əliyev

Ümummilli lider

Ötən əsrin doxsan üçüncü ilinin 15 iyunundan sonra Azərbaycanda hakimiyyətin, demək olar ki, əksər qurumları iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Ölkə başçısı Əbülfəz Elçibəy Surət Hüseynovun hədələrindən qorxaraq öz kəndinə – Kələkiyə qaçmışdı. Güc nazirləri vəzifələrindən kənarlaşdırılmışdı. Xarici işlər naziri və daha bir neçə yüksək ranqlı məmur vəzifəsini “dondurmuşdu”. Respublikanın Qarabağ, Şirvan, Aran, Gəncəbasar və digər zonalarındakı rayonların bir çoxunun icra hakimiyyəti başçıları Surət Hüseynovun əmrlərini yerinə yetirirdilər. Cənub rayonlarını separatçı Əlikram Hümbətov öz nəzarəti altına götürmüşdü. Şimalda sadvalçılar meydan sulayırdılar.

Ölkənin paytaxtında hakimiyyət uğrunda mübarizə kulminasiya nöqtəsinə çatmışdı. Can verməkdə olan AXC-Müsavat cütlüyünün iqtidarda qalanları mövqelərini əldən verməmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırdılar. Ayaz Mütəllibovun tərəfdarları batan gəminin sərnişinləri kimi naümid vəziyyətə düşmüşdülər. Kriminal ünsürlər baş qaldıraraq gündə bir qətl hadisəsi törədirdilər. Bir sözlə, Pənah Hüseynovun təbirincə desək, Azərbaycanda “bespredel” hökm sürürdü. Bax, belə mürəkkəb şəraitdə xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan ulu öndərimiz Heydər Əliyev bütün dolaşıq işləri nizama salmağın mahir ustası olduğunu əməli fəaliyyəti ilə sübuta yetirirdi.

Hakimiyyət strukturları içərisində az-çox fəaliyyəti hiss edilən Milli Məclis idi. O da ki, iclaslarını ölkədə yaranmış başıpozuqluğun baiskarlarını axtarmağa həsr etmişdi. Əslində vəziyyətin çıxılmaz həddə çatdırılmasında Milli Məclis üzvlərinin əksəriyyətinin günahı vardı. Ona görə də hər cəhdlə çalışırdılar ki, özlərini aydan arı, sudan duru kimi göstərsinlər. İclasların canlı yayımla keçirilməsi çoxlarının iç üzünü açırdı. Milli Məclisin yığıncaqları bir də ona görə canlı yayımlanırdı ki, guya, uzaq dağ kəndi Kələkidə oturan Əbülfəz Elçibəy “ölkəni idarə edə bilsin”. Amma bu, absurd yanaşma idi. O, hətta Milli Məclis üzvlərinin müraciətinə cavab verməkdə acizlik göstərirdi.

Ölkədə, sözün əsl mənasında, başıpozuqluq yaranmışdı. Surət Hüseynovun qoşunları Prezident Əbülfəz Elçibəyin istefası tələbi ilə Bakının, necə deyərlər, iki addımlığında dayanmışdı. Yenicə Ali Sovetin sədri seçilmiş Heydər Əliyev gah Milli Məclisin iclasını çağırır, gah kütləvi informasiya vasitələri üçün brifinqlər keçirir, gah da qarşı tərəflərin rəhbərləri ilə danışıqlar aparırdı ki, təkrar faciələr baş verməsin.

