Yaddaşımızın ağrılı səhifəsi

Azərbaycan tarixinin ən qanlı səhifələrindən biri olan Xocalı qətliamı 30 ildir ki, qəlbimizi ağrıdır. Erməni faşistləri tərəfindən Azərbaycanın qədim ərazisi Xocalıda törədilən soyqırımı məhz Qarabağda azərbaycanlıların məhvinə yönəldilmişdi. Bu faciə yüzlərlə insanın – cavanların, qadınların, qocaların, uşaqların həyatına son qoydu, nə qədər ailələr dağıdıldı, nə qədər soydaşımız əsir götürüldü, itkin düşdü.

Tarix XIX-XX əsrlərdə dəfələrlə ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırımı hadisələrinə şahid olub. 31 mart 1918-ci ildə Bakıda və Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında törədilən qətliamlar, 26 fevral 1992-ci ildə Xocalı soyqırımı, Qarabağın işğalı zamanı nə qədər kəndin, şəhərin yer üzündən silinməsi, insanların məhv edilməsi – bütün bunlar bizim yaddaşımızda ömürlük həkk olunmuş hadisələrdir.

Lakin 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında müzəffər ordumuzun Qarabağda möhtəşəm Qələbə qazanması bizə təskinlik hissləri bəxş etsə də, şəhidlərimizi heç vaxt unutmuruq. Xüsusilə Xocalı bizim ürəyimizdə sanki qaysaq tutmayan bir yaradır.

Artıq neçə ildir ki, Azərbaycan xalqı “Xocalıya ədalət!” deyə hayqırır. Bu reallığı dünyanın bütün xalqlarının qəbul etməsi vacibdir, çünki biz, həqiqətən də ədalət tərəfdarıyıq və insanlığa qarşı yönələn bu soyqırımı həqiqətlərini bütün dünya bilməlidir.

Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın irəli sürdüyü “Xocalıya ədalət!” kampaniyası ildən-ilə əhatə dairəsini genişləndirir, minlərlə, milyonlarla insan bu hərəkata qatılır. Biz öz həqiqətlərimizi dünyaya çatdırmağa borcluyuq və hər kəs bacardırığı qədər bunun uğrunda mübarizə aparmalıdır.

Deməliyəm ki, Xocalı soyqırımının ilk günlərindən bu faciə mədəniyyət xadimlərinə də böyük təsir etmişdi. Xocalı qətliamı bəstəkarların, musiqiçilərin yozumunda musiqi əsərlərinə çevrilərək, musiqi vasitəsilə təcəssüm olunmuşdur. Zaman keçdikcə, irili-xırdalı nə qədər əsər yaranmışdır. Müxtəlif illərdə Məmməd Quliyevin “Simfoniya-rekviyem”i, Nəriman Məmmədovun “Xocalı şəhidlərinə” simfoniyası, Elnara Dadaşovanın “Xocalı laylası”, Arif Mirzəyevin orqan üçün “Xocalı uşaqlarına laylay”, Oqtay Rəcəbovun “Xocalı avazları” oratoriyası, Yusif Mirişlinin “Xocalı – 613” simfonik poeması, Faiq Nağıyevin “Xocalı harayı” rekviyemi, Rauf Əliyevin “Xocalı – İthaf” vokal-simfonik əsəri, Azad Zahidin “Rekviyem”i, Azər Dadaşovun “Xocalı naləsi” odası, “Xocalıya ədalət!” simfonik plakatı və s. neçə-neçə əsər yaranmışdır. Bu mövzuda yeni əsərlərin yaradılması davam edir və səsləndirilərək, musiqi dili ilə bu faciəni insanlara çatdırır. Bu əsