Azərbaycan-Türkiyə strateji
tərəfdaşlığının
yeni və dinamik
inkişaf mərhələsi
Aprelin 8-9-da İstanbulda Mərmərə
Qrupu Strateji və Sosial Araşdırmalar Vəqfinin təşkilatçılığı
ilə XVIII Avrasiya İqtisadi Zirvəsi keçirilmişdir.
Zirvədə 50 ölkədən dövlət və hökumət
rəhbərləri, hökumət üzvləri, digər rəsmi
şəxslər, beynəlxalq qurumların, qeyri-hökumət
təşkilatlarının nümayəndələri,
diplomatlar, deputatlar, keçmiş dövlət və hökumət
başçıları iştirak etmişlər.
XVIII
Avrasiya İqtisadi Zirvəsində iştirak edən Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər
üzrə köməkçisi Əli Həsənov
Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin
bütün dövrlərdə həm iki ölkə, həm
də region üçün çox önəmli rol
oynadığını bildirərək qeyd etmişdir ki,
müasir geosiyasi şəraitdə Azərbaycanın
etibarlı strateji tərəfdaşı olan Türkiyə ilə
münasibətlərin möhkəmləndirilib daha da
genişləndirilməsi ölkəmizin xarici siyasətinin
çox mühüm tərkib hissəsidir. Hər iki ölkənin
dövlət və hökumət
başçılarının, eləcə də siyasi,
iqtisadi, ticarət, elm, təhsil, mədəniyyət və digər
sahələr üzrə aidiyyəti qurumların rəhbərlərinin
qarşılıqlı səfərləri ikitərəfli əməkdaşlığın
inkişafında əhəmiyyətli rol oynamış və
bütün sahələrdə əlaqələr uğurla
inkişaf edərək ölkələrimiz arasında strateji
tərəfdaşlıq münasibətlərinin yüksək
səviyyəyə qalxmasına səbəb olmuşdur. Bununla
yanaşı, Prezident Administrasiyasının rəsmisi Azərbaycanın müstəqilliyinin
ilk illərində Türkiyənin iki qardaş ölkə
arasında qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq
prinsiplərini əsas tutaraq dövlət quruculuğu yolunda
respublikamızın səylərini daim dəstəkləməklə,
hərtərəfli əlaqələrin inkişafına
geniş yardım göstərdiyini bildirərək, eyni
zamanda, Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsinin təcavüzkar
Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi
faktının və xalqımıza qarşı həyata
keçirilən etnik təmizləmə siyasətinin
ağır nəticələrini də zirvə
toplantısının iştirakçılarının diqqətinə
çatdırmışdır.
Ümummilli
lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra Azərbaycanın dünya birliyinə
inteqrasiyasında, regional təhlükəsizliyin
qorunmasında, ümumiyyətlə, ölkəmizin
siyasi-iqtisadi və elmi-mədəni maraqlarının
reallaşmasında Türkiyə dövləti ilə hərtərəfli
əməkdaşlığın genişlənməsinə
xüsusi əhəmiyyət verərək bu istiqamətdəki
kursun yüksələn xətt üzrə inkişafını
təmin etmişdir. O dövrdən başlayaraq Azərbaycan
regionda həyata keçirilən qlobal iqtisadi layihələrin
həyata keçirilməsində Türkiyənin yaxından
iştirakına daim xüsusi diqqət yetirir. Avropa ilə
Şərq ökələri arasında nəqliyyat
kommunikasiya əlaqələrinin yaradılması sahəsində
mühüm əhəmiyyət kəsb edən
“Avropa-Qafqaz-Asiya Transqafqaz” nəqliyyat dəhlizi (TRASEKA)
proqramının dəstəyi ilə 1998-ci il sentyabrın
7-8-də 32 dövlətin və 13 beynəlxalq təşkilatın
iştirakı ilə tarixi Böyük İpək yolunun bərpasına
dair Bakıda keçirilmiş beynəlxalq konfrans Azərbaycanla
Türkiyə arasında strateji tərəfdaşlığın
genişlənməsinə yeni stimul verdi. Bu layihə ilə
yanaşı, digər iqtisadi layihələrin həyata
keçirilməsi istiqamətində atılan addımlar,
xüsusilə Xəzərin enerji resurslarının dünya
bazarlarına nəql olunması sahəsində Azərbaycan-Türkiyə
arasında davamlı əməkdaşlığın
genişləndirilməsi hər iki dövlətin regionda
siyasi-iqtisadi və strateji maraqlarının təmin edilməsinə
xidmət edir.
