Ulu öndər Heydər Əliyev Qəbələni necə xilas etdi?

Miladdan əvvəl V-IV əsrlərdən başlayaraq əvvəlcə ölkənin iqtisadi və mədəni həyatında, daha sonra isə həm də siyasi həyatında çox mühüm rol oynayan, eramızın I əsrindən etibarən isə yazılı mənbələrdə adı çəkilən Qəbələ qədim Azərbaycan dövləti olan Albaniyanın ilk paytaxt şəhəri olub. Alban hökmdarlarının baş iqamətgahı orada yerləşib. I əsrdə yaşamış böyük Pilininin “Təbii tarix” əsərində “Kabalaka”, II əsr müəllifi Klavdi Ptolemeyin “Coğrafiya dərsliyi” əsərində “Xabala” kimi adı çəkilən Qəbələ orta əsr mənbələrində də tez-tez xatırlanır.

Yetmiş hektardan çox ərazini əhatə edən qədim Qəbələ şəhərinin qalıqları indiki Qəbələ rayonunun Çuxur Qəbələ kəndi yaxınlığında yerləşir. Xatırladaq ki, qədim şəhər yeri Qala, Səlbir və Güllütala adı ilə bəlli olan üç əsas hissədən ibarətdir. Qaraçayla Qoçalan çayları arasında Antik Qəbələ adı ilə tanınan Güllütala ərazisində aparılmış uzunmüddətli arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində e. ə. IV əsrdən başlayaraq eramızın I əsrinin sonlarınadək intensiv şəhər həyatı olduğu sübuta yetirilmişdir. Şəhərin Səlbir adlanan hissəsində I-X əsrlərə, Qala ərazisində isə I-XVII əsrlərə aid bir neçə metr qalınlığında zəngin mədəni təbəqə olduğu müəyyən edilmişdir. Göründüyü kimi, Güllütala adlanan antik şəhər yerində həyat kəsildikdən sonra Səlbir və Qalada həyat başlanıb. XI əsrdən etibarən isə şəhərin ancaq Qala hissəsində həyat davam edib.

1926-cı ildən başlayaraq Qəbələdə davamlı olaraq arxeoloji tədqiqatlar aparılır. 2009-cu ildən etibarən Azərbaycan arxeoloqları ilə yanaşı, Cənubi Koreya alimləri də Qəbələ tarixinin arxeoloji cəhətdən araşdırılmasında bilavasitə iştirak edirlər. Çoxillik və genişmiqyaslı tədqiqatlar nəticəsində qədim paytaxt şəhərinin tarixinin bir sıra çox mühüm istiqamətlərinə dair, o cümlədən Qəbələnin ən azı eramızdan əvvəl V əsrdən etibarən şəhər kimi mövcudluğunu təsdiqləyən zəngin tapıntılar əldə olunub. Bu tapıntılar Azərbaycanın qədim dövlətçilik tarixinin və şəhər mədəniyyəti ənənələrinin dərindən və hərtərəfli öyrənilməsi baxımından son dərəcə mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Qəbələ ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə Sasani və Bizans imperiyaları, Ərəb xilafəti və Xəzər xaqanlığı ordularının, habelə şimaldan köçərilərin Albaniya ərazilərinə olan dağıdıcı hücum və basqınları zamanı dəfələrlə çox ciddi dağıntılara məruz qalıb. Monqolların, Teymurilərin və Qızıl Orda hərbi birləşmələrinin Albaniyaya olan yürüşləri və ərazidə baş vermiş qanlı toqquşmalar zamanı Qəbələyə dəfələrlə çox ciddi ziyan dəyib. Lakin bütün bu dağıntılara baxmayaraq, şəhər yenidən dirçələrək, XVIII əsrin əvvəllərinədək ölkənin iqtisadi, siyasi, hərbi, dini və mədəni həyatında mühüm rol oynamaqda davam edib.