Bütün bu tədbirlərdə müzakirə mövzusu eyni olduğu üçün fikirlər dönə-dönə təkrarlanır, tərəflər arasındakı kəskin ziddiyyətlər ortaq məxrəcə gəlməyə, siyasi və hüquqi baxımdan düzgün qərarlar çıxarmağa mane olurdu. Əvvəllər bir gündə iki-üç qanun qəbul edəndə həmin iş gününü səmərəsiz hesab edən Milli Məclis son beş-altı gündə bircə qərar da qəbul edə bilməmişdi. İyunun 23-də gecə yarısınadək davam edən yığıncaq da nəticəsiz başa çatdı. Ali Sovetin sədri Heydər Əliyev həm Prezident Ə.Elçibəylə, həm də S.Hüseynovla aparılan danışıqlar barədə millət vəkillərini məlumatlandırdı. Qeyd etdi ki, Əbülfəz Elçibəy Surət Hüseynovun qoşunlarının Bakıdan uzaqlaşdırılmayınca geri qayıtmayacağını bildirib. Surət Hüseynov da öz tələbində israrlıdır: Prezident istefa verməlidir!

Məclis üzvləri Ordubad rayonundakı Kələki kəndinə Prezidentlə görüşə getmiş elm və mədəniyyət xadimlərindən ibarət qrupun rəhbərinin məlumatını da dinlədilər. Belə çıxdı ki, Əbülfəz Əliyev qorxduğuna görə yox, Bakıda “qan tökülməməsi üçün” paytaxtı tərk etmişdir. Buna münasibət bildirən millət vəkilləri uzun-uzadı danışmaqla mətləbdən yayınır, höcətləşməyə başlayır, hətta, bir-birini təhqir etməkdən belə çəkinmirdilər. Belə vəziyyətlərdə bəzi deputatlar həmkarlarına xatırladırdılar ki, mətləbdən uzaqlaşmaq lazım deyil. Azərbaycanda anarxiya hökm sürür, Prezident isə uzaq dağ kəndinə çəkilib, nə istefa verir, nə də səlahiyyətlərini başqasına həvalə edir. Konstitusiyaya görə, səlahiyyətlərin hamısı Prezidentin əlində cəmləşib, belə vəziyyətdə biz nə etməliyik?

Deputatlardan bir qrupu, çıxış yolunu Prezidentlə Surət Hüseynovu görüşdürməkdə görürdülər, Heydər Əliyevdən xahiş edirdilər ki, bunu təşkil etsin. Ancaq iclasın gedişi zamanı Surət Hüseynovdan alınan telefonoqram həmin ideyanı heçə çıxardı. “Yun polkovniki” bildirirdi ki, Prezidentlə görüşmək həvəsində deyil, onun tələbi əvvəlkitək qüvvədə qalır. Belə olduqda deputatların bir neçəsi yenidən Prezidentə etimadsızlıq məsələsini qaldırdı.

Müzakirələrin istiqaməti başqa bir səmtə yönəldi: Prezident Kələkidən ölkəni idarə edə bilərmi? Ali Sovetin sədrinin müavini Afiyəddin Cəlilov deputatların nəzərinə çatdırdı ki, Prezident zəng edərək iclasın gedişini izlədiyini bildirib və millət vəkillərinə çatdırmağı xahiş edib: Öz ölkəsinin hər hansı bir nöqtəsindən prezidentin dövləti idarə etməyə ixtiyarı var.

Məsələnin uzandığını görən deputat Etibar Məmmədov iki bənddən ibarət qərar layihəsini oxudu. Həmin layihədə göstərilirdi ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz vəzifələrini icra edə bilmir, buna görə də onun səlahiyyətləri Konstitusiyaya görə, müvəqqəti Ali Sovetin sədrinə verilməlidir. Millət vəkillərinin əksəriyyəti qərar layihəsini bəyəndi. Qərar layihəsinin səsə qoyulmasını tələb edən deputatlara Ali Sovetin sədri Heydər Əliyev məsləhət gördü ki, gəlin tələsməyək, Prezidentə bir gün də vaxt verək.

