Makedoniya təəssüratları

Yol qeydləri

Makedoniya Respublikası Cənub-Şərqi Avropada, Balkan yarımadasında yerləşir. Şimalda Serbiya, qərbdə Albaniya, cənubda Yunanıstan, şərqdə isə Bolqarıstanla qonşudur. 25,7 min kvadratkilometr əraziyə malik olan Makedoniya 8 sentyabr 1991-ci il tarixdə özünün dövlət müstəqilliyini elan edib. Beynəlxalq birlik isə 8 aprel 1993-cü ildə Makedoniyanın dövlət müstəqilliyini tanıyıb.

Yunanıstan bu ölkənin Makedoniya Respublikası adlanmasının əleyhinədir. Odur ki, məhz Yunanıstanın təzyiq və təhrikləri nəticəsində BMT onu “Keçmiş Yuqoslaviya Makedoniya Respublikası” adı ilə tanımışdır. Makedoniyanın 2 milyondan bir qədər artıq əhalisi var. Paytaxtı Skopye şəhəridir. 500 min nəfərdən bir qədər artıq əhalisi olan Skopye 1961-ci il zəlzələsi zamanı böyük dağıntılara məruz qalsa da, şəhər yenidən bərpa olunub və bu gün dinamik inkişaf yolundadır. Bu gün Makedoniya sərhədləri daxilində olan torpaqlar ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə Roma imperiyası, daha sonra Şərqi Roma imperiyası, Osmanlı imperatorluğu, XX əsrdə isə Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının tərkibinə daxil olub.

Bakı aeroportu - daha bir qürur ünvanımız

Bu, mənim Makedoniyaya ikinci səfərim idi. Özü də bu yaxınlarda ürək əməliyyatından çıxdığımdan getməyə o qədər də risk etmirdim. Amma sonda maraq hissi və bir sıra mədəni irs layihələrində birgə çalışdığım “Miras” Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin rəhbəri, dostum Fariz Xəlillinin təkidi səfərin reallaşması ilə nəticələndi. Səfərdə məqsəd Ohrid şəhərində keçirilən III beynəlxalq konfransda iştirak idi. Xatırladım ki, iki il öncə keçirilən I konfransın da iştirakçısı olmuşam. O zaman “Azərbaycanda tarixi-mədəni irsin tədqiqi, mühafizəsi və təbliği işində qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakı” mövzusunda məruzə etmişdim. Məruzəmdə əsasən Heydər Əliyev Fondunun, SEBA, “Miras” və “Regionların inkişafı” ictimai birliklərinin nümunəsində respublikamızda tarixi-mədəni irsin mühafizəsi, tədqiqi və təbliği istiqamətində görülən işlərdən bəhs olunurdu.

Bu, həm də ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyan Bakı aeroportunun yenicə istifadəyə verilmiş yenicə terminalından ilk uçuşum idi. Doğrudan da, qibtə olunası hava limanımız var. Mən dəfələrlə Moskva, Kiyev, Tbilisi, London, Ankara, İstanbul, Milan, Roma, Qahirə, Pekin, Urumçi, Madrid, Vaşinqton və digər böyük şəhərlərin aeroportlarında olmuşam. Bakı aeroportu onların heç birindən geri qalmır. Əksinə, bir sıra parametrlər üzrə onlardan da üstündür. Mən, ilk növbədə, hava limanımızın genişliyini, rahatlığını, müasirliyini nəzərdə tuturam. Yəni, Azərbaycan kimi müstəqilliyə yeni qədəm qoymuş ölkələrin heç birində belə müasir aeroport yoxdur. Təyyarələrimizin yeni olması və uçuş zamanı heyət tərəfindən sərnişinlərə göstərilən xidmət də xüsusi olaraq qeyd olunmalıdır.