Azərbaycanın
neft strategiyasının həyata keçirilməsi regional
sabitliyin möhkəmləndirilməsi və qonşu dövlətlərlə,
xüsusilə, Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlıq
münasibətlərinin daha da dərinləşməsində
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xəzər
regionunda fəal mövqeyi ilə seçilən və Azərbaycanın
bütün məsələlər üzrə müttəfiqi
hesab edilən Türkiyə dövləti əsas diqqətini
respublikamızın neft ehtiyatlarının xarici bazarlara
marşrutu üzərinə cəmləşdirmişdir.
Bu məqsədlə də Türkiyə hökuməti
Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri marşrutunu
irəli sürmüş və kəmərin təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi ilə bağlı bir sıra təkliflərlə
çıxış etmişdir.
1999-cu
il noyabrın 18-də İstanbulda keçirilmiş ATƏT-in
Zirvə toplantısı çərçivəsində XX əsrin
çox mühüm layihəsi hesab edilən və mübahisəli
müzakirələrə səbəb olan “Bakı-Tbilisi-Ceyhan
əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə Azərbaycan,
Gürcüstan, Türkiyə ərazilərindən xam neftin
nəql edilməsinə dair saziş”in Azərbaycan,
Gürcüstan, Türkiyə və ABŞ prezidentləri tərəfindən
imzalanması region ölkələrinin strateji əməkdaşlığı
və Avropaya inteqrasiyası sahəsində mühüm
addım oldu. Eyni vaxtda, adı çəkilən dövlətlərin
prezidentləri tərəfindən bu qlobal layihəni
müdafiə edən İstanbul bəyənnaməsinin qəbul
edilməsi Azərbaycan dövlətinin, xüsusilə
ümummilli lider Heydər Əliyevin yeni neft
startegiyasının həyata keçməsi istiqamətində,
eləcə də Türkiyə dövləti ilə
dostluğun və əməkdaşlığın daimi
olmasını təsdiq edən çox əhəmiyyətli
bir sənəd idi.
Bundan
əlavə, İstanbul Zirvə toplantısında regionda
sülhün və təhlükəsizliyin təmin edilməsi
istiqamətində Azərbaycanın və Türkiyənin
iştirakı ilə “Qafqaz paktı” yaradılması
ideyası irəli sürüldü. Bu ideyanın həyata
keçirilməsi üçün Azərbaycanın regional təhlükəsizliyə
dair daha bir təşəbbüsü 2002-ci il aprelin 29-30-da Azərbaycan,
Türkiyə və Gürcüstan prezidentlərinin Türkiyənin
Trabzon şəhərində keçirilən zirvə
görüşündə reallaşdı.
Görüşün nəticəsi olaraq 3 dövlət
arasında “Terrorizm, mütəşəkkil cinayətkarlıq,
qanunsuz narkotik, psixotrop maddələrin
qaçaqmalçılığı, silah, insan alveri və
digər mühüm cinayətlərlə mübarizə
haqqında müqavilə” imzalandı. Bununla yanaşı,
“Şahdəniz” yatağından hasil olunan təbii qazın
Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu üzrə Türkiyəyə
nəql olunması üçün qaz boru kəmərinin də
inşasının həyata keçirilməsi haqqında qərar
qəbul edildi. Heç şübhəsiz ki, bu layihənin
reallaşması Azərbaycan və Türkiyənin
sosial-iqtisadi inkişafında, regional təhlükəsizliyin
möhkəmlənməsində, qarşılıqlı əlaqələrin
genişlənməsində və hər iki dövlətin
dünya birliyinə hərtərfli inteqrasiyası istiqamətində
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Ümummilli
lider Heydər Əliyevin xarici siyasət kursunu novatorcasına,
dinamik şəkildə, eləcə də çox uğurla
davam etdirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev
qardaş Türkiyə dövləti ilə münasibətləri
yüksələn xətt üzrə inkişaf etdirərək
starteji müttəfiqlik səviyyəsinə qalxmasında əhəmiyyətli
rol oynadı. Belə ki, Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin
inkişafında Prezident İlham Əliyevin 2004-cü il
aprelin 13-15-də dövlət başçısı kimi ilk rəsmi
səfəri zamanı iki dövlət arasında Birgə Bəyanat,
mülki aviasiya və mədəniyyət sahələrində
əməkdaşlığa dair protokollar, ümumilikdə isə
5 mühüm sənəd imzalandı.