Çıxışlarda obrazlı ifadələrə tez-tez rast gəlinirdi: Məsələn, biri deyirdi: “Əbülfəz Elçibəy Bakıya qayıtmaq istəmir, Surət Hüseynovun Bakıdan geri çəkilmək fikri yoxdur. Bakı isə qan tökülməsinin tərəfdarı deyil”. Bunlara qulaq asan İsa Qəmbərov ayrı-ayrı çıxışları “siyasi lirika” adlandırdı. Ulu öndərimiz onun atmacasını cavabsız qoymadı. Bildirdi ki, “siyasi lirika” Milli Məclisə əvvəllərdən xas olan əlamətdir, ancaq indi nə yersiz höcət, nə də hikkə vaxtıdır, biz birləşib düşmənlərimizə qarşı amansız olmalıyıq.

Milli Məclisin iyunun 24-də keçirilən növbəti iclası Azərbaycanın ən yeni tarixində dönüş nöqtəsi kimi yaddaşlarda qalacaqdır. Məhz həmin gün parlamentin qərarı ilə prezident səlahiyyətlərinin Ali Sovetin sədri Heydər Əliyevə verilməsi Azərbaycanda müasir dövlətçiliyin bünövrəsini qoydu. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarında göstərilirdi ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 121-7-ci maddəsinə əsasən, “Azərbaycan Respublikası Prezidenti bu və ya başqa səbəblərə görə öz vəzifələrini daha icra edə bilmədikdə, Azərbaycan Respublikasının yeni prezidenti seçilənədək onun səlahiyyəti Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədrinə keçir”.

Qərar böyük səs çoxluğu ilə qəbul edildi. Bu məsələdə Prezident Ə.Elçibəyin könüllü surətdə öz səlahiyyətlərindən imtina etməsi barədə verdiyi fərmanın da həlledici rolu oldu. Sonralar buna başqa don geyindirməyə səy göstərənlər də tapıldı. Həmin günlər Heydər Əliyevdən müsahibə götürən “Ostankino” dövlətlərarası televiziya şirkətinin müxbirinin sualı konkret qoyulmuşdu və ulu öndərimizin ona hərtərəfli, dolğun cavabı hər hansı şübhənin ayaq açmasına imkan vermirdi:

– Cənab Əliyev, bir çox müşahidəçilər Sizin hakimiyyətə gəlməyinizi Konstitusiyaya zidd hal kimi qiymətləndirmişlər. Xahiş edirik, deyəsiniz: Sizcə, siyasətdə elə məqsədlər varmı ki, onların naminə qanunu pozmaq olar? Bununla bağlı ikinci sual: Prezident Əbülfəz Elçibəyin halı necədir, o, öz istefası ilə razılaşıbmı?

– Əvvəla, deməliyəm ki, hakimiyyətə gəlişimi Konstitusiyaya zidd hesab etmirəm. İyunun 15-də parlamentin bir çox deputatlarının, habelə, Prezident Əbülfəz Elçibəyin özünün tövsiyələri ilə mən Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçilmişəm. Bu, Konstitusiyaya tam uyğun qərardır. Bildiyiniz kimi, bundan bir neçə gün əvvəl Ali Sovetin sədri İsa Qəmbərov istefa vermişdi. Buna görə də mən Azərbaycan Ali Sovetinin sədriyəm. İkincisi, mən hakimiyyətə özüm gəlməmişəm, məni dəvət etmişlər. Məni təkidlə dilə tutmuşlar. Gəncə hadisələrindən sonra bir neçə gün ərzində Azərbaycan əhalisinin müxtəlif qruplarının, ziyalıların nümayəndələri, nüfuzlu ağsaqqallar mənə müraciət etmişlər. Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəy də mənə təkidlə müraciət etmişdir. O, üç dəfə – ayın 7-də, 8-də, 9-da Naxçıvana xüsusi təyyarə göndərmişdi və telefon söhbətlərində israrla xahiş edirdi ki, mən Bakıya gəlim. Mən ayın 7-də də, 8-də də imtina etdim. Nəhayət, vəziyyətin getdikcə kəskinləşdiyini duyaraq, iyunun 9-da bu dəvəti qəbul etdim və Bakıya gəldim.