Amma məni və dostlarımı dövlət dilimizdən istifadə ilə bağlı narahat edən bir məqamı da diqqətə çatdırmaq istərdim. Bunu necə izah edəsən ki, Bakı -İstanbul reysində uçuş ərzində nümayiş etdirilən bütün filmlər ya rus, yaxud da ingilis dilindədir. Olmazmı ki, filmlər seçilərkən bu amil nəzərə alınsın? Nəzərə alınsın ki, birincisi, bu, Azərbaycan Hava Yollarına aid təyyarədir. İkincisi, bu reyslə uçanların çox böyük əksəriyyəti azərbaycanlılar və türklərdir.

Makedoniya Arxeologiya muzeyində

İstanbulun Sabinə - Gokçan (O, Türkiyənin ilk qadın hərbi təyyarəçisi olub) hava limanından Makedoniyanın paytaxtı Skopyeyə uçduq. Türklər bu şəhərə Üşküb deyirlər. İki il öncə Makedoniyada olarkən Skopye şəhərinin gəzməli-görməli yerləri ilə yaxşıca tanış olmuşduq. Avropanın bir sıra məşhur şəhərləri kimi, Skopye də, hər şeydən öncə, içərisindən gursulu çayın keçməsi ilə diqqəti çəkir. Vardar çayının hər iki sahili boyunca uzanan Skopye əhalisinin əksəriyyəti dini etiqad etibarilə xristian olsa da, orada İslam və Türk dəyərləri də yaşamaqdadır. Təsəvvür edin, günün müxtəlif vaxtlarında şəhərin 56 məscidindən azan səsləri eşidilir. Küçədə, ictimai nəqliyyatda, alış-veriş mərkəzlərində əhalinin, demək olar ki, çox hissəsi alayarımçıq olsa da, türkcə başa düşür. Şəhərin tarixi yerləri sırasında Makedoniyalı İsgəndərin abidəsi, Skopye qalası və orta əsr karvansarası turistlərin ən çox seyr etdiyi ünvanlardır. Ölkənin pul vahidi Makedoniya denarisidır. 100 ABŞ dolları 5200 Makedoniya denarisinə bərabərdir. Alış-veriş hər yerdə ancaq denari ilə aparılır.

Skopyedə bizi Mədəni İrs, Turizm, Yerli İqtisadi İnkişaf və Media İnstitutunun direktoru, professor Rubin Zemon qarşılayaraq əvvəlcə Makedoniyanın Arxeologiya muzeyinə apardı. Muzey nə muzey?! Hər şeydən öncə, qeyd etməliyəm ki, muzeyin 8 mərtəbədən ibarət olduqca möhtəşəm binası var. İki il öncə istifadəyə verilib. Muzeyin ekspozisiyası ingilis mütəxəssisləri tərəfindən işlənib. Tərtibata söz ola bilməz. Ekspozisiya Paleolit dövrü materiallarından başlayır. Orada əsasən ölkənin müxtəlif yerlərində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkar edilmiş daş alətlər və silahlar nümayiş etdirilir. Tapıntıların dövr etibarı ilə ən qədiminin 1,5 milyon yaşı var. Muzeyin neolit və eneolit bölmələri xüsusilə zəngindir. Həmin bölmələrdə nümayiş olunan zəngin və rəngarəng çeşidli keramika məmulatı özünün forma və məzmun yetkinliyi baxımından, sözün əsl mənasında, heyranlıq doğurur. Tunc və dəmir dövrlərinə, habelə antik və orta əsrlər dönəminə aid bölmələrdə də olduqca maraqlı tapıntılar nümayiş etdirilir. Muzeyin qızıl fondunun ekspozisiyasını gərək öz gözlərinlə görəsən. Materialların daha canlı və effektli təqdimi üçün, doğrudan da, olduqca orijinal, həm də son dərəcə gözəl forma düşünülüb. Ümumilikdə, muzeyin ekspozisiyasında 5 mindən çox eksponat nümayiş etdirilməkdədir.

