Azərbaycan-Türkiyə strateji tərəfdaşlığının
yeni və dinamik
inkişaf mərhələsi
(əvvəli qəzetin
15 aprel 2015-ci il tarixli sayında)
2011-ci il oktyabrın 25-də İzmir
şəhərində keçirilən Türkiyə-Azərbaycan
Yüksək Səviyyəli Əməkdaşlıq
Şurasının ilk toplantısı çərçivəsində
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyənin
o vaxtki Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan, eləcə
də iki ölkə nümayəndə heyətlərinin
üzvləri arasında danışıqlar
aparılmış və Türkiyə ilə Azərbaycan
arasında qaz tranziti, qaz təchizatı, qaz
alqı-satqısına dair sazişlər
imzalanmışdır. Qaz tranzitinə dair
imzalanan saziş Cənub dəhlizi layihəsi çərçivəsində
Azərbaycan qazının Avropaya nəqlini nəzərdə
tutur.
Bundan
başqa, Azərbaycan və Türkiyə arasında hökumətlərarası
enerji protokolu, investisiyaların təşviqi və
qarşılıqlı qorunması, Anadolu Agentliyi ilə
AZƏRTAC arasında, Xarici İşlər nazirliklərinin
Diplomatik akademiyaları arasında, ailə və sosial siyasət
sahəsində, meşəçilik, meteorologiya, mətbuat və
informasiya, polisin təhsili sahələrində əməkdaşlıq
haqqında sazişlər imzalanmışdır.
Azərbaycan və Türkiyənin ikitərəfli
iqtisadi əməkdaşlığı və sərmayələrə
verdikləri böyük əhəmiyyət də ölkələrimizin
inkişafını şərtləndirən amillərdəndir. Azərbaycanla
Türkiyə arasında ticarət dövriyyəsi 5 milyard
dollardan çoxdur. 2020-ci ilədək Azərbaycanın
Türkiyə iqtisadiyyatına yatıracağı sərmayələrin
həcmi 20 milyard dollara çatacaq ki, bunun da 15 milyard
dolları SOCAR-ın payına düşəcək. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz,
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi nəhəng layihələr
Türkiyə ilə Azərbaycan əməkdaşlığının
gələcək inkişafında xüsusi əhəmiyyətə
malikdir. Adıçəkilən nəhəng layihələrdən
sonra, 2012-ci il iyunun 26-da Prezident İlham Əliyev və
Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib
Ərdoğanın imzaladıqları sazişlə həyata
keçirilməsinə başlanılan Trans-Anadolu (TANAP) təbii
qaz boru xətti layihəsi də ölkələrimizin regionda
və dünyada nüfuzunu artırmışdır. Beləliklə
də, yaxın beş ildə TANAP layihəsinin icrasına
nail olunacaq və Azərbaycan Türkiyə üçün
önəmli qaz təminatçısı olmaqla
yanaşı, eyni zamanda, Azərbaycan qazı Türkiyə
vasitəsilə Avropaya nəql ediləcəkdir.
2012-ci il
sentyabrın 11-də Qəbələdə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin və
Türkiyə Respublikasının Baş naziri Rəcəb
Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə Yüksək Səviyyəli
Strateji Əməkdaşlıq Şurasının ikinci
iclasının keçirilməsi ikitərəfli Azərbaycan
– Türkiyə münasibətlərinin yeni mərhələsi
kimi qiymətləndirilə bilər. O vaxt Azərbaycan ilə
Türkiyə arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığa
dair 7 protokol imzalandı ki, bunun da hər iki dövlət
üçün çox mühüm əhəmiyyəti
vardır. Sənədlərin imzalanmasından sonra Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin və Türkiyənin Baş
naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın birgə mətbuat
konfransında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq
Şurasının ikinci toplantısının iki dövlət
arasında genişlənən bu prosesi daha da sürətləndirdiyi
bildirildi.
2013-cü
il noyabrın 13-də Ankarada Türkiyə-Azərbaycan
Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq
Şurasının üçüncü iclası
keçirilmiş və iclasda Azərbaycan ilə Türkiyə
arasında əməkdaşlığın bütün sahələrdə
– siyasi, iqtisadi, enerji və digər sahələrdə dinamik
inkişaf etdiyi, ikitərəfli layihələrin uğurla həyata
keçirilməsinin əhəmiyyəti qeyd olundu. 2015-ci il
yanvarın 15-də Ankarada Azərbaycan və Türkiyə
prezidentlərinin iştirakı ilə Azərbaycan-Türkiyə
Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq
Şurasının 4-cü iclası keçirilmiş və
şuranın toplantısı çərçivəsində
birgə fəaliyyətlər, iki ölkə arasında əlaqələr
və əməkdaşlığın inkişafı
müzakirə olunmuşdur.
