Yeni il gülüşü

DAYAN, İZAH EDİM...

Yeni il qabağı arvadla bazarı gəzirdik, xırda-mırda şeylər almaq istəyirdik. Hamıya gün kimi aydındır ki, arvadla bazara çıxdınsa, xırda-mırda şeylərdən söhbət gedə bilməz. Gərək cibində nə qədər pul varsa xərcləyəsən, sonra arvadın sifarişləri bitə. Bazarı çox gəzməyə ehtiyac qalmadı. Təsərrüfat malları satılan köşkə yaxınlaşan kimi arvad əlini uzadıb bir qozsındıran götürdü və satıcıdan soruşdu ki, “bunun qiyməti neçəyədir?” Satıcı başladı, nə başladı:

- Bacı, bir şeyi almamışdan əvvəl fikirləş ki, nəyi alırsan, aldığın şey harada istehsal olunub, tərkibi nədir, keyfiyyəti necədir, başqasından nəylə fərqlənir? Hə, baxıb görürəm bilmirsən. Onda icazə ver, izah edim...

Satıcının izahı çox uzun çəkdi. Sübut elədi ki, arvadın götürdüyü qozsındıranın bir qara qəpik də qiyməti yoxdur, o biri yaxşıdır. Doğrudur, o biri qozsındıran baha idi, amma satıcı elə təriflədi ki, istədik ikiqat pulunu verək. Xülasə, aldıq. Arvad bu dəfə əlini qazana uzatdı. Satıcı o dəqiqə dilləndi:

- Dayan, izah edim.

Yenə başladı:

- Bu qazan tez pas atır. Sən gəl, bu biri qazan dəstini al. Düz altı ədəddir. Görürsən, necə par-par parıldayır. Ömürlükdür. Özün işlət, sonra qızlarına ver. Almaniyadan gətirilib.

Xeyli pul verib bu qazan dəstini də aldıq. Bu dəfə arvad stəkan-nəlbəkiyə tərəf baxmaq istəyirdi ki, satıcı bunu “göydə tutub” dilləndi:

- Bacı, alma bu stəkan-nəlbəkini. Niyə? Dayan, izah edim. Görürəm abırlı adamlarsınız. Bunlar yerli maldır, qonaq-qara qabağına da qoyulası deyil. Bax bacı, bunları al, xaricdən gətirilib. O biriləri isti su dəyən kimi sınır, bunlar isə sınan deyil. Nə olsun, bahadır.

Stəkan-nəlbəkini də aldıq. Arvad elektrik çaynikinə əlini toxundurmuşdu ki, satıcı tez “qarşısını aldı”:

- Dayan, izah edim. Bacı, bu çayniklər yaxşı deyil. Elektrik qızdırıcısı tez paslanır. Siz bu birini götürün. Türk malıdır. Baha da olsa, ömrü uzundur.

“Türk malını” da aldıq. Sonra satıcı izah eləyə-eləyə bizə bıçaq dəsti, ət baltası, küftə kasaları - bir sözlə, evə lazım olan çox şey satdı. Axırda arvad nəyi isə almaq istəyəndə dedim “daha bəsdir”. Satıcı yenə dilləndi:

- Dayan, bunu da izah edim ki, sən kişi xeylağısan, belə şeylərdən başın çıxmaz. Qoy arvad nə istəyir, alsın.

- Havayı satırsansa, qoy alsın.

- Havayı niyə, a qardaş?!

- Dayan, izah edim: “Pul qurtardı!”

DÜZƏLƏR, BAXARIQ...

- Dayı, mənə bir vəzifə...

- Düzələr...

- Əmioğlunun işi cəncələ düşüb...

- Düzələr...

- Mənim maşın məsələm...

- Baxarıq...

Dayımın bu “düzələr”, “baxarıq” kəlmələri nəinki məni, bütün qohum-əqrəbanı boğaza yığmışdı. Peşman olursan deyəsən, “a, kişi, filan iş görülməlidir”, kişi heç vecinə almayacaq, ağır-ağır dillənəcək: “Baxarıq...”

Bir gün dayım oğlu evə gec gəldi. Başı çiynində durmur, ayağı-ayağına dolaşırdı. Arvadı kəsdirdi dayımın başının üstünü ki, bəs bu gədəyə bir az öyüd-nəsihət versin, hədə-qorxu gəlsin. Dayım sakitcəsinə: “Baxarıq”, - dedi.

