İstedadlı
iqtisadçı alim,
nüfuzlu pedaqoq
TOFİQ QULİYEV - 80
Azərbaycanın elmi- pedaqoji ictimaiyyəti milli iqtisad elminin görkəmli nümayəndələrindən biri, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin kafedra müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi, “Şöhrət” ordenli alim Tofiq Əvəz oğlu Quliyevin anadan olmasının 80 illiyini yubiliyarın çoxillik səmərəli elmi-pedaqoji fəaliyyətinə, nurlu şəxsiyyətinə ehtiram və qədirbilənliklə qeyd edir.
Qocaman alim və pedaqoq
yüksək vətəndaşlıq qayəsi ilə səciyyələnən
mənalı və şərəfli bir ömür yolu keçmiş, böyük
əməksevərliyi ilə görkəmli ziyalı kimi tanınmışdır. Ölkə
iqtisadçılarının böyük
əksəriyyətinin müəllimi olan Tofiq Quliyev geniş nəzəri biliyi,
iqtisadi prosesləri dərindən təhlil
etmək, faydalı elmi- praktik
mülahizələr irəli sürmək, iqtisad
elminin əsaslarını tələbələrinə
öyrətmək bacarığı, yüksək insani keyfiyyətləri ilə həmkarları və yetirmələri
arasında böyük
nüfuz qazanmışdır.
Azərbaycan iqtisad elmini uzun illərdən bəri ölkəmizdən
kənarda ləyaqətlə təmsil edən professor
Tofiq Quliyev 1980-1990-cı
illərdə Beynəlxalq İqtisadçılar
İttifaqının üzvü, sonralar isə bu qurumun rəyasət heyətinin üzvü olmuşdur.
Tofiq Quliyev 1935-ci ildə
Ağdam rayonunun
Paşabəyli kəndində anadan olmuşdur. O, 1953-cü ildə
Xındırıstan kənd orta məktəbini
bitirmiş və həmin il
Azərbaycan Dövlət Xalq Təsərrüfatı
İnstitutuna daxil olmuşdur. 1957-ci ildə ali
təhsilini sənayenin iqtisadiyyatı ixtisası üzrə fərqlənmə
diplomu ilə başa vuran gənc iqtisadçı ayrı-ayrı
idarə və nazirliklərdə sənaye müəssisələrinin
layihələndirilməsi üzrə mühəndis-iqtisadçı,
baş iqtisadçı kimi
çalışmışdır. Respublika Təhsil Nazirliyində
ali təhsil üzrə baş
inspektor vəzifəsində işləyərkən
Tofiq Quliyev elmi fəaliyyətlə məşğul olmaq qərarına gəlmiş və
1960-1963-cü illərdə Moskva Xalq Təsərrüfatı İnstitutunda
əməyin iqtisadiyyatı kafedrasının məqsədli
aspirantı olmuşdur.
Azərbaycan iqtisad elminin tarixində əməyin
iqtisadiyyatı üzrə ixtisaslaşan ilk alim olaraq
həmyerlimiz 28 yaşında namizədlik, 33 yaşında isə
doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir. Alim 1970-ci ildən
professordur. O, iqtisadi
proseslərə fəlsəfə,
sosiologiya və sosial psixologiya elmlərinin qovşağından nəzər
salmağı önəmli bildiyindən iqtisadi mənafelər
probleminə də bu baxımdan yanaşaraq doktorluq
dissertasiyasının mövzusu kimi seçmişdir. Bu mövzuda onun Moskvanın “Mısl” nəşriyyatında
“Sosializm cəmiyyətində mənafelər
problemi” adlı monoqrafiyası nəşr
edilmişdir. Keçmiş
İttifaqın görkəmli alimləri Azərbaycan
iqtisadçısını bu problem üzrə pioner olaraq qəbul etmişlər.
Bir neçə ildən sonra onun həmin nəşriyyatda
buraxılmış “Sosializmdə
əməyin reduksiyası” monoqrafiyası da
elmi dairələrdə böyük
maraq doğurmuşdur.