2006-cı
il iyulun 13-də Türkiyənin Ceyhan limanında Şərq-Qərb
enerji dəhlizinin mühüm qolunu təşkil edən və
ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyan
Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli
açılış mərasimi keçirildi. Bu hadisə
ümummilli liderin uzaqgörən və
düşünülmüş siyasətinin, eləcə də
uğurlu neft strategiyasının nəticəsi və vaxtilə
bəzi mütəxəssislərin inanmadığı
“üç dənizin əfsanəsinin” reallığa
çevrildiyi gün kimi tarixə düşdü.
Ölkələrimiz
arasında bütün sahələrdə əlaqələrin
dinamik inkişafının göstəricisi olan qlobal iqtisadi
layihələr —Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum
qaz və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihələri
regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmin
olunmasına öz töhfəsini verməklə
yanaşı, xalqlarımızın rifah halının
yaxşılaşdırılması baxımından da
böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada 2008-ci
il iyulun 24-də Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin
Türkiyəyə səfəri zamanı Qars şəhərində
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun Türkiyə hissəsinin təməlinin
qoyulması mərasimindəki nitqində dövlət
başçısı Azərbaycanın beynəlxalq enerji və
nəqliyyat dəhlizi ölkəsi olaraq yüksək
potensialını göstərməklə yanaşı, bu dəmir
yolunun ümumən regionda əməkdaşlığın
genişlənməsi üçün çox önəmli
layihə olduğunu bildirdi. Hazırda regionun ən
böyük və mühüm layihələri hesab edilən
hər üç layihənin Bakıdan başlanması təkcə
Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarına malik olması
deyil, eləcə də ölkəmizin regionda ən
böyük iqtisadi potensiala, gücə və həmin layihələrin
reallaşmasını diktə etmək imkanına sahib
olması deməkdir.
Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin 2010-cu il iyunun 7-8-də Türkiyəyə
işgüzar səfəri zamanı iki dövlət
arasında enerji sahəsində əməkdaşlığa
dair bir sıra mühüm sənədlər imzalandı. Səfər
çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin və Türkiyə Respublikasının Baş
naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti
ilə Türkiyənin BOTAŞ şirkəti arasında Azərbaycandan
Türkiyəyə və Türkiyə ərazisindən təbii
qazın satışı və nəqlinə dair Bəyannamə,
Azərbaycan Sənaye və Energetika Nazirliyi ilə Türkiyənin
Enerji və Təbii Sərvətlər Nazirliyi arasında təbii
qazın satışı və nəqlinə dair Anlaşma
Memorandumunun imzalanması ölkələrimizin enerji sahəsində
əməkdaşlığının yeni bir mərhələsi
kimi qiymətləndirilir. Bu hadisə indiyə kimi iki
qardaş dövlətin qlobal enerji və nəqliyyat layihələrinin
reallaşdırılması istiqamətində birgə
göstərdikləri səylərin və əməkdaşlığın
daha da genişlənməsinin göstəricisidir. Türkiyəyə
səfər çərçivəsində iyunun 8-də
İstanbulda keçirilən və ətrafında 22 dövləti
birləşdirən Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət
və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin
üçüncü Zirvə toplantısında çıxış
edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkəmizdə
başlamış və uğurla həyata keçirilən
layihələrin geniş regional əməkdaşlıq
üçün möhkəm əsas
yaratdığını, eləcə də enerji təhlükəsizliyinə
aid olan bu layihələrin hazırda bütün
iştirakçılara fayda verən çox mühüm
regional əməkdaşlıq nümunəsi olduğunu
bildirdi. Eyni zamanda, dövlət başçısı Azərbaycanın
Tarixi İpək Yolunun bərpasına töhfə verdiyini
qeyd edərək, hazırda ölkəmizin iştirakı ilə
həyata keçirilən və Asiya ilə Avropanı birləşdirən
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsinin regionda yaşayan
xalqlara rifah gətirəcəyini diqqətə
çatdırdı.
