Səhnəmizin parlaq ulduzları

Azərbaycanın ilk opera müğənnisi

Şövkət Məmmədova (1897–1981)

Mən Rusiyada böyümüşəm. Demək olar ki, Şövkət xanım Məmmədova ilə ilk tanışlığa qədər Azərbaycanı tanımırdım. Azərbaycanı ilk dəfə Şövkətin oxuduğu xalq mahnıları ilə kəşf etmişəm.

Reynqold Qliyer, bəstəkar

Şövkət Məmmədova Tbilisi şəhərində anadan olub. Atası Şövkətin musiqiyə həvəsini hiss edib, onu Bakıya gətirib. Tanınmış xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin köməkliyi ilə 1911-ci ildə Milan Musiqi Məktəbinə göndərilib. Burada məşhur müğənni D.Ambroziodan dərs alıb. Şövkət Məmmədova sonra Kiyev Konservatoriyasında təhsil ala-ala R.Qliyerlə birgə konsertlər verib. Vətənə qayıdarkən dahi bəstəkar Üzeyir Hacibəylinin köməyi ilə böyük sənət uğurlarına imza atıb.

Mahir sənətçi operasevərlərin yaddaşında Rozina (“Sevilya bərbəri”), Cilda (“Riqoletto”), Şahsənəm (“Şahsənəm”), Nərgiz (“Nərgiz”), Gülzar (“Şah İsmayıl”), Gülçöhrə (“Arşın mal alan”) və digər partiyaları ilə dərin iz buraxıb. Bakıda Teatr Texnikumu onun təşəbbüsü ilə yaradılıb. Bu, həm də Yaxın Şərqdə ilk teatr təhsili ocağı idi. Şövkət xanımın bir müddət direktorluq etdiyi bu texnikumun ilk buraxılışı 1926-cı ildə olub. Şövkət Məmmədova ilk azərbaycanlı qadın müğənnidir ki, 1925-ci ildə Fransada onun musiqi valları buraxılıb.

Şərqin ilk balerinası

Qəmər Almaszadə (1915–2006)

Qəmər Almaszadə həm bir insan, həm də sənətkar kimi çox tələbkar idi.

Fərhad Bədəlbəyli,

SSRİ Xalq artisti

Bakıda dünyaya göz açmış Qəmər Almaszadə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı nəzdində fəaliyyət göstərən balet studiyasını bitirib və 1930-cu ildə həmin teatrda işə başlayıb. Səhnəyə ilk dəfə 1931-ci ildə Reynqold Qliyerin “Qırmızı lalə” baletindəki Tao Xoa partiyası ilə çıxıb. Müəyyən təcrübə qazandıqdan sonra Rusiyaya gedərək Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) xoreoqrafiya məktəbində peşəsinin incəliklərinə dərindən yiyələnib. Təhsilini tamamlayaraq Bakıya qayıdan balerina ömrünün sonunadək həyatını Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı ilə bağlayıb.

Balerina 1940-cı ildə Əfrasiyab Bədəlbəylinin “Qız qalası” baletində ilk professional çıxışını edib. “Qız qalası”nın 1959-cu ildə yeni – ikinci quruluşunun baletmeysteri Qəmər Almaszadə olub.

Milli balet sənətimizin ulduzu, böyük yaradıcılıq irsinə malik, onlarca istedadlı gəncin formalaşmasında pedaqoq kimi çalışan Qəmər Almaszadə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Reynqold Qliyerin “Qırmızı lalə”, Adolf Adanın “Korsar”, Boris Asafyevin “Bağçasaray fontanı”, Aleksandr Qlazunovun “Raymonda”, Sezar Puninin “Esmeralda”, Pyotr Çaykovskinin “Şelkunçik” və “Sonalar gölü”, Lüdviq Minkusun “Don Kixot”, Əfrasiyab Bədəlbəylinin “Qız qalası”, Qara Qarayevin “Yeddi gözəl”, Niyazinin “Xosrov və Şirin”, Aleksandr Kreynin “Laurensiya” baletlərində əsas partiyaları uğurla ifa edib. Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” və Müslüm Maqomayevin “Nərgiz” operalarında rəqqasə qızı oynayıb.

