Həsən bəy Zərdabi doğulduğu

torpaqda qədirbilənliklə yad edildi

Həsən bəy Zərdabinin xatirə günü

Azərbaycan milli oyanış hərəkatının yolgöstərəni, ölkəmizdə sivil mədəniyyətin bir sıra sahələrində özüllər yaratmış ictimai xadim, ilk milli qəzetimiz “Əkinçi”ni və ilk teatr tamaşalarını, elm və təhsilin inkişafına yönəlik xeyriyyə cəmiyyətini ərsəyə gətirən yurdsevər ziyalı Həsən bəy Zərdabinin əbədiyyətə qovuşmasından 110 il keçir.

Bu yaxınlarda isə görkəmli maarifçinin anadan olmasının 175 illiyi tamam olmuşdur. Zərdab Rayon İcra Hakimiyyəti və Azərbaycan Mətbuat Şurasının hər iki əlamətdar tarix ilə bağlı unudulmaz soydaşımızın doğulduğu torpaqda keçirdiyi xatirə günü tədbirlərində böyük “Əkinçi”nin ölməz obrazı və xalqın milli varlığına hopmuş əməlləri sonsuz sayğı-sevgilərlə yad edildi. Zərdab RİH-in böyük salonunda təşkil olunan anım mərasimində isə milli mətbuatımızın atasının yazılı irsinin önəmli bir hissəsini əhatə edən “Həsən bəy Zərdabi. Seçilmiş məqalələri və məktubları” (rus dilindən tərcümə) kitabı rayon ictimaiyyətinin və respublika ziyalılarının təmsilçilərinə təqdim edildi.

Zərdablılar xatirə gününün start götürdüyü Heydər Əliyev Parkının girəcəyində Milli Məclisin deputatlarını, Mətbuat Şurasının təmsilçilərini, Bakı Dövlət Universitetinin professorlarını, zərdabişünas alimləri, mərkəzi medianın yazarlarını və digər iştirakçıları bayram əhvalı ilə qarşıladılar. Hər biri canlı bir çiçəyi andıran bağça uşaqları yaxın-uzaqdan gəlmiş zərdabisevərlərə gül-çiçək verdilər, böyük Həsən bəyin ideallarını tərənnüm edən şeirlər söylədilər.

Anım tədbirlərinin iştirakçıları əvvəlcə ümummilli lider Heydər Əliyevin abidəsi önünə gül dəstələri düzdülər, Zərdabinin ən böyük arzularını gerçəkləşdirmiş müstəqil dövlətimizin qurucusunun xatirəsinə dərin ehtiramlarını ifadə etdilər. Qonaqlar ulu öndərin adını daşıyan parkdakı Heydər Əliyev Mərkəzinin fəaliyyəti ilə yaxından tanış oldular.

Sonra anım gününün iştirakçıları Həsən bəyin Zərdab şəhərinin mərkəzindəki əzəmətli heykəlini və ata mülkündəki büstünü ziyarət etdilər, tərəqqi “əkinçi”sinin xatirəsinə ehtiramlarını bildirdilər. Zərdabinin ev muzeyi ilə tanışlıq zamanı bu dahi insanın həyatının Zərdab dövrünü əks etdirən eksponatlar barədə iştirakçılara ətraflı məlumat verildi. Məktəblilərin və Həsən bəyin obrazını yaradan yerli aktyorun ifasında Zərdabinin həyat və mübarizəsindən epizodları canlandıran ədəbi-bədii kompozisiya zərdabisevərləri əsr yarım əvvəlin qaranlıq mühitinə və orada parlayan tənha mayakın işığına apardı.

Zərdab Rayon İcra Hakimiyyətinin böyük salonunda keçirilən mərasimi rayon icra hakimiyyətinin başçısı, iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Lütvəli Babayev giriş sözü ilə açaraq toplaşanları səmimi salamladı.