1990-cı ildə isə Moskvanın “Znaniye”
nəşriyyatı az müddətdə sovet iqtisad elminin
ön mövqeyinə
çıxmış soydaşımızın idarəetmədə
sosial-psixoloji münasibətlərə
həsr edilmiş kitabçasını böyük tirajla çap etmişdir.
Müstəqillik
illərində də keçmiş İttifaq məkanında professor
Tofiq Quliyevin elmi yaradıcılığına maraq azalmamışdır. 2013-2014-cü illərdə
Moskvanın “Ekonomika” nəşriyyatı
Azərbaycan aliminin “İqtisadi
məntiq” və “Liberalizmin böhranı”
adlı fundamental tədqiqatlarının
nəticələrini monoqrafiyalar şəklində çap
edərək rusdilli məkanda yaymışdır.
Professor Tofiq Quliyevin
iqtisadiyyatla bağlı elmi
yaradıcılığı çoxcəhətli və geniş diapazonludur. O, bir sıra dərslik, monoqrafiya və kitabçanın, 450-yə qədər
qəzet və jurnal məqaləsinin
müəllifidir. “Əməyin iqtisadiyyatı”, “Əməyin
elmi təşkili”, “İdarəetmənin
əsasları”, “Əməyin sosiologiyası”, “Menecmentin əsasları” kimi
dərsliklər, “İnflyasiyanın anatomiyası” və “İnsan resurslarını idarə” kimi sanballı monoqrafiyalar
onun qələmindən
çıxmışdır. Tofiq Quliyevin rus dilində nəşr
olunmuş “Tənzimlənən bazar iqtisadiyyatı” kitabı 2000-ci ildə
Budapeştdə keçirilən beynəlxalq konfransda
internetə daxil edilmişdir.
Bu kitaba görə həmyerlimiz
Çin Xalq
Respublikasının Dövlət kitabxanasının və bu ölkənin Azərbaycandakı səfirliyinin
fəxri fərmanına layiq görülmüşdür.
Bir neçə ixtisaslaşmış dissertasiya şurasının üzvü
olan professor Tofiq Quliyevin rəhbərliyilə
56 namizədlik və bir doktorluq
işi müdafiə olunmuşdur.
İqtisadçı alim Kiyev,
Voronej, Tbilisi və başqa şəhərlərdə də doktorluq və namizədlik dissertasiyalarına opponentlik etmişdir.
ABŞ-ın Harvard Universitetinin
kitabxanasında onun 5 monoqrafiyası var. Kitabxananın
direktoru Kristin Conson bildirmişdir ki,Tofiq Quliyevin kitabları ən oxunan, iqtibas, sitat gətirilən mənbələr
sırasına daxildir.
Kitabxananın “Xəbərlər” bülletenində və elektron versiyada həmin kitabların ingilis dilində mükəmməl annotasiyası
verilmişdir. Xaricdə alimin
əsərlərinə 180-dən artıq istinad qeydə alınmışdır.
Professor Tofiq Quliyev iqtisadiyyatın aktual problemlərini tədqiq etməklə yanaşı, bədii-publisistik
fəaliyyətlə də
məşğuldur. Onun iqtisadi təfəkkürü
ilə bədii təxəyüllü arasında
dərin bir vəhdət vardır.
Tofiq Quliyev hələ tələbəlik illərində
silsilə elmi məqalələrlə yanaşı,
hekayə və şeirlər də yazıb çap etdirmişdir. Moskvada
aspiranturada təhsil aldığı illərdə
o, jurnalistika kursunu
da bitirmiş və gənc yaşlarından
SSRİ Jurnalistlər İttifaqının
üzvü olmuşdur.