Əfsuslar olsun ki, Azərbaycan Çar Rusiyası və Sovet imperiyasının tərkibində olduğu dövrdə də Qəbələ dəfələrlə çox ciddi dağıntılara məruz qalıb. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində şəhərin cənub qala divarları rus hərbiçiləri tərəfindən partladılıb. 1977-ci ildə Qəbələ radiolokasiya stansiyası tikilərkən isə milliyyətcə erməni olan mütəxəssislər tərəfindən yüksək gərginlikli elektrik xəttinin bilavasitə qədim şəhər ərazisindən keçməsi layihələşdirilib. Layihə icra olunarkən arxeoloq alimlərin ciddi etirazına baxmayaraq, qədim şəhər yerinə ağır texnika gətirilərək orada bir neçə yerdə elektrik dirəkləri üçün yer qazılıb, beləliklə də qədim şəhər növbəti dəfə çox ciddi dağıntılara məruz qalıb. Həmin anda Qəbələdə arxeoloji tədqiqatları davam etdirməkdə olan arxeoloq Firidun Qədirov dərhal baş verənlər barədə Akademiyanın Tarix İnstitutunun şöbə müdiri, tanınmış qəbələşünas tarixçi alim, professor İqrar Əliyevə məlumat verib. O da öz növbəsində baş verənlər barədə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Qurban Xəlilovu məlumatlandırıb. Q.Xəlilov isə məsələ barədə Azərbaycan KP MK-nın I katibi Heydər Əliyevə məlumat verib. Qəbələ ətrafında baş verənləri dərindən araşdıran ulu öndər məsələni dərhal Azərbaycan KP MK-nın büro iclasının müzakirəsinə hazırlamaq barədə göstəriş verib. Onun tapşırığı ilə Qəbələyə ezam olunmuş Dövlət Komissiyasının hazırladığı arayış Mərkəzi Komitənin 17 yanvar 1978-ci il tarixli iclasında geniş müzakirə olunub və abidənin qorunmasına laqeyd münasibət göstərmiş olan cavabdeh şəxslər ciddi cəzalandırılıb. Az sonra Qəbələ respublika hökumətinin qərarı ilə Dövlət qoruğu elan olunub. Şəhəri sel sularının dağıdıcı təsirindən xilas etmək məqsədilə beton bəndlər tikilib. Ölkə rəhbərliyinin birbaşa qayğısı sayəsində Qəbələdə arxeoloji tədqiqatların yeni mərhələsi başlanıb.

Hadisələrin sonrakı inkişafının təhlili göstərir ki, 1977-ci ilin noyabr-dekabr və 1978-ci ilin yanvar aylarında Qəbələ RLS-ə yüksək gərginlikli elektrik xəttinin çəkilişi ilə əlaqədar qədim paytaxt şəhərimiz ətrafında baş verənlər sadəcə hansısa mühəndis-texniki layihənin icrası deyilmiş. Bu addımın arxasında obrazlı şəkildə desək, “erməni çoxbilmişləri”nin Azərbaycanın zəngin dövlətçilik tarixini özündə yaşatmaqda olan qədim Qəbələni tamamilə yox etmək kimi irəlicədən hazırlanmış çirkin planları dururmuş.

Məlum olduğu kimi, müasir erməni tarixçiləri son vaxtlar qədim Azərbaycan dövləti olan Albaniyanın mövcud olduğunu belə danırlar. Sual olunur: 800 ilədək bir müddət ərzində Albaniyanın paytaxt şəhəri olmuş Qəbələ bütün möhtəşəmliyi ilə yerində qaldığı halda ermənilərin bu yalanına dünyada kim inanardı? Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Qəbələ RLS-ə yüksək gərginlikli elektrik xətti çəkilməsi layihəsi, əslində, o zamankı ermənipərəst Sovet rəhbərliyinin Azərbaycanın qədim paytaxt şəhəri olan Qəbələnin həmişəlik olaraq büsbütün tarix səhnəsindən götürülməsi planının tərkib hissəsi olub.

Hər kəsə bəlli olduğu kimi, Qəbələ RLS SSRİ-yə məxsus çox mühüm hərbi-strateji obyektlərdən biri idi. Odur ki, həmin obyektin tikintisi, hansı mənbədən enerji ilə qidalanması və bu kimi məsələlər hərbi sirr idi. Məhz bu amilləri nəzərə alaraq, o zaman Azərbaycan KP MK bürosunda Qəbələ ilə bağlı aparılan müzakirələr və bu barədə qəbul olunan qərar məxfi saxlanılaraq, mətbuata çıxarılmadı və indiyədək də heç bir mətbu orqanında nəşr olunmayıb. Bilavasitə Qəbələ tarixinin tədqiqi ilə məşğul olan alim-ziyalı olaraq hesab edirəm ki, gec də olsa, artıq həmin sənədləri Azərbaycan ictimaiyyətinə təqdim etmək gərəkdir. Bu, ona görə vacibdir ki, qoy, hər kəs tarixi-mədəni dəyərlərimizin qiymətini, çəkisini, onun həqiqətən də bəşər mədəniyyətinin tərkib hissəsi olduğunu dərindən anlasın. Bu, həm də ona görə vacibdir ki, məhz ulu öndər Heydər Əliyev kommunist rejiminin qadağa və təhdidlərinin tüğyan etdiyi, milli mədəniyyətlərin hər vasitə ilə sıxışdırıldığı bir dönəmdə, sözün əsl mənasında, ümummilli liderə xas qətiyyət və prinsipiallıq nümunəsi nümayiş etdirərək, Qəbələni məhv olmaqdan xilas etdiyini qoy hər kəs bilsin və heç zaman unutmasın. Beləliklə, həmin sənədləri ilk dəfə olaraq geniş oxucu auditoriyasına təqdim edirik.

Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi yoldaş H.Ə.Əliyevə!

Qutqaşen (indiki Qəbələ – Q.C.) rayonunun ərazisində yerləşən qədim Qəbələ şəhər yeri Ümumittifaq əhəmiyyətli mühüm bir abidədir. Bu, Zaqafqaziyada iki min ildən artıq bir dövrdə – Antik dövrdən XVIII əsrədək mövcud olan qədim şəhərlərimizdən birinin qalıqlarıdır. Qəbələ şəhəri haqqında məlumatlara Antik və Orta əsr mənbələrində rast gəlinir. Bizim eranın V əsrinədək o, Azərbaycan ərazisində yaranan ilk dövlət qurumu olan Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur.

Qəbələ qədim şəhər yeri Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin təsdiqlədiyi tarixi abidələr siyahısına daxildir və dövlət tərəfindən qorunur. Azərbaycanın və bütün Qafqazın tarix və mədəniyyətinin tədqiqində bu qədim şəhər yerinin xüsusi əhəmiyyətini nəzərə alaraq respublika Elmlər Akademiyası tərəfindən Qəbələ arxeolojı ekspedisiyası yaradılmış və 1959-cu ildən indiyə kimi fəaliyyətdədir. Arxeolojı tədqiqatların nəticələri 30-dan artıq respublika və İttifaq elmi nəşrlərində dərc olunmuşdur.

Qədim şəhər yerinin cənub tərəfində hündürlüyü 11 metr, qalınlığı 4 metrə qədər olan qala divarlarının qalıqları, habelə aşağı hissəsi 1967-68-ci illərdə restavrasiya olunmuş və bərkidilmiş qala bürcləri qorunub saxlanılmışdır. Qədim şəhər yerinin bütün ərazisi yerin altındadır və arxeolojı qazıntılar zamanı tədricən açılır.

Ümumittifaq “Elektrikşəbəkəlayihə” Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Azərbaycan bölməsi işıq xəttinin çəkilməsi layihəsini hazırlayarkən, onun qədim şəhər yerinin cənub tərəfindən aparılmasını qərara almışdır. Bununla əlaqədar qala bürclərinin yanında iki dirəyin inşası, digər iki dirəyin isə qala bürclərindən təxminən 30 metr cənubda – Şiştəpə və Kamaltəpə yüksəkliklərində inşa olunması nəzərdə tutulmuşdur. Bütün dirəklərin inşası arxeolojı cəhətdən tədqiq olunmamış yerlərdə layihələndirilmişdir.

1977-ci ilin noyabr ayında inşaatçılar ağır texnikanı cəlb etməklə qədim şəhər yerinin içində bir dirəyin, qədim şəhər yerindən kənarda isə iki dirəyin özülünü qoymuş, dekabr ayında isə qalanın içində və Şiştəpədə ankerli dəmir bənd dirəkləri quraşdırmışlar.

26 dekabr 1977-ci il tarixdə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun şöbə müdürü, tarix elmləri doktoru İ.Əliyev mənə teleqram ünvanlayaraq yüksək gərginlikli elektrik xəttinin çəkilişi zamanı abidəyə böyük ziyan dəydiyi haqqında məlumat vermiş və tədbir görülməsini xahiş etmişdir. Dövlət komissiyası tərəfindən vəziyyət yerində araşdırılarkən məlum olmuşdur ki, həqiqətən də ağır texnikadan istifadə olunmaqla qala divarlarının yaxınlığında aparılan torpaq işləri nəticəsində abidənin dərinliyi 0,6 metr olan 1200 kvadratmetr sahəsində mədəni təbəqəyə böyük ziyan vurulmuşdur.