Müasir
dövrdə Azərbaycanın etibarlı strateji tərəfdaşı
olan Türkiyə ilə münasibətlərin möhkəmləndirilib
daha da genişləndirilməsi dövlətimizin xarici siyasətinin
çox mühüm tərkib hissəsidir. Bu günədək
“bir millət, iki dövlət” prinsipi əsasında
inkişaf edən münasibətlərin yüksək səviyyədə
olduğunu bildirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev hər
iki ölkənin dövlət başçılarının
qarşılıqlı səfərlərinin ikitərəfli
siyasi və iqtisadi əməkdaşlığın
inkişafında əhəmiyətli rol
oynadığını bildirərək qeyd etmişdir ki, “Türkiyə ilə
Azərbaycan arasında bütün sahələrdə əlaqələr
çox uğurla inkişaf edir. Bu əlaqələr
dostluq-qardaşlıq əsasında qurulubdur. Bizim çox zəngin
birgə tariximiz, ortaq dəyərlərimiz vardır. Bu
gün Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əlaqələr
bu möhkəm təməl əsasında qurulur. Son iyirmi ilə
yaxın müddətdə Türkiyə ilə Azərbaycan
arasında əlaqələr daim yüksək səviyyədə
olmuşdur. Bu gün bu gözəl ənənələr
davam edir və bütün məsələlərdə əməkdaşlığımız
yaxşı nəticələr verməkdədir”.
Hər
iki dövlətin irəli sürdüyü yüksək səviyyədə
Strateji Əməkdaşlıq Şurasının qurulması
istiqamətində verilən qərar da Türkiyə-Azərbaycan
arasında gələcəyi əhatə edən və ikitərəfli
münasibətlərdə atılan ən mühüm
addımlardan biridir. 2010-cu il avqustun 16-da imzalanmış
“Türkiyə ilə Azərbaycan strateji tərəfdaşlıq
və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə”,
eləcə də “Azərbaycan
Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında
Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq
Şurasının qurulması haqqında Birgə Bəyannamə”nin
imzalanması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Şübhəsiz ki, Azərbaycanla Türkiyə arasında
strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı
yardım haqqında adı çəkilən sənədin
imzalanması çox düzgün və gələcəyə
hesablanmış bir addım oldu.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev qardaş ölkə
ilə imzalanmış bu müqavilənin böyük əhəmiyyət
kəsb etdiyini bildirmişdir: “Bu gün imzalanmış strateji tərəfdaşlıq və
qarşılıqlı
yardım haqqında müqavilə böyük tarixi əhəmiyyətə
malik olan bir sənəddir. Bu müqavilə gələcək
fəaliyyətimizi müəyyən edir və bundan sonra
onilliklər ərzində Türkiyə ilə Azərbaycan
arasındakı dostluq və qardaşlıq münasibətlərini
müəyyən edəcəkdir”.
2011-ci
il iyulun 27-də Türkiyənin Baş naziri Rəcəb
Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri zamanı
Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrinin hazırda ən
yüksək səviyyədə olduğunun bir daha şahidi
olduq. Belə ki, Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin və Türkiyənin Baş
naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın birgə mətbuat
konfransı zamanı söylədikləri fikirlər bunu bir
daha təsdiq edir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu əlaqələrin
strateji xarakter daşıdığını, dostluq və qardaşlıq prinsiplərinə əsaslandığını
bildirdi: “Bizi birləşdirən həm tarixi köklər, həm
mədəni əlaqələr, bizim keçmişimiz və
bugünkü siyasi maraqlarımızdır. Biz çox
şadıq ki, Türkiyə-Azərbaycan əlaqələri
sürətlə inkişaf edir”.
Bununla
yanaşı, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin həlli yolları ilə əlaqədar
danışıqların son durumu haqqında müzakirələrin
aparıldığını qeyd edən dövlət başçısı İlham Əliyev
bu məsələ ilə bağlı tutduğu mövqeyə
görə Türkiyəyə Azərbaycan xalqı və Azərbaycan
dövləti adından minnətdar olduğunu və bunu
çox yüksək qiymətləndirdiyini bildirdi. Baş
nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan da Dağlıq Qarabağ
məsələsində Türkiyənin hər zaman Azərbaycanın
yanında olduğuna diqqəti çəkərək dedi:
“Dağlıq Qarabağ mövzusundakı mövqeyimiz,
düşüncəmiz, mübarizəmiz eynidir. Azərbaycan
üçün Dağlıq Qarabağ mövzusu necə bir
qanayan yaradırsa, bilinməlidir ki, bizim üçün də
elə qanayan bir yaradır. Bundan fərqli bir düşüncə
bizdə əsla ola bilməz. Bu məsələni də sona qədər
təqib edirik və bundan sonra da təqib etməkdə davam edəcəyik”.
(ardı var)
Elçin ƏHMƏDOV,
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Dövlət
İdarəçilik
Akademiyasının dosenti
Xalq qəzeti.- 2015.- 15
aprel.- S.6.