Bu gün Azərbaycan həm regionun, həm də
Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində,
dünyanın qlobal enerji bazarında ciddi rol oynayan ölkədir. Bir sıra
Avropa ölkələrinin qaz bazarında Azərbaycanın
payı 40 faizədək artmışdır. 2012-ci ildə Türkiyə və Azərbaycan siyasi
rəhbərliyinin fəaliyyəti nəticəsində
Trans-Anadolu kəmərinin tikintisi ilə bağlı
razılıq əldə edildi. Azərbaycanın
müəllifi olduğu və Türkiyə ilə birlikdə
reallaşdırılan TANAP layihəsi həyata
keçirildikdən, yəni 2017-ci ildən sonra Avropanın təbii
qaz bazarında ölkənin rolu daha da yüksələcəkdir.
Bu layihə bizim uzunmüddətli
inkişafımızı, onilliklər ərzində Azərbaycanın
iqtisadi və digər maraqlarını təmin etmək
üçün ciddi vasitə olacaqdır. Azərbaycanın
mövcud qaz ehtiyatları bundan sonrakı 100 il
ərzində respublikanın və tərəfdaş dövlətlərin
mavi yanacağa olan tələbatının ödənməsinə
imkan verəcək. Bununla yanaşı,
2013-cü ildə TAP layihəsi–Trans–Adriatik kəmərinin əsas
ixrac marşrutu kimi seçilməsi də tarixi hadisə
olmuşdur.
Hazırda beynəlxalq əməkdaşlıq məkanına
çevrilmiş Xəzər hövzəsi malik olduğu zəngin
karbohidrogen ehtiyatları hesabına bir sıra qlobal enerji layihələrinin
reallaşdırıldığı mərkəz kimi diqqət
çəkir.
Bu baxımdan Xəzər dənizinin Azərbaycan
sektorunda yerləşən “Şahdəniz” yatağı
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 2013-cü il dekabr ayının 17-də Bakıda layihə
üzrə yekun investisiya qərarının imzalanması ilə
“Şahdəniz” yatağının tammiqyaslı işlənməsi
həlledici mərhələyə qədəm qoydu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bəyan
etdiyi kimi, “Şahdəniz- 2” enerji layihəsi dünyanın ən
iri enerji layihələrindən biridir. Bu
layihə enerji təhlükəsizliyi və enerjinin şaxələndirilməsi
layihəsidir. Azərbaycan 20 il əvvəl
“Əsrin müqaviləsi”ni imzalamaqla Xəzər dənizini
xarici sərmayələrə açmış və ölkəmizin
uğurlu iqtisadi inkişafını təmin etmişdir. Həmin müqavilə XX əsrin müqaviləsi
adlandırılmışdırsa, “Şahdəniz- 2" XXI əsrin
ən iri enerji layihəsidir.
2014-cü
il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”nin
20-ci ildönümü qeyd edildi. Simvolik
haldır ki, məhz həmin gün “Cənub” qaz dəhlizinin
təməli qoyulmuşdur. “Cənub” qaz dəhlizi
Avropanın ən böyük infrastruktur layihəsidir və
bu nəhəng transmilli layihənin icrasında ölkəmiz
öz liderlik keyfiyyətlərini bir daha nümayiş
etdirmişdir. Məhz Azərbaycanın
uzun illər ərzində apardığı enerji siyasəti
nəticəsində, qətiyyətli siyasət nəticəsində
bu böyük layihə artıq reallaşır. “Şahdəniz-2”, TANAP və TAP Azərbaycan
üçün nadir və əvəzolunmaz layihələrdir
və uzun illər, onilliklər bundan sonra bizim milli
maraqlarımızı, iqtisadi və siyasi
maraqlarımızı təmin edəcək. Azərbaycan beynəlxalq əməkdaşlıq məsələlərində
olduğu kimi, bu layihələrdə də liderliyi öz
üzərinə götürmüşdür.
Nəhayət,
2015-ci il martın 17-də Türkiyənin Qars vilayətinin
Selim rayonunda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə
Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Gürcüstan
Prezidenti Georgi Marqvelaşvilinin iştirakı ilə
Trans-Anadolu qaz boru kəmərinin – TANAP-ın təməlinin
qoyulması münasibətilə təntənəli mərasim
keçirildi. Bu tarixi mərasimdə layihənin Azərbaycan,
Gürcüstan və Türkiyə ilə yanaşı,
bütün Avrasiya coğrafiyasının ehtiyacı
olduğu qeyd edilərək bildirildi ki, layihə Azərbaycandan
başlayan genişlənmiş Cənubi Qafqaz boru kəmərini
Avropa İttifaqında bir neçə kəmərlə əlaqələndirəcək.
