14 iyul 1969-cu il… Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsinin başlandığı gün

Sovet dövründə Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə Azərbaycan uğurla, sürətlə inkişaf edib. 1969-cu ildə o, Azərbaycan Respublikasının rəhbəri seçiləndə Azərbaycan sovet məkanında ən geridə qalmış respublikalardan biri idi. Bunu sosial-iqtisadi göstəricilər də təsdiq edir. On üç il ərzində yorulmaz fəaliyyət nəticəsində Azərbaycan sovet məkanında ən qabaqcıl respublikalardan birinə çevrilmişdir.

İlham ƏLİYEV

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

14 iyul 1969-cu il – yaddaşlara Azərbaycanın XX əsrdəki inkişafının başlanğıc günü kimi həkk olunub. Həmin gün siyasi hakimiyyətə gələn ulu öndər Heydər Əliyev, sözün həqiqi mənasında, tədricən republikanın həyatında əsaslı dəyişikliyə nail olmuş, milli, müstəqil dövlətin qurulması üçün zəruri olan bütün işləri görmüş və Azərbyacanın sosial-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni inkişafının başlanğıc tarixini yazmışdır. Həmin tarix həm də milli özünüdərkin oyanışının, soykökə qayıdışın başlanğıc dövrüdür. Ulu öndər həmin dövrdə bütün ideoloji-siyasi maneələrə sinə gərərək, Azərbaycan xalqının milli inkişaf konsepsiyasını irəli sürmüş, cəmiyyəti bütün sahələr üzrə gələcək mənəvi və iqtisadi yüksəlişlərə ruhlandırmışdır. Heydər Əliyevin azərbaycançılıq ideyası hər bir soydaşımızda xalqın nə vaxtsa öz azadlığına, istiqlaliyyətinə qovuşacağına inam yaratmışdır. 14 iyul 1969-cu ildən başlanan yol Azərbaycan xalqını tərdicən müstəqilliyə doğru apardı.

1969-cu ilə qədər Azərbaycan Sovet İttifaqının aqrar respublikası kimi tanınıb. Həmin tarixdən sonra respublikamız inkişaf etmiş sənaye ölkəsinə, elmi-texniki tərəqqinin geniş şəkildə tətbiq olunduğu, yüksək mədəniyyəti ilə tanınan bir diyara çevrilib. Ona görə də 1969-cu ilin 14 iyulunda ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbər seçilməsi ölkəmizin müstəqillik tarixinin, parlaq və işıqlı yolunun başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Prezident İlham Əliyev həmin dövrü xatırladaraq deyib: “Heydər Əliyev dahi şəxsiyyət, uzaqgörən lider, cəsarətli insan idi. O, öz həyatını doğma xalqına həsr etmişdir. Bütün dövrlərdə xalqa ləyaqətlə, sədaqətlə xidmət etmişdir. Cəmiyyətin ictimai-siyasi quruluşundan asılı olmayaraq, Heydər Əliyev bütün dövrlərdə xalqın dəstəyini hiss edərək Azərbaycanı inamla irəliyə aparırdı. Sovet dönəmində və müstəqillik dövründə Azərbaycan üçün, xalqımız üçün ən həlledici anlarda Heydər Əliyevin liderlik keyfiyyətləri, onun müdrikliyi, düşünülmüş siyasəti və cəsarətli addımları xalqımızı böyük bəlalardan xilas etmişdir. Xalq ona inanırdı, onu sevirdi və bütün dövrlərdə ona arxa-dayaq olmuşdur”.