Bir dəfə belə, iki dəfə belə, axırda arvadı xəbər verdi ki, xuliqanlıq üstündə “uşağı” tutublar. Dayım heç tövrünü pozmadı, oğul heç onun deyilmiş kimi dilləndi:

- Düzələr...

Dayımın bu “təmkini” çox yerdə bizə “baha” başa gəlib. Çox vaxt gedəcəyimiz yerlərə gecikməli olmuşuq. Bir də görürsən avtobusda, metroda basabasdır. Soruşuruq: “a, kişi, bu basabasdan canımız nə vaxt qurtaracaq? O, “basabasa” tamaşa edə-edə dillənir:

- Düzələr...

Amma, heç nə düzəlmir. Dayım nə “baxacağına” baxırdı, nə də “düzələri” düzəlirdi.

Heç demə, dayım iş yerində də belə sözlərlə müdirini aldadırmış. Müdir çağırıb bir iş tapşıran kimi deyirmiş:

- Baxarıq... Düzələr...

Bir dəfə kişi evə qanıqara gəldi. Səbəbini soruşanda dedi:

- İşdən çıxarıblar!

Evdəkilərin hamısı bir-birinin üzünə baxdı. Sonra hamımız birağızdan dilləndik:

- Düzələr...

Dayım heç nə başa düşmədi, yazıq-yazıq soruşdu:

- Bəs, bunun axırı necə olacaq?

Yenə xorla dilləndik:

- Baxarıq...

ZƏMANƏNİN ATA NƏSİHƏTİ

Əziz, istəkli oğlum! Mən bu dünyada çox pis yaşayıram. Ona görə pis yaşayıram ki, heç zaman vəzifəm olmayıb. O vaxt Kommunist Partiyasının üzvü deyildim. Hakim partiyanın üzvü olmayanlara da, özün bilirsən, vəzifə verməzdilər. Mənim bədbəxtliyimə bax ki, bütün nəslimizdə həmin partiyanın bircə üzvü olmayıb. Heç olmasa, nəslimizdə bir adam vəzifədə olsaydı, bütün nəslimizi dolandırardı. Sən vəzifəni nə bilmisən?!

Atan qurban, indiki ağlım onda olsaydı, bilirsən nə olardı? O vaxt elə hey deyirdilər ki, get, Leninin əsərlərini oxu. Əlli beş cild əsərləri oxumaqdan gözlərimin qarası getdi. Heç kim pul-para qazanmağın yolunu göstərmədi. Pul-para qazanan kasıb-kusuba da çox pis baxırdılar. Kimin yaxşı evi-eşiyi vardı, deyirdilər oğrunun, quldurun biridir! Əyninə bir kostyum alanda da soruşurdular ki, hansı pulla almısan? Amma özlərinin hər şeyi vardı... Ümumiyyətlə, bu soruşanlardan bir soruşan gərək idi ki, bəs sən özün aldıqlarını haradan almısan?

Allah kasıbı bədbəxt yaradıb. Bir qalstuk da alanda soruşurdular: “pulu haradan almısan?”

Mənim balam, vallah-billah, indiki dövr yaxşıdır. Pulun varsa, get dənizin lap ləpədöyən yerində villa tikdir. Heç kim sənə bir söz deməz. Heç deməli də deyil. Amma belə-belə şeylərə mənim pulum çatmır. Çünki heç zaman vəzifəm olmayıb. İndi də mənə vəzifə verməzlər. Deyərlər ki, ağlın olsaydı, o zaman ölkəyə ağalıq edən partiyanın üzvü olardın.

Oğlum, sən mənim yolumu getmə. Mütləq partiyaların birinə üzv yazıl. Gör ölkəmizdə nə qədər partiya var! Birinə yazıla bilməsən, get o birinə yazıl. Qorxma, heç bir çətinlik-filan olmayacaq. Çoxu yalvarır ki, gəl, mənim partiyama üzv ol...

Bir partiyaya ki, yazıldın, siyasətçi olacaqsan. Gərək siyasətçi olduğunu göstərəsən. Qulağında qalsın, başqaları səni yıxmamış, sən onları yıxmağa çalış. Onlar haqqında pis rəy yaratmağa, “donos” uydurmağa, şayiə yaymağa giriş. Müsbət nəticəsini görəcəksən...

Canım, ciyərim! Üzüyola ol. Nə desələr de ki, baş üstə. Sənə yaltaq desələr, vecinə alma. Çünki heç bir zamanədə yaltaqlara dəyib-toxunan olmur. Onların şəltəsi hər yerdə yaxşı işləyir...