Vəziyyətin gərginliyini zəiflətmək üçün burada mən Əbülfəz Elçibəylə, digər siyasi xadimlərlə birgə çalışırdım, iyunun 15-də, təkrar edirəm, parlamentin sədri seçildim. Burada Konstitusiyaya zidd, hüquqa zidd heç nə yoxdur. İyunun 24-dən başlayaraq, Prezidentin vəzifələrinin yerinə yetirilməsinin mənə həvalə edilməsinə gəldikdə isə, bunu izah etmək olar. Prezident Əbülfəz Elçibəy iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə xəlvəti, heç kəsə, o cümlədən də mənə xəbər vermədən təyyarə ilə Bakıdan çıxıb getmişdir. Halbuki, təyyarə Bakıdan uçmamışdan bir saat əvvəl biz bir yerdə idik. Yalnız səhər bizə məlum oldu ki, onun təyyarəsi Naxçıvana enmişdir. Buradan Prezidenti Xalq Cəbhəsinin üzvləri dağ kəndi Kələkiyə aparmışlar. O, indiyədək oradadır. Mən iyunun 18-dən 24-dək telefonla daim danışıqlar aparmışam. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının prezidenti başda olmaqla, ziyalıların böyük bir qrupu - akademiklər, professorlar, yazıçılar, ağsaqqallar mənim təşəbbüsümlə oraya getmişlər. Onlar Prezidentlə görüşmüşlər. Onu onlar da dilə tutmuşdular ki, o, Bakıya qayıtsın. Mən onu israrla dəvət edirdim. O, dəvəti qəbul etmədi, onunla razılaşmadı və indiyədək Kələki kəndində qalır. Prezidentin, demək olar ki, bütün vəzifələrinin Ali Sovetin sədrinə həvalə edilməsi haqqında fərmanı da elə onun özü imzalamış, öz fərmanında yalnız vətəndaşlığa qəbul və fərmanların imzalanması hüquqlarını özündə saxlamışdır. Qalan hər şeyi o, Azərbaycan Ali Sovetinin sədrinə həvalə etmişdir.

Eyni zamanda, bu vəziyyət Azərbaycan parlamentinin iclasında dalbadal bir neçə gün müzakirə olunmuşdur, elə parlamentin üzvləri də təkidlə tələb edirdilər ki, mən bu vəzifələri öz üzərimə götürüm. Mən razılaşmırdım, yalnız Əbülfəz Elçibəyin özü belə fərman verəndən sonra razılaşdım. Açığını desək, respublika, demək olar, idarəedilməz olmuşdu, çünki Prezident yoxdur. Baş nazir yox idi – o, artıq çoxdan istefa vermişdi, mən tək qalmışdım. Bir çox məsələlər isə prezidentin səlahiyyətindən istifadə edərək həll olunmalı idi. Bax, belə bir vəziyyətdə mən həmin vəzifələri öz üzərimə götürdüm. Təkrar edirəm, mən buna can atmırdım, mən bunu istəmirəm. Əgər günü bu gün Əbülfəz Elçibəy buraya qayıdarsa, o, öz prezident vəzifələrini yerinə yetirə bilər.

O ki qaldı Əbülfəz Elçibəyin taleyi barədə ikinci suala, o, Kələki kəndində yaşamaqda davam edir, onu Xalq Cəbhəsindən olan bir dəstə silahlı adam qoruyur. O, indi də oradadır, məncə, heç nə ilə məşğul olmur. Bəlkə istirahət edir, bəlkə də bir iş görür. Bu, mənə məlum deyildir.

Bizcə, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin məntiqə əsaslanan tutarlı cavabının əlavə şərhə ehtiyacı yoxdur. Böyük dövlət xadiminin Azərbaycanda hakimiyyətə qayıtması ölkəmizi gözlənilən bəlalardan xilas etdi, müstəqilliyimizi əbədiləşdirdi, ölkədə əmin-amanlıq, sabitlik yaratdı, firavan dolanışığa etibarlı yol açdı.

Telman ƏLİYEV

Xalq qəzeti.- 2014.- 25 iyun.- S.4.