1969-cu ildən başlayaraq Azərbaycan sosial-iqtisadi göstəricilərə görə qabaqcıl respublikalardan birinə çevrildi. Ulu öndərin xalqına, millətinə, Vətəninə sonsuz məhəbbəti onun hər addımında özünü büruzə verirdi. Müdrik şəxsiyyətin on üç il ərzində yorulmaz fəaliyyəti nəticəsində sovet məkanında Azərbaycanın adı daim ön sıralarda çəkildi. Həmin dövrdə həyata keçirilən məqsədyönlü iqtisadi siyasət nəticəsində 1969-cu ilə qədər SSRİ-nin aqrar əyaləti kimi tanınan Azərbaycan sənaye ölkəsinə, yüksək mədəniyyəti ilə beynəlxalq miqyasda tanınan, elmi-texniki tərəqqinin geniş şəkildə tətbiq olunduğu respublikaya çevrildi. Bunu faktlar da təsdiqləyir: 1969-1985- ci illərdə Azərbaycanda 213 yeni iri sənaye müəssisəsi istismara verilib, dünyanın 65 ölkəsinə 350 adda məhsul ixrac olunub. O dövrdə Azərbaycanın milli gəlirinin ümumi həcmi 2,5 dəfə artıb.

Ulu öndər sonralar öz çıxışlarının birində o dövrü belə xarakterizə edirdi: "Qətiyyətlə bildirmək olar ki, 60-cı illərdə respublika iqtisadiyyatı bütövlükdə dərin və uzunmüddətli böhran mərhələsinə qədəm qoymuşdu. Yaranmış ağır vəziyyətdən çıxış yolu tapılmalı, iqtisadiyyatın inkişafı üçün prinsipial cəhətdən yeni konseptual yanaşma yolları işlənib hazırlanmalı, xalq təsərrüfatında köklü struktur dəyişiklikləri aparılmalı, təsərrüfatçılıq və iqtisadi həvəsləndirmə işində təzə metodlar tətbiq edilməli idi".

Elmin, təhsilin inkişafı, yetişən gənc nəslin hərbi vətənpərvərlik ruhunda böyüməsi, savadsızlığın aradan qaldırılması ulu öndərin qarşıya qoyduğu prioritet vəzifələrdən biri idi. 1969-1982-ci illərdə bu istiqamətdə əsaslı iş görüldü və respublikamız yeni mərhələyə qədəm qoydu. O dövr həm də Azərbaycanda elm və təhsilin inkişaf dövrü kimi xatırlanır. Əgər 1969-cu ildə Azərbaycanda 765 orta məktəbdə ildə 73 min şagird təhsil alırdısa, 1981-ci ildə 335 min şagirdi əhatə edən 2625 məktəb və günüuzadılmış qrup fəaliyyət göstərirdi. Ulu öndərin respublikaya rəhbərliyinin birinci dövründə ali məktəblərdə 100-dən artıq ixtisas açılmış, 6 yeni ali məktəb, 12 orta ixtisas məktəbi yaradılmışdır.

XX əsrin 70-80-ci illərində təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirlməsi, milli kadrların yetişdirilməsi məqsədilə SSRİ-nin ən nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin yetişdirilməsi ulu öndərin uzaqgörən siyasətinin göstəricisi idi. Bu, həm də gələcək müstəqilliyimiz üçün zəruri intellektual potensial yaradılması məqsədi daşıyırdı. Həmin dövrdə keçmiş SSRİ-nin 50-dən artıq böyük şəhərinin 170-dən çox ən nüfuzlu ali məktəblərində respublikamızın xalq təsərrüfatı, elm, təhsil və mədəniyyətinin 80-dən artıq sahəsini əhatə edən və ən zəruri ehtiyac duyulan 250 ixtisas üzrə 15 mindən çox azərbaycanlı gənc ali təhsil almışdır. Onların əksəriyyəti bu gün müstəqil Azərbaycanın iqtisadiyyatının, elminin, təhsilinin inkişafında, dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsində fəal iştirak edirlər.

Azərbaycanda milli dəyərlərin qorunması, xalqın milli düşüncə tərzinin formalaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirləri yalnız ulu öndərimiz Heydər Əliyev kimi Vətəninə, xalqına bağlı, cəsarətli bir dövlət xadimi, siyasi lider reallaşdıra bilərdi. Bu baxımdan, ulu öndərin milli hərbçi kadrların hazırlanması sahəsində qəbul etdiyi tarixi qərarlar xüsusi qeyd edilməlidir. Məhz, Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi məktəbin yaradılması ulu öndərin bu istiqamətdə atdığı qətiyyətli addım kimi yaddaşlara həkk olunub. O dövrdə yüzlərlə azərbaycanlı gəncin keçmiş sovetlər birliyində mövcud olan 54 ən qabaqcıl ali hərbi məktəblərə və hərbi akademiyalara təhsil almağa göndərilməsi müstəqil dövlət quruculuğu istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri idi.

Heydər Əliyevin xalqımız qarşısında müstəsna xidmətlərindən biri Azərbaycan dilinin – ana dilinin qorunub saxlanılması, sərt sovet rejimində milli dəyərlərimizi yaşatması olub. Həmin vaxt Azərbaycan dili və Azərbaycan tarixi ilə bağlı tədqiqat işlərinin genişləndirilməsi, akademik nəşrlərin hazırlanması, rus dilinin yeganə rəsmi dil olduğu bir şəraitdə Azərbaycanın 1978-ci il Konstitusiyasına “Azərbaycan SSR-də dövlət dili Azərbaycan dilidir” müddəasının salınması ulu öndərin misilsiz tarixi xidmətlərindəndir.

Azərbaycançılıq ideyası ulu öndərin fəaliyyətinin hər addımında özünü büruzə verirdi. Həmin illərdə görkəmli dövlət xadiminin bilavasitə göstərişi və rəhbərliyi ilə Azərbaycandakı memarlıq abidələrində bərpa işləri aparılmış, tarix və mədəniyyət abidələrinin pasportu hazırlanmış, şair və yazıçıların yubileyləri keçirilmiş, tarixi şəxsiyyətlərin və xalq qəhrəmanlarının abidələri ucaldılmış, onların adlarını daşıyan yaşayış məntəqələri salınmış, milli varlığımızın, dəyərlərimizin və adət-ənənələrimizin təbliğinə xidmət edən filmlər çəkilmişdir.

Heydər Əliyev doğma Vətəni Azərbaycana və millətinə qəlbən bağlı olan və respublikamızın yüksəlişi üçün fədakarlıq göstərən rəhbər idi. Onun müdrik, uzaqgörən və səriştəli rəhbərliyi nəticəsində respublikamız nəinki nəhəng sovetlər ölkəsində yüksək göstəricələrə nail oldu, həm də dünyada tanındı və özünün hazırki müstəqilliyini təmin etdi.

Ulu öndərin gördüyü işlər, prinsipiallığı, şəxsi keyfiyyətləri, əlbəttə, sovet rəhbərliyi tərəfindən də yüksək qiymətləndirilirdi. 1982-ci ildə Yuri Andropov SSRİ rəhbərliyinə gələndən sonra onun ilk təyinatı, məhz, ulu öndərlə bağlı olmuşdur. O, Heydər Əliyevi Moskvaya dəvət etmiş və ona yüksək vəzifə təklif etmişdir – SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini və Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvü.

Prezident İlham Əliyev çıxışlarının birində həmin illəri belə xarakterizə edib: “Mən yaxşı xatırlayıram, atam bir neçə gün tərəddüd edirdi, Azərbaycandan getmək istəmirdi. Onun gördüyü işlər, əlbəttə ki, Azərbaycanı böyük dərəcədə inkişaf etdirmişdi və Azərbaycanın gələcək inkişafı ilə bağlı böyük planları var idi. Ancaq o vaxt, təbii ki, güclü nizam-intizam var idi, eyni zamanda, sovet dövləti qarşısında yeni vəzifələr durmuşdu və o, bu yüksək məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdü. 1982-1987-ci illərdə o, bir çox önəmli sahələrə rəhbərlik edərək, sovet dövlətinin uğurlu inkişafına öz töhfəsini vermişdir. Onun bilavasitə rəhbərliyi ilə böyük infrastruktur layihəsi olan Baykal-Amur dəmir yolu uğurla inşa edilmiş, tikintisi tamamlanmışdır. Eyni zamanda, daim Azərbaycana böyük diqqət, kömək göstərirdi. Əlbəttə, onun burada gördüyü işlər və fəaliyyəti imkan verirdi ki, o, Azərbaycanı tərk edəndən sonra da Azərbaycan inkişaf etsin...”