Beş il ərzində reallaşması nəzərdə
tutulan layihə bir neçə mərhələdə həyata
keçiriləcək və ilk mərhələ 2018-ci ildə
başa çatacaq. 2020-ci ildə bu kəmərlə nəql
olunacaq qazın həcmi ildə 16 milyard, 2023-cü ildə 23
milyard, 2026-cı ildə isə 31 milyard kubmetrə
çatdırılacaq. İlk dövrdə TANAP kəməri
ilə nəql olunacaq 16 milyard kubmetr Azərbaycan
qazının 10 milyard kubmetri Avropaya, 6 milyard kubmetri isə
Türkiyəyə satılacaq. Avropa
üçün nəzərdə tutulan qaz Türkiyə-Bolqarıstan
və ya Türkiyə-Yunanıstan sərhədində təhvil
veriləcək. Bu tarixi hadisə Azərbaycan-
Türkiyə strateji tərəfdaşlığının
yeni və dinamik inkişaf mərhələsi kimi qiymətləndirilə
bilər.
XVIII
Avrasiya İqtisadi Zirvəsində iştirak edən Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər
üzrə köməkçisi Əli Həsənov qeyd
etmişdir ki, müasir müstəqil Azərbaycanın təməli
ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan
yeni neft və regional inkişaf strategiyasını dövlət
başçısı İlham Əliyev uğurla davam etdirir
və bu siyasət Avrasiya məkanında nəinki Azərbaycanın,
o cümlədən digər qonşu ölkələrin
iqtisadi maraqlarına cavab verir. Bu gün
uğurla fəaliyyət göstərən Bakı-Tbilisi-Ceyhan
neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin bəhrələrini
həm Azərbaycan xalqı, həm də regionun digər
ölkələrinin xalqları öz həyatlarında hiss
edirlər.
Prezidentin
ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi
Əli Həsənov tezliklə istifadəyə verməyə
hazırlaşdığımız Bakı-Tbilisi-Qars dəmir
yolu, eləcə də Azərbaycanın liderliyi ilə həyata
keçirilən “Sahdəniz 2” layihəsi və “Cənub” qaz
dəhlizinin üçüncü minillikdə qitənin
enerji təhlükəsizliyinin təminində həlledici amil
kimi çıxış edəcəyini diqqətə çatdırmışdır.
Ölkəmizin təşəbbüsü ilə
reallaşdırılan beynəlxalq Şərq-Qərb nəqliyyat-kommunikasiya
dəhlizləri bölgə və dünya ölkələrinə
bu sahədə əlavə üstünlüklər
qazandırmaqla, həmçinin Azərbaycanın regiondakı
geosiyasi çəkisini də xüsusi artırmaqla
yanaşı, beynəlxalq yük daşımalarındakı
səmərəliliyin təmin edilməsində mühüm
rol oynayır.
Hazırda bölgənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsində aparıcı rol oynayan və iki ölkə arasındakı münasibətlərin çox vacib elementlərindən olan neft və qaz kəmərləri təkcə regionda deyil, eləcə də bütün dünyada dövlətlərimizin nüfuzunu əhəmiyyətli dərəcədə artırmaqla yanaşı, xalqların rifah halının yüksəlməsinə də öz mühüm töhfələrini verməkdədir. Heç şübhəsiz ki, İstanbulda keçirilən növbəti Avrasiya İqtisadi Zirvəsində müzakirə olunan məsələlər də Azərbaycanın həm milli inkişaf strategiyasını, həm də regional maraqlarını özündə əks etdirir və toplantıda aparılan müzakirələrdə, o cümlədən keçirilən ikitərəfli görüşlərdə Azərbaycanın mövqeyi çatdırılmaqla yanaşı, birgə fəaliyyətimizin bəzi üstün tərəfləri də gündəmə gətirilərək bildirildi ki, Türkiyə və Azərbaycan regional əməkdaşlıq prosesinin fəal və əsas söz sahibi olan aktorlarıdır.
Hər iki dövlət özünün iqtisadi və enerji imkanlarından, eləcə də geosiyasi mövqeyindən ikitərəfli və regional əməkdaşlığın genişlənməsi istiqamətində səmərəli surətdə istifadə edir. Bu layihələr Azərbaycanın, Türkiyənin, eləcə də digər ölkələrin enerji təhlükəsizliyi üçün böyük təminat verir. Eyni zamanda, iki dövlət arasında genişlənən əməkdaşlıq və strateji tərəfdaşlıq regionda sabitliyin göstəricisinə çevrilmişdir. Bu səbəbdən Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev bəyan etmişdir ki, bölgədə Türkiyə-Azərbaycan əməkdaşlığı, işbirliyi olmadan heç bir təşəbbüs, heç bir layihə həyata keçirilə bilməz. Hazırda ikitərəfli əlaqələrin yüksək səviyyəyə qalxması ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasət kursunda Türkiyə ilə əlaqələrin inkişafına yönəlmiş ardıcıl və məqsədyönlü xətt Prezident İlham Əliyev tərəfindən inkişaf etdirilərək strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsinə nail olunmuşdur.
Elçin
ƏHMƏDOV,
Azərbaycan
Respublikasının
Prezidenti
yanında Dövlət
İdarəçilik
Akademiyasının dosenti
Xalq qəzeti.- 2015.- 19 aprel.- S.4.