Oğlum, sən mənim yeganə balamsan. Həyatda yaxşı yaşamağın üçün sənə çox məsləhətlər verərdim. Amma onları yazsam, bir romandan böyük çıxar. Bircə onu demək istəyirəm ki, mənim kimi avam olma.

Nə eləyirsən elə - istəyirsən partiya üzvü ol, istəyirsən partiya yarat, istəyirsən kiminsə qabağında ikiqat əyil, istəyirsən vəzifə tutub əliəyrilik elə, bunların heç kimə dəxli yoxdur, təki, yaxşı yaşamağı bacar! Bir mahnı var ey, “Həyat yaşamağı bacaranındır”.

BACIOĞLUNUN BACIOĞLUSU

Ələmdarın dayısından əziz adamı yox idi dünyada. Ata-ana, qardaş-bacı, qohum-əqrəba onun üçün bir yana idi, dayısı bir yana. Niyə? Onu bir Ələmdar bilirdi, bir də dayısı. Ələmdar həmişə deyərdi:

- Dayımın canı sağ olsun!

Ucundan-qulağından dayı-bacıoğlu əhvalatından bizim də xəbərimiz var.

Ələmdar orta məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirdi - dayısına görə. İstədiyi universitetin istədiyi fakültəsinə daxil oldu - dayısına görə. Məşğələlərə gah gəldi, gah gəlmədi, semestrlərin axırında da hamıdan yüksək qiymət aldı - dayısına görə. Belə-belə kursdan-kursa keçdi, universiteti qırmızı diplomla bitirdi - dayısına görə.

Onu arzuladığı vəzifəyə göndərdilər - dayısına görə.

Yedi-dağıtdı, gözün üstündə qaşın var deyən olmadı – Ələmdara - dayısına görə.

Vaxt oldu, öz bacısı oğluna dayılıq eləmək istədi Ələmdar. Dayısından nə götürmüşdüsə, yavaş-yavaş həyata tətbiq etdi.

Bacısı oğlu böyük vəzifə sahibi olacaqdı - dayısı Ələmdara görə. Amma olmadı, ilişdi. Ələmdarı da vəzifədən qovdular.

İndi bacısı oğlu deyir:

- Məni qovdular - dayıma görə.

Heç demə, Ələmdarı bacısı oğlundan əvvəl qovublarmış vəzifədən...

ALLAH BƏRƏKƏT VERSİN!

Nağaraçalan Qulunu şəhərdə tanımayan az tapılardı. Toylarda, şənliklərdə çalanda camaat onun barmaqlarının tamaşasına yığılar, əllərinin gözəgörünməzliyinə heyrətlənərdilər.

Qulu son zamanlar nağara çalmırdı. Keçmişdi balabana. Səbəbini soruşanda deyirdi:

- Qocalmışam, daha əllərimdə güc qalmayıb...

Bir gün Qulu küçədən keçəndə çalğı səsi eşidir. Səs gələn tərəfə gedəndə görür toy məclisi qurulub, musiqiçilər də oturublar məclisin yuxarı başında. Ətrafa nəzər salır, gözünə tanış-biliş görünmür. Keçir oturur musiqiçilərin yanında. Şabaş verəndə Qulunu tanıyanlardan biri on manat çıxarıb onun döş cibinə basır.

Qulu iki barmağı ilə cibindən pulu çıxarıb dillənir:

- Ala, mən on manata çalan cayıllardan deyiləm, bildün?

Həmin adam deyir:

- Ay Qulu, görürsən ki, toyu çalan başqa musiqiçilərdir. Mən səni tanıdığım, hörmət elədiyim üçün o pulu verdim.

Qulu bir pula baxır, bir də həmin adama:

- Hə? Onda Allah bərəkət versin! - deyib, pulu qoyur cibinə.

TƏRİFLƏ, BAŞDAN ELƏ!

A kişilər, belə də dərd olar mən düşmüşəm? Heç düşmənimə də arzulamaram ki, işlədiyi idarədə müdirinin gözündən düşsün. Mənə elə gəlir ki, dünyada ondan pis şey yoxdur. Nə yaxşı işini qiymətləndirir, nə də səni danlamaqdan yorulur.

Bəli, müdirin gözündən düşdüyümə görə əlaltından iş axtarırdım. Razı idim, azmaaşlı işə gedim, təki onun sifətini görməyim...

Çox soraqlaşdım, axırı bir iş tapdım. Amma qorxu canımı aldı ki, təzə iş yerindən zəng vurub haqqımda köhnə müdirdən soruşsalar, o ki var deyəcək, məni gözdən salacaq. Amma qoy olsun - deyib, yeni işə girmək üçün ərizə verdim.