İqtisad
elmində olduğu kimi, ədəbi yaradıcılıqda da uğurlar qazanan, “Tofiq Fərid” imzası ilə şeirlər yazan professor
Tofiq Quliyev estetik məsələlərə
də tədqiqatlar həsr etmişdir. Onun “Ədəbiyyatda realizm və modernizm problemləri”, “Musiqili incəsənət və böhran” monoqrafiyaları
ədəbi- mədəni
mühitin ciddi marağına səbəb
olmuşdur. “Türkün türküsü”,
“Dünyanı dəyişə
bilsəydim”, “Mən kiməm?” (rus dilində), “Haqqın səsi”, “Qəzəllər”,
“Satirik şeirlər”,
“Yumoristik və satirik hekayələr” kitabları isə Tofiq müəllimi geniş maraq dairəsi, bədii fantaziyası olan ədib kimi tanıtmışdır. Bu kitablar haqqında maraqlı yazılar və mülahizələr
söylənilmişdir.
Xalq şairi Nəriman Həsənzadə
iqtisadçı alimin
bədii- estetik düşüncələrini belə
dəyərləndirir: “Tofiq
Quliyevin şeirlərində
etikalılıq prinsipi,
insanların mənəvi
kamilliyinə doğru
təkmilləşməsinin tərbiyəvi meyilləri,
onların kreativliyi, harmoniya, insanların sivil davranışları
dominantlıq təşkil
edir. O, ədəbiyyatda,
o cümlədən poeziyada
etik və estetik halların bir-birinə qarşı qoyulmasını, estetikanın
fetişitləşdirilməsini, bayağılaşdırılmasını, mütləqləşdirilməsini qeyri-normal bir hal hesab edir.”
Onun
bədii mövzuları
müasirliklə bərabər,
klassik qaynaqlarla da səsləşir. Şeirlərindəki yaşantı onun
həyatının bir
parçası, özünün
taleyi, mənəviyyatının
tərkib hissəsi, məfkurə sahibi olan alimin xəlqilik
manifesti, iqtisadi-fəlsəfi
düşüncələrinin bədii məhsulu kimi əks-səda yaradır. Dərin vətəndaşlıq yanğısından
qaynaqlanan “Kimsəsiz oldun, Qarabağ”, “Qarabağ marşı”, “Qarabağı qaytaraq” kimi şeirlər müasirlərimizin ağrı-
acılarını, ümid
və inamlarını
ifadə edir.Tofiq müəllimin “Qəribə-qəribə
işlər”, “Alçala-alçala
ucalanlar”, “Lovğa insan”, “Qüsurunu bilə-bilə” kimi satirik şeirlərində
isə içi xüdbinlər, başqalarında
eyib axtaran bədxahlar incə yumorun hədəfinə çevrilir.
Alimin bədii
aləminin məhsulu olan “Muğamlarda axtar məni”, “Yaxşılıq”, “Həya”,
“Ölmək asan, yaşamaq çətin”,
“Xatirələrlə tək
qalmışam”, “Dostluğa
zəhər qatmazlar”,
“Taleyinə məni də yaz”, “Razı qalmıram özümdən” kimi şeirlər adlarından
da göründüyü
kimi, mənəvi- əxlaqi problemlərin estetik tədqiqi kimi qavranılır.Tofiq müəllimin
milli-mənəvi dəyərlərimizə
dərin bağlılığı
ilə diqqəti cəlb edən şeirləri də az deyil.
Uzun illər Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin əməyin
iqtisadiyyatı və sosiologiyası kafedrasına rəhbərlik
edən professor Tofiq Quliyevin elmi və ictimai fəaliyyətini dövlətimiz də
yüksək qiymətləndirmişdir. O, “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına
layiq görülmüş,
“Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.
Uzun illər bir universitetdə işlədiyim
görkəmli alim və pedaqoq,
şair qəlbli insan,
professor Tofiq Quliyevi 80 yaşa
çatması münasibətilə dostları və həmkarları
adından səmimi təbrik edir, ömrünün müdriklik
çağında ona möhkəm
cansağlığı, yeni uğurlar arzulayıram.
Maarifə HACIYEVA,
filologiya elmləri
doktoru, professor
Xalq qəzeti.- 2015.- 10 fevral.- S.10.