Rayon rəhbəri xalqımızın zəngin keçmişindən, ictimai fikir tarixindən söz açaraq bildirdi ki, Azərbaycanda maarifçiliyin, milli təkamülün inkişafında Həsən bəy Zərdabinin təmənnasız xidmətləri öyünclü bir timsal yaratmışdır. Ömrünü bütünlüklə milli oyanışa və vətəninin tərəqqisinə həsr etmiş, dövrünün milli ziyalılarının mənəvi atası sayılmış Həsən bəy Zərdabinin xatirəsi onu xalqımıza bəxş etmiş Zərdab torpağında daim ehtiramla anılır. Rayon mərkəzində onun heykəlinin ucaldılması, Zərdabi parkının və həmyerlimizin ev muzeyinin yaradılması, rayonun ilk və öncül təhsil ocağı olan 1 saylı şəhər məktəb-liseyinə Həsən bəyin adının verilməsi bu qədirbilənliyin göstəricisidir.

Milli Məclisin deputatı, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov Zərdabi yurdunda keçirilən anım gününün önəmini və onun irsinin böyük bir qismini əks etdirən çox dəyərli bir nəşrin ilk olaraq Həsən bəyin həmyerlilərinə təqdim edilməsinin əlamətdarlığını vurğulayaraq dedi:

–Həsən bəy Zərdabi yurdunda sürətli inkişafı müşahidə etməyimiz, müxtəlif sahələrdə qazandığınız uğurlar bizi çox sevindirir. Bugünkü təqdimat mərasimini də bu uğurların davamı hesab etmək olar. Tərəqqipərvər jurnalist Həsən bəy Zərdabinin xatirəsinə həsr olunmuş belə bir tədbirin məhz Zərdabda keçirilməsi xüsusilə qürurvericidir. 175 il əvvəl Zərdab torpağında dünyaya göz açmış, 110 il əvvəl–1907-ci il noyabrın 28-də ictimai-mədəni fəaliyyətinə mərkəz seçdiyi Bakıda vəfat etmiş Həsən bəy Zərdabinin mənəvi irsi çox dəyərli xəzinədir, zəngin bir məktəbdir. Xalqımız xoşbəxtdir ki, onun Həsən bəy Zərdabi kimi fədakar oğlu var və bu müdrik şəxsiyyət “Əkinçi” ilə milli mətbuatımızın təməlini qoymaqla xalqımızın maariflənməsi, dilimizin qorunması, saflaşması uğrunda tarixi bir yol açıb.

AMŞ sədri daha sonra maarifpərvər ziyalının çoxşaxəli fəaliyyətindən ətraflı söz açaraq qeyd etdi ki, 1875-1877-ci illərdə cəmi 56 nömrəsi işıq üzü görən “Əkinçi” qəzeti davamlı təzyiqlərdən və təqiblərdən sonra nəhayət, bağlanıb. Ömrünün məhsuldar çağlarının 16 ilini doğma Zərdabda sürgün həyatı yaşamağa məcbur olan Həsən bəy buradan Azərbaycanda, Gürcüstanda və hətta Rusiyada nəşr olunan qəzet və jurnallara çoxsaylı məqalələr göndərib. Zərdabinin, əksəriyyəti “Kaspi” qəzetində dərc edilən və nəhayət, bizim günlərdə ana dilimizə tərcümə edilərək bu gün zərdabisevərlərə təqdim olunan kitabda toplanan seçilmiş məqalə və məktubları xalqımızın XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərindəki ağır həyatının dərindən öyrənilməsi üçün əvəzolunmaz, zəngin bir mənbədir.

Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika fakültəsinin kafedra müdiri, professor Cahangir Məmmədli dedi:

– Zərdab torpağına qədəm qoyduğumuz ilk andan zərdablılarda zərdabisayağı bir ziyalılıq, yurdsevərlik müşahidə etdik. Təəssüratım belədir ki, Zərdab da gözəldir, zərdablılar da! Biz zərdabişünaslar Azərbaycanda maarifçiliyin carçısı olan Həsən bəy Zərdabini jurnalist babamız kimi sevə-sevə təbliğ edirik və bundan qürur duyuruq. Rus dilindən tərcümə olunaraq oxuculara ana dilimizdə təqdim olunan “Həsən bəy Zərdabi. Seçilmiş məqalələri və məktubları” kitabı Zərdabi irsinə böyük məhəbbətin məhsuludur. Kitab müqəddəsdir, çünki Qurani Kərim də kitab şəklindədir. Zərdabinin bu çox dəyərli kitabı da müqəddəs kitablardandır.