Təzə direktor əmrimi verməmişdən əvvəl söhbət üçün məni yanına çağırtdıranda canıma üşütmə düşdü. Qorxa-qorxa qəbula getdim. Qapıdan içəri girəndə gözlərimə inanmadım. Direktor məni görən kimi gülümsədi, oturmaq üçün hörmətlə yer göstərdi. Sonra sözə başladı:

- Müdiriniz sizdən çox razılıq edirdi...

Doğrusu, bu sözləri eşidəndə elə bildim ki, təzə direktor məni ələ salır. O, davam etdi:

- Bacarıqlı, işgüzar adam olduğunuzu söylədi. Bizə məhz sizin kimi işçilər lazımdır...

O gündən təzə idarədə işləyirəm. Direktor da mənə çox hörmət bəsləyir. Amma ha fikirləşirdimsə, keçmiş müdirimin məni niyə təriflədiyini başa düşə bilmirdim. Nəhayət, əhvalatı olduğu kimi iş yoldaşıma danışdım. O gülümsəyib dedi:

- A kişi, bəs adamı necə başdan eləyərlər? Bilmirsən ki, bəzi idarə rəhbərləri başdan eləmək istədikləri işçilərdən tərifli sözlərlə canlarını qurtarırlar!

ZƏMANƏ DƏYİŞİB, YA BİZ?

İndiki zəmanədə sakit yaşamaq çox çətindir. Niyə? Ona görə ki, zəmanə yaman dəyişib. Keçmişdə, Kommunist Partiyasının dövrünü deyirəm ey, kimin həddi nə idi böyük vəzifəlinin qarşısında deyəydi ki, mən də varam. Adamın atasını yandırardılar, ağzını cırardılar.

İndi dünənki uşaq demokratiyanı əldə bayraq eləyib çatdığına çatır, çatmadığına bir daş atır. Deyir, kefim belə istəyir. Daha böyük-kiçik qalmayıb. Aləm qarışıb bir-birinə. Siyasətçi olmayan düşüb ortalığa ki, mən də siyasətçiyəm.

Ömründə beş-altı adama başçılıq etməyənin biri çığır-bağır salır ki, başqalarından nəyim əskikdir, mən də prezident olmaq istəyirəm. Ona deyirlər ki, bala, prezident olmaq istəyirsən get, bir şirkət aç, ol həmin şirkətin prezidenti. O qədər belə prezident var ki! Deyir, yox ey, mən lap böyük prezident olmaq istəyirəm. Buna döz görüm, necə dözürsən? Az qalır, deyəsən, zalım balası, get ol, görüm, necə olursan?

Bir də görürsən, birinə bir vəzifə verirlər, başlayır ki, bu vəzifə mənə layiq deyil, daha böyüyünü verin. Vermədilərsə, aləmi qatır bir-birinə. Bilmirəm, bu vəzifədə nə görüblər?! Adamdan soruşarlar ki, bala, vəzifəyə xalqa xidmət üçün gedirsən? Elə bilirsən vəzifə yaxşı şeydir? Onun sözünü götür, bunun sözünü götür... Görmürsən, vəzifədən çıxandan sonra çoxlarını infarkt vurur. Elə bilirsən ki, vəzifədə olanda millət üçün əriyib çöpə dönmüşdülər?

Bu qəzetlər bəzən bir adamı o qədər tərifləyirlər ki, o da elə bilir ki, doğrudan da dahi adamdır. Başlayır böyük iddialara düşməyə. Deyir, mən böyük adamam, mənə də vəzifə verin! Vəzifə verənlərin halına yanıram ey... Bu qədər adama vəzifəni haradan tapsınlar?!

İndi əli qələm tutan qəzet buraxır. Daha fikirləşmir ki, bu qəzetlərin çoxu bir çürük qoza dəymir.

Hərdən mənəvi tərbiyədən-zaddan danışırıq. Arif Ələkbəroğlu adlı bir qonşumuz var. Rusiyaya alverə gedib, bir rus qızı alıb, adını da dəyişib eləyib Alik Aleksandroviç. Özü də gedib kilsəyə xaç suyuna çəkilib, olub xristian. Bunun başına kül olsun, o da demokratiyadan danışır!

...Bunların hamısını yazsam, qalın-qalın kitablara sığmaz. Görəsən, zəmanə dəyişib, ya biz?

Xeyrəddin QOCA,

yazıçı-jurnalist

Xalq qəzeti.- 2015.- 1 yanvar.- S.6.