Heydər Əliyevin beynəlxalq aləmdə böyük nüfuz sahibi olması SSRİ-nin o vaxtkı rəhbərliyini ciddi narahat edirdi. Mixail Qorbaçov və ətrafı min bir fitnə-fəsadla ulu öndəri “zərərsizləşdirməyə” çalışırdı. Nəhayət, 1987-ci ildə heç bir əsas olmadan ovaxtkı sovet rəhbərliyi tərəfindən Heydər Əliyev bütün vəzifələrdən uzaqlaşdırıldı. Qeyd etdiyimiz kimi, onun peşəkarlığı, gördüyü işlərin nəticələri, nüfuzu Mixail Qorbaçovu və tərəfdarlarını qorxuya salmışdı.

Heydər Əliyev SSRİ-nin təməlinin laxladığını çox yaxşı bilirdi. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, Heydər Əliyev görürdü ki, ölkədə vəziyyət pisləşməyə doğru gedir. O görürdü ki, real islahat əvəzinə, boşboğazlıq, populizm hökm sürür. O görürdü ki, qəbul edilmiş qərarlar sovet dövlətinin zəifləməsinə xidmət göstərir. Eyni zamanda, 1985-ci ildən başlayaraq, Sovet İttifaqında milli münasibətlər sahəsində çox böyük pozuntulara yol verilmişdi. Sovet dövlətini vahid bir dövlət kimi saxlayan, ilk növbədə, milli münasibətlərin, tənzimlənməsi idi. 1985-ci ilə qədər bu münasibətlər, demək olar ki, sağlam zəmində qurulmuşdu. Bütün xalqlar rahat inkişaf edə, öz mədəniyyətini qoruya bilirdilər. Ancaq Mixail Qorbaçovun səpdiyi milli ədavət toxumu artıq yetişmək üzrə idi.

1990-cı ilin yanvarında sovet ordusunun Azərbaycanda törətdiyi vəhşilik sovet rejiminin növbəti qəddarlığı idi. Buna ilk etiraz səsini qaldıran, məhz, ulu öndər Heydər Əliyev oldu. O, özünün və ailə üzvlərinin həyatını riskə qoyaraq 1990-cı il yanvarın 21-də Moskvada Azərbaycanın Daimi Nümayəndəliyində keçirdiyi mətbuat konfransında çıxış edərək bu qanlı faciənin təşkilatçılarını kəskin tənqid etdi. Bu, böyük cəsarətli addım bir daha göstərirdi ki, Azərbaycan xalqının problemləri, mənafeyi, dərdi onun üçün hər şeydən üstündür.

Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra Azərbaycan böyük fəlakətlərdən, vətəndaş qarşıdurmasından, parçalanmaqdan, dünya xəritəsindən silinməkdən azad oldu. Ulu öndərin dövlət idarəçiliyindəki zəngin təcrübəsi Azərbaycanı dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri sırasına qoşdu.

Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş milli inkişaf konsepsiyası bu gün uğurla davam etdirilir. Dövlət başçısı İlham Əliyev bu məsuliyyətli vəzifəni üzərinə götürərkən bəyan etmişdir ki, bütün fəaliyyətini Heydər Əliyev siyasəti, insana qayğı və diqqət üzərində quraraq sosialyönümlü siyasət həyata keçirəcəkdir. Görülən işlər ölkəmizi günü-gündən irəliyə doğru aparır.

Əliqismət BƏDƏLOV

Xalq qəzeti 2020.- 14 iyul.- S.3.