Cahangir müəllim yeni kitabın sevgi ilə, ən yüksək poliqrafik tələblər səviyyəsində çap olunmasına görə “Zərdabi LTD” MMC nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsinin direktoru, Zərdab rayonunun Körpükənd kəndindən olan Elman Qasımovun da zəhmətini qeyd etdi, Zərdabi irsinə canıyananlığına görə ona təşəkkürünü bildirdi.

Milli Məclisin mədəniyyət komitəsinin sədr müavini, Bakı Dövlət Universitetinin professoru Jalə Əliyeva vurğuladı ki, Həsən bəy Zərdabi əbəs yerə demirdi ki, elmdən məhrum olan bir xalq işıqdan məhrumdur. Bu gün Zərdab gözəl ziyalıları, fədakar insanları ilə tanınır və bu insanlar rayona hər zaman başucalığı gətirirlər. Deməli, Zərdabinin arzuları çiçək açır, gözəl bəhrələr verir. Həsən bəy dahi millət fədaisi, ziyalılar ziyalısı idi. Onun rusdilli mətbuatda uzun illər dərc etdirdiyi çox dəyərli məqalə və məktublarının məhz Zərdabda təqdim olunması böyük ədəbi-mədəni hadisədir. Bu gözəl gündə Zərdabi ilə yanaşı, onun ömür-gün və mübarizə yoldaşı Hənifə xanım Məlikova-Abayevanı da ehtiramla xatırlayırıq.

Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika fakültəsinin müəllimi, professor Nəsir Əhmədli dedi ki, Həsən bəy Zərdabi türk dünyasının ən qabaqcıl ziyalılarından biri, mən deyərdim ki, birincisidir. O, neçə-neçə ilklərə imza atdı. Moskva Universitetini namizədlik dərəcəsi ilə bitirdi və orada qalıb elmi fəaliyyətlə məşğul olmaq təklifi alsa da, doğma xalqının maariflənməsi, tərəqqisi naminə qarşısında açılan yüksək karyera perspektivlərindən imtina etdi. Vətənə qayıdıb, bütün ömrünü millətin oyanmasına, zülmətin işıqlanmasına həsr etdi.

Həsən bəy “Əkinçi” ilə elə bir maarif və mədəniyyət toxumu səpdi ki, biz azərbaycanlılar dünya durduqca o toxumun bəhrələrindən qidalanacağıq. Bu gün təqdim olunan kitab Zərdabinin xatirəsinə böyük töhfədir və fakültəmizin nəinki tələbələri, həm də müəllimləri üçün dəyərli töhfədir.

Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika fakültəsinin kafedra müdiri, professor Allahverdi Məmmədli isə qeyd etdi ki, hər bir zərdablı təkcə ona görə özünü xoşbəxt hesab edə bilər ki, o, Zərdabinin həmyerlisidir, Həsən bəy onların mənəvi babasıdır. Əslində, hələ öz sağlığında Zərdabini millətin mənəvi atası hesab edirdilər. Bu gün biz bu millət fədaisinin elmi və mətbuat irsini sevgi hissi ilə tədris edirik. Azərbaycan xalqı belə bir övladı ilə hər zaman fəxr edib, bundan sonra da fəxr edəcək. Yeni kitab isə böyük Zərdabinin ruhunu şad edəcək dəyərli bir nəşrdir.