Qəmər Almaszadə ölkəmizin hüdudlarından kənarda da Azərbaycan mədəniyyətini uğurla təmsil edib.

Böyük sənət fədaisi

Mərziyyə Davudova (1901–1962)

Gözümün qabağında Mərziyyə xanım “Solğun çiçəklər”də Gülnisəni oynadı. Mən hələ elə məkrli qadın, elə gözəl qadın obrazı görməmişdim.

Ağakişi Kazımov,

Xalq artisti

Mərziyyə Davudova Həştərxanın Sarevo kəndində anadan olub. 1908–1912-ci ildə kəndlərindəki dördillik “Darültəhsil”, 1912–1915-ci illərdə “Qaliyə” və 1915–1918-ci illərdə “İqbal” rus-tatar məktəblərində oxuyub. Bu dövrlərdə teatr fəaliyyətinə başlayıb, burada həvəskarların hazırladıqları tamaşalarda rol alıb.

Hüseyn Ərəblinski 1918-ci ildə Həştərxanda qastrolda olarkən Mərziyyə xanımın oyununu bəyənib və onu Bakıya dəvət edib. 1919-cu ildə Mərziyyə Davudova anasını itirdikdən sonra Bakıya gəlib. İlk dəfə Birləşmiş Dövlət Teatrı nəzdində Türk Dram Teatrı kollektivində aktrisa işləyib. Çox qısa müddət Tiflis Azərbaycan Dram Teatrında və Bakı Türk İşçi Teatrında işləsə də, ömrünün sonunadək Akademik Milli Dram Teatrının aparıcı sənətçilərindən olub. 1956–1961-ci illərdə Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin (hazırkı Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı) sədri vəzifəsində işləyib. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olub.

Kinonun əvəzsiz aktrisası

Münəvvər Kələntərli (1912–1963)

Olduqca ayıq, hər şeyin yerini bilən, son dərəcə ağıllı, tədbirli qadın idi, Münəvvər xanım.

Tofiq TAĞIZADƏ,

Xalq artisti

Münəvvər Kələntərli Lənkəranda anadan olub. 17 yaşında Bakıya gəlib. 1933-cü ildən səhnə fəaliyyətinə başlayıb. Əvvəlcə Opera Teatrında, sonralar isə Musiqili Komediya Teatrında fəaliyyət göstərib. Ona yaxın filmə çəkilib. Münəvvər Kələntərli kinostudiyada ən peşəkar aktrisalardan sayılıb. Xalq artisti Adil İsgəndərov deyərmiş ki, Mina, bu camaat (çəkildiyi filmlərin rejissorlarını, rejissor assistentlərini, operatorları nəzərdə tuturdu --M.M) ən çox səninlə istirahət edir. Münəvvər Kələntərli 1953-cü ildə “Vətən” kinoteatrına direktor müavini təyin olunur. Bundan sonra teatrdan çıxır, ancaq filmlərə çəkilir.

“Ögey ana”nın doğmalığı

Nəcibə Məlikova (1921–1992)

Bu aktrisanın teatr və kino tarixində tutduğu özünəməxsus yeri heç kim əvəz edə bilməz.

İlyas Əfəndiyev,

Xalq yazıçısı

Nəcibə Həşim qızı Məlikova Bakının Buzovna kəndində dünyaya gəlib. Bakı Teatr Məktəbinə daxil olub. Məktəbi bitirdikdən sonra öz arzusu ilə Gəncə Dram Teatrında işləyib. Bir müddət sonra yenidən Bakıya qayıdıb, Milli Dram Teatrında çalışıb. Bu teatrda əsasən baş rolları ifa edib.

Nəcibə Məlikova, eyni zamanda, kinoda da uğurlu rollar yaradıb. Onların arasında “Ögey ana”da (Dilarə), “Aygün”də (Aygün), “Arşın mal alan”da (Cahan xala), “Əhməd haradadır?” da (Nərgiz xala) filmlərindəki işi aktrisanın yaradıcılıq nailliyyəti kimi dəyərlidir.

Nəcibə Məlikova 10 iyun 1959-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti, 1 iyun 1974-cü ildə isə Xalq artisti fəxri adlarını alıb.

Hazırladı:

M. MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2019.- 8 mart.- S.9.