Makedoniya Arxeologiya muzeyini gəzərkən ürəyimdən bilirsiniz nələr keçdi? Ürəyimdən keçdi ki, kaş Bakıda da ayrıca arxeologiya muzeyi olaydı. Ola bilsin ki, kimlərsə mənim bu sözlərimə etiraz edərək desin ki, əşi, bizdə də arxeologiya muzeyi var axı. Yox, əzizlərim, sizin dediyiniz muzey o muzey deyil. Sizin muzey kimi təqdim etdiyiniz “muzeycik” Azərbaycana, onun bugünkü inkişaf səviyyəsinə uyğun deyil. Artıq vaxtdır ki, Azərbaycan paytaxtında yeni, həm də nümunəvi arxeologiya muzeyi olsun. Fikrimcə, artıq ölkədə vahid və mərkəzləşmiş Arxeologiya Fondunun da yaradılması barədə düşünmək vaxtıdır. Bugünkü halda ölkəmizə aid arxeoloji materiallar pərakəndə vəziyyətdədir. Mövcud fondların bir çoxu qənaətbəxş vəziyyətdə deyil. Məlumat üçün bildirim ki, Azərbaycanın Makedoniya və qeyri-ölkələrlə müqayisədə daha qədim və daha zəngin tarixi var. Həmin tarixi yaşadan, onu bir növ özündə maddiləşdirən, əyaniləşdirən abidələrimiz və nadir tapıntılarımız da digər ölkələrlə müqayisədə qat-qat çoxdur. Deyilənlərə onu da əlavə edim ki, son illər maliyyə problemləri üzündən Makedoniyada arxeoloji tədqiqatlar üçün dövlət tərəfindən, demək olar ki, vəsait ayrılmır. Bu istiqamətdə tədqiqatlar isə indiyədək əsasən alman mütəxəssisləri tərəfindən aparılıb. Azərbaycanda isə dövlətimizin maliyyəsi ilə hər il azı 40 ekspedisiya arxeoloji tədqiqatlarda iştirak edir. Bundan əlavə, ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən arxeoloji tədqiqatların miqyasını daha da genişləndirmək məqsədilə bir neçə dəfə xüsusi sərəncamla böyük miqdarda maliyyə vəsaiti ayrılıb. Qəbələ, Şəmkir və Ağsu ekspedisiyaları isə artıq neçə ildir ki, bilavasitə qeyri-hökumət təşkilatları və xeyriyyəçi insanlar tərəfindən maliyyələşdirilir. Göründüyü kimi, Azərbaycanın bu sahədəki imkanları da, görülən işləri də daha çox və daha sanballıdır. Amma razılaşaq ki, son nəticə, yəni tariximizin qədim yadigarlarının təqdimatı qaneedici səviyyədə deyildir. Əlbəttə, bu barədə düşünmək gərəkdir.

Daha nə etməli?!

Arxeologiya muzeyi ilə tanışlıqdan sonra bizi Skopyedə yerləşən Avropa Audio-Vizual İncəsənət, Film, Teatr və Rəqs İnstitutuna apardılar. İnstitutun rektoru, professor Cordon Plevneşlə səmimi söhbətimiz oldu. Məlumat üçün onu da bildirim ki, professor C.Plevneş Makedoniyada, eləcə də Avropada çox tanınan bir simadır. O, rəhbərlik etdiyi elm və təhsil ocağı barədə ətraflı məlumat verdi. Daha sonra Azərbaycandan olan heyət üçün təşkil olunmuş ziyafətdə iştirak etdi. Söhbət əsnasında Azərbaycan - Makedoniya əlaqələrini daha da genişləndirməklə bağlı bəzi təkliflərini də bildirdi. Dedi ki, hər il Makedoniyada keçirilən beynəlxalq konfrans çərçivəsində həm də Azərbaycan sərgisi təşkil etmək olar. Mən isə professor C.Plevneşin təklifinə bir qədər düzəliş edərək bildirdim ki, ölkələrimizin və xalqlarımızın bir-birini daha yaxşı tanıması üçün həm Azərbaycanda, həm də Makedoniyada vaxtaşırı müxtəlif tematikalara həsr olunmuş qarşılıqlı tanıdım seminarlar, simpoziumlar və festivallar keçirmək daha məqsədəuyğun olardı. Mənim bu təklifim professor C.Plevneş tərəfindən müsbət qarşılandı. Razılaşdıq ki, bu istiqamətdə görüləcək işlərlə bağlı fikir mübadiləsi gələcəkdə də davam etdirilsin.