Bundan əlavə, Şiştəpə və Kamaltəpə yüksəkliklərində ağır texnikadan istifadə edilməklə ərazi hamarlanarkən 1000 kvadratmetr sahədə bir metrdən 2,5 metrə qədər dərinlikdə çoxsaylı qəbir abidələri olan mədəni təbəqə dağıdılmışdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, layihəni təsdiqləyən Qutqaşen Rayon İcraiyyə Komitəsi və respublikanın Dövlət-Tikinti Komitəsi elektrik xəttinin marşurutunda belə bir mühüm tarixi abidənin olmasına fikir verməmiş, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu isə elektrik xəttinin istiqamətinin dəyişdirilməsinə təkidlə etiraz etməmişdir.

Unikal tarixi abidənin qorunması məqsədi ilə və gələcəkdə orada bərpa, restavrasiya işlərinin təmin olunması üçün elektrik xəttinin Qəbələ qədim şəhər yerinin ərazisindən çıxarılmas vacibdir. Tarixi ərazinin mədəni təbəqəsinin yenidən zədələnməməsi üçün artıq quraşdırılmış dirəklərin fundamenti saxlanılmaqla dəmir qurğular hellikopter vasitəsi ilə ərazidən çıxarılmalıdır.

Qəbələ qədim şəhər yerinin qorunması və tədqiqi ilə əlaqədar daha bir neçə məsələnin də həlli vacibdir.

Son illərdə yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən Covurlu çayda şax-bəndlərin tikilməsinə baxmayaraq, Qəbələ qədim şəhər yerinin yerləşdiyi təpənin şərq hissəsinin böyük bir sahəsini su yuyub aparır. Bu, öz növbəsində Qəbələ qədim şəhər yerinin dağılmasına və çox sayda abidələrin məhvinə gətirib çıxarır. Bunun qarşısını almaq üçün Qəbələ qədim şəhər yerinin şərq hissəsində – Covurlu çayın sahilində möhkəmləndirmə işləri aparılmalıdır. Qəbələ qədim şəhər yeri hasara alınmalı, şəhərin tarixini əks etdirən lövhə qoyulmalı, Qəbələ qədim şəhər yerinin və Elmlər Akademiyasının ərazidə yerləşən arxeoloji bazasının ətrafında abadlıq işləri aparılmalı, Qəbələ haqqında buklet və plakatlar dərc olunmalıdır; Qəbələ qədim şəhər yerinin bütün ərazisində arxeoloji tədqiqatlar gücləndirilməli və qazıntı zamanı aşkarlanan ən dəyərli abidələrin konservasiyası təmin olunmalıdır.

Gələcəkdə tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması məqsədi ilə respublikanın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən layihə institutuna və Mədəniyyət Nazirliyinə tapşırılmalıdır ki, torpaq sahələrinin paylanma xəritəsinə tarix və mədəniyyət abidələrinin salınmasını təmin etsinlər. Respublika Dövlət Tikinti Komitəsinə tövsiyə olunsun ki, bundan sonra layihələrin hazırlanması və bu məqsədlə torpaq sahələrinin ayrılması zamanı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş tarixi abidələrin qorunmasına nəzarəti gücləndirsinlər. Rayon və şəhər icraiyyə komitəsinə tapşırılsın ki, torpaq sahələri ayıranda “Abidələrin qorunması və istifadə olunması” haqqında SSRİ Qanununun tələblərinə ciddi riayət etsinlər.

Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Q.Xəlilov.

Qeyd: Qurban Xəlilovun imzalamış olduğu bu arayışın üzərində Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin 13.01.1978-ci il tarixli belə bir dərkənarı var: “Yol. Q.Ə.Xəlilov, yol. N.Məmmədov. Xahiş edirəm məsələni təcili olaraq Mərkəzi Komitənin büro iclasına çıxarasınız.

Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitə bürosunun 17 yanvar 1978-ci il tarixli Qərarı

Qutqaşen rayonunda yerləşən tarixi abidənin qorunmasına laqeyd münasibət barədə

Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi qeyd edir ki, Qutqaşen Rayon İcraiyyə Komitəsi və respublikanın Dövlət Tikinti Komitəsi məsuliyyətsizlik edərək qədim Qəbələ şəhər yerinin ərazisindən elektrik xəttinin çəkilməsinə icazə vermiş və dövlət tərəfindən qorunan bu möhtəşəm tarixi abidəyə böyük ziyan vurulmuşdur.