Əməkdar jurnalist, zərdabişünas, yeni kitabın redaktoru Tahir Aydınoğlu dedi:

– Biz zərdabisevərlər Həsən bəy Zərdabinin vaxtilə rus dilində yazdığı, publisistik irsinin böyük bir hissəsini təşkil edən və bir əsrdən artıq müddətdə ana dilində nəşrini gözləyən məqalə və məktublarının tərcümə edilib çap olunması üçün neçə illər əvvəl təşəbbüs irəli sürdük, amma lazımi dəstək olmaması səbəbindən bu iş baş tutmadı. Bu kitab Azərbaycan milli oyanış tarixini əhatə edən canlı salnamədir. Nə yaxşı ki, yenə də Zərdab torpağının övladları sinələrini qabağa verərək bu müqəddəs işi öz üzərlərinə götürdülər və Azərbaycanı dünyada tanıdan dahi Həsən bəy Zərdabinin çox dəyərli irsinə ikinci həyat, anım gününə gözəl töhfə verdilər. Xoşbəxtəm ki, bu işdə mənim də az-çox əməyim var.

Tahir Aydınoğlu dedi ki, Zərdabi millət atası idi, o öz ölümü ilə də milləti ayıltdı, xalq onun vəfatından sonra necə böyük bir mücahidi itirdiyini daha dərindən anladı. Zərdabi yeganə insan idi ki, onun dəfni ərəfəsində üç yerdə çox izdihamlı mitinq təşkil olundu. Bu gün isə biz böyük zəhmətin və fədakarlığın bəhrəsi olan fundamental toplunun təqdimatı ilə dahi mücahidin ruhunu bir daha şad edirik.

Kitabın tərcüməçisi, Zərdab rayonunda çıxan “Əkinçi” qəzetinin redaktoru İsaməddin Əhmədov yeni nəşr barədə ətraflı məlumat verdi:

– Bu kitabda H. Zərdabinin Bakıda rus dilində çıxan “Kaspi” qəzetinə 1881–1895-ci illərdə Zərdabdan göndərdiyi və “Zərdabdan məktublar” başlığı altında dərc olunan məqalə və məktubları, həmçinin “Kaspi” qəzetinin redaktoru işlədiyi illərdə həmin qəzetdə və “Qafqaz” qəzetində, “Trudı Kavkazskoqo obşestva selskoqo xozyaystva” nəşrində çap olunan məqalələri, eləcə də məktubları rus dilindən tərcümə edilərək toplanmışdır. Kitabdakı bütün məqalə və məktublar hissə-hissə Zərdab rayonunda çıxan və mənim redaktoru olduğum “Əkinçi” qəzetinin 2009–2016-cı illərdəki saylarında çap olunmuşdur. Böyük əksəriyyəti “Kaspi” qəzetində dərc olunan bu məqalələrin hər biri elmi, mədəni, maarifləndirici, tarixi, etno-qrafik və fəlsəfi əsərdir, xalqımızın həyatının canlı salnaməsidir və heç bir məqalə bu gün də əhəmiyyətini, aktuallığını itirməmişdir.

Bu kitabda oxuculara milli mətbuatımızın banisinin ömrünün müdriklik çağlarında, 25 illik bir dövr ərzində qələmə aldığı 280 məqalə və məktubu təqdim olunur. Həsən bəy Zərdabi “Kaspi” qəzetində dərc olunan məqalələrində Azərbaycan kəndlərinin, elatlarının, obalarının və şəhərlərinin həyatını çox real və aydın təsvir etmiş, canlı mənzərəsini yaratmışdır. Bu cəhətdən “Zərdabdan məktublar” da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Sonda iştirakçılara yeni kitabın nüsxələri təqdim olundu.

Mərasimi yekunlaşdıran Zərdab Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Lütvəli Babayev qeyd etdi ki, böyük Həsən bəyin nəsillərə örnək olan ömür yolu onun həmyerlilərini unudulmaz Zərdabinin arzuladığı tərəqqi və firavanlıq yolunda daim yeni uğurlara həvəsləndirir.

Ziyəddin SULTANOV

Xalq qəzeti.- 2017.- 2 dekabr.- S.10.