Xatirələr

Skopye ziyafətindən sonra “Mercedes” mikroavtobusla Ohridə yola düşdük. Dağlar qoynundan və sərt dolaylardan keçməklə təqribən 3 saatlıq yol getməli idik. Hər tərəf qalın qar və buz örtüyünə bürünsə də, yollar yaxşıca təmizlənmişdi. Proqrama görə, yolüstü Bitola şəhərində, Atatürkün hərbi təhsil aldığı gimnaziyada da olmalı idik. Hansı ki artıq 20 ildir ki, ora xatirə muzeyi kimi fəaliyyət göstərir. Biz Bitolaya çatanda gecə saat 11 olardı. Xatırladım ki, Makedoniya ilə Azərbaycan arasında 3 saat vaxt fərqi var. Gecə yarısı olmasına baxmayaraq, muzeyin qapıları açıq idi. Bizi gözləyirdilər. Bitola muzeyi Türkiyə hökumətinin maliyyəsi ilə yaradılıb və son illər əsaslı şəkildə yenidən qurulub. Xatirə muzeyində Atatürkün ömür yolunun bütün dönəmlərini əks etdirən çoxlu foto material və əşyalar, həmçinin onun əmr və sərəncamları, çıxışlarından fraqmentlər əks olunub. Bitola və ətraf ərazilərdən tapılan arxeoloji materiallar və onların maket nümunələri də muzeydə geniş yer tutmaqdadır.

Daha sonra Bitolanın mərkəzi küçəsi ilə tanış olduq, oradakı restoranların birində bizə şam yeməyi verdilər. Maraqlıdır ki, küçədə gəzərkən də, restoranda şam edərkən də hər tərəfdən qeyri-adi bir qoxu - his qoxusu gəlirdi. Bu, evlərdən və xidmət obyektlərindən ətrafa yayılan tüstünün qoxusu idi. Tüstü qoxusu bir anlığa məni sanki 80-ci illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərinə qaytardı. O illərdə Azərbaycanın şəhər və kəndlərində də beləcə ətrafı tüstü qoxusu bürüyərdi. Bu, evlərdə və iş yerlərində yanacaq kimi istifadə edilən odun və ya kömür sobalarının tüstüsünün qoxusu idi. Maraqlıdır, Makedoniya şəhərlərində hər tərəfi tüstü qoxusu bürüsə də, isti bir yer tapmaq da çox çətin idi. Restoranlar, kafelər, mehmanxalar, demək olar ki, qızdırılmır. Bəli, 20-25 il öncə Azərbaycanda da vəziyyət bu cür idi. Bu gün Makedoniya da sanki o dönəmi yaşayır. Orada isti bir məkan tapmaq, həqiqətən, çox müşkül bir işdir. İnsanlar da sanki belə soyuq şəraitdə yaşamağa və işləməyə vərdiş ediblər.

Maşınımız Ohridə çatanda gecə yarıdan keçmişdi. Bizi “Çinqo” otelində yerləşdirdilər. Hamının gözündən yuxu tökülürdü. Səhər isə bizi gərgin iş qrafiki gözləyirdi.

(ardı var)

Qafar CƏBİYEV,

Milli Televiziya və Radio Şurası sədrinin müavini,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar jurnalisti,

tarix elmləri doktoru

Bakı - Skopye - Ohrid - Bakı

Xalq qəzeti.- 2015.- 4 fevral.- S.5.