Ümumittifaq “Elektrikşəbəkəlayihə” Elmi Tədqiqat İnstitutunun Azərbaycan bölməsinin rəhbərliyi işlərinə laqeyd yanaşmış və qədim Qəbələ şəhər yerinin ərazisində yerinə yetiriləcək işlərin layihəsini Mədəniyyət Nazirliyi və 10958 nömrəli hərbi hissə ilə müzakirə etməmiş, beləliklə qədim şəhər yerinin mədəni təbəqələrinin məhvinə yol vermişdir.

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu məsələnin həllində prinsipsizlik göstərmiş, elektrik xəttinin marşrutunun dəyişdirilməsində təkid etməmiş və bu haqda respublikanın rəhbər orqanlarına məlumat verməmişdir.

Bu unikal abidənin qorunmasında Qutqaşen Rayon Partiya Komutəsi də passiv mövqe tutmuşdur, abidələrin qorunmasında birbaşa cavabdeh olan Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyi isə ümumiyyətlə bu işdən kənarda qalmışdır.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi qərara alır:

1. Qutqaşen Rayon İcraiyyə Komitəsi və 10958 nömrəli hərbi hissənin rəhbərliyi qədim Qəbələ şəhər yerinin ərazisində aparılan bütün inşaat işlərini dayandırsın. “Elektrikşəbəkəlayihə” İnstitutunun Azərbaycan bölməsinə tapşırılsın ki, iki həftə ərzində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun tövsiyələrini nəzərə alaraq elektrik xəttinin Qəbələ qədim şəhər yeri ərazisindən kənardan keçməsini təmin etsin.

2. Azərbaycan Kommunist Partiyası Qutqaşen Rayon Komitəsinə və Rayon İcraiyyə Komitəsinə bir vəzifə olaraq tapşırılsın ki, Qəbələ qədim şəhər yerinin və rayonun ərazisində olan digər abidələrin qorunmasına ciddi nəzarət etsin; 1978-ci ilin birinci yarısında Qəbələ qədim şəhər yerinin ərazisində və Elmlər Akademiyasının ərazidə yerləşən arxeolojı bazasının ətrafında abadlıq işləri aparılsın.

3. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası (yoldaş Abdullayev) Qəbələ qədim şəhər yerində arxeolojı tədqiqatların həcmini genişləndirsin və Qutqaşen zonasının etnoqrafik tədqiqatlarını gücləndirsin. Qəbələ qədim şəhər yerinin tarixi əhəmiyyətini işıqlandıran elmi və populyar ədəbiyyatın nəşrini nəzərdə tutsun. Respublika Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə qazıntılar zamanı aşkar olunan ən əhəmiyyətli tarixi abidələrin konservasiyasını təmin etsin.

4. Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyi (yoldaş Bağırov), Tarix və Mədəniyyət Abidələrinin Qorunmasına Könüllü Yardım Cəmiyyəti (yoldaş Xəlilov) abidələrin qorunmasına nəzarəti gücləndirsinlər, yerli mədəniyyət təşkilatlarının və cəmiyyətlərinin müvafiq şöbələrinin işçilərinin məsuliyyətini artırsınlar.

5. Respublikanın Dövlət Tikinti Komitəsinə tapşırılsın ki, (yol. İsmaylov) onlara aid olan layihə qərarlarının razılaşdırılması zamanı tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunmasına dair qanunvericiliyə məsuliyyətlə yanaşsınlar.

6. Qəbələ qədim şəhər yerinin qorunmasında məsuliyyətsiz münasibətə görə Qutqaşen Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədr müavini N.N.Əhmədov yoldaşa şiddətli töhmət verilsin.

7. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun direktor müavini yoldaş T.Ə.Novruzova, Arxeologiya və Etnoqrafiya sektorunun müdiri yoldaş Q.M.Əhmədova Qəbələ qədim şəhər yerinin qorunması məsələsində göstərdikləri prinsipsizliyə görə töhmət elan olunsun.

8. “Elektrikşəbəkəlayihə” Ümumittifaq İnstitutunun Azərbaycan bölməsinin baş mühəndisi yoldaş A.Y.Şustera Qəbələ qədim şəhər yerinin ərazisindən elektrik xəttinin çəkilməsinin səhv qərar olduğu bildirilsin.

9. Respublika Dövlət Tikinti Komitəsi sədrinin birinci müavini yoldaş E.A.İsmaylova elektrik xəttinin marşrutunu Qəbələ qədim şəhər yeri ərazisindən keçməsinə dair qərarına razılıq verməsinin düzgün olmadığı bildirilsin.

10. Şəhər və rayon icraiyyə komitələrinə “Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və istifadəsi” haqqında SSRİ Qanununun şərtsiz icrasını təmin etmələri bir vəzifə olaraq tapşırılsın.

11. Azərb. SSR Nazirlər Sovetinə aşağıdakı məsələləri həll etmək tapşırılsın:

- Qəbələ qədim şəhər yerinin ərazisini qoruq elan etmək;

- Qəbələ qədim şəhər yerinin şərq hissəsində, Covurlu çay sahilində əsaslı möhkəmləndirici işlərin aparılmasını təmin etmək və abidəni hasara almaq;

- Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin nəzdində tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ilə əlaqədar Baş müfəttişlik yaratmaq.

12. Bu qərarın icrasına nəzarət Azərbaycan Mərkəzi Komitəsinin Mədəniyyət şöbəsinə həvalə olunur.

Bu gün dərin minnətdarlıq hissi ilə etiraf etməliyik ki, müəllifi birbaşa ulu öndər Heydər Əliyevin olduğu Qəbələ ilə bağlı Mərkəzi Komitə qərarı elə dahi rəhbərin 70-80-ci illərdə respublikaya rəhbərlik etdiyi illərdə çox uğurla həyata keçirildi. Belə ki, qısa müddət ərzində Qəbələ respublika hökumətinin qərarı ilə Dövlət qoruğu elan edildi, ətrafı hasarlandı, sel sularının dağıtmaq təhlükəsi olan yerlərdə beton bəndlər salındı, arxeoloji tədqiqatlar intensiv xarakter aldı. Təsəvvür edin, o illərdə Qəbələdə eyni vaxtda 4-5 arxeoloji ekspedisiya işləyirdi.

Lakin ötən əsrin 80-ci illərinin ortalarından başlayaraq ölkədə hökm sürən xaos və hərc-mərclik şəraitində Azərbaycanın digər yerlərində olduğu kimi, Qəbələdə də arxeoloji tədqiqatlar dayandırıldı. Yalnız ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra orada yenidən elmi axtarışlara start verildi.

Mübaliğəyə yol vermədən deyə bilərəm ki, qədim paytaxt şəhərimiz olan Qəbələ bu gün Cənubi Qafqazın ən geniş və ən müasir arxeoloji tədqiqatlar laboratoriyasına çevrilib. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin xeyir-duası ilə 22 sentyabr 2014-cü il tarixdə açılışı olan Qəbələ Arxeoloji Mərkəzi bu gün uğurla fəaliyyət göstərməkdədir. Qəbələ Beynəlxalq Hava Limanının istifadəyə verilməsi, Qədim İpək Yolu üzərində yerləşən bu tarixi məkanın hər bir guşəsində ən müasir xidmət infrastrukturlarının mövcudluğu, yeni salınmış yollar, körpülər və istirahət ocaqları təbiəti etibarilə Cənubi Qafqazın mirvarisi olan qədim Qəbələni daha da cazibədar edib.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları, göstərişləri, qayğı və tövsiyələrinə uyğun olaraq həyata keçirilən tədbirlər sayəsində son illər qədim Qəbələ ilə müasir Qəbələnin qeyri-adi, özü də son dərəcə uğurlu harmoniyası timsalında Cənubi Qafqazda həm də insanları getdikcə daha çox özünə cəlb edən ecazkar arxeoloji-turizm mərkəzi formalaşıb.

Səkkiz yüz ildən artıq bir müddət ərzində Albaniyanın – qədim Azərbaycan dövlətinin baş şəhəri – paytaxtı olmuş qədim Qəbələ ən azı 2500 ildir ki, xalqımızın zəngin və şərəfli tarixini özündə yaşadır. Hesab edirik ki, bu şərəfli tarixi əbədiləşdirmək, onu daha dərindən və hərtərəfli araşdırmaq naminə Qəbələnin 2500 illiyini dövlət səviyyəsində qeyd etmək ümumi işimizin xeyrinə olar. Bu, Qəbələnin timsalında Azərbaycanın qədim tarixini, zəngin mədəni irsini və bugünkü dinamik inkişafını növbəti dəfə bütün dünyaya nümayiş etdirmək yolunda uğurlu bir addım olar.

Qafar Cəbiyev,

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu

Qəbələ arxeoloji ekspedisiyasının rəisi, tarix elmləri doktoru, Əməkdar jurnalist

Xalq qəzeti.- 2019.-21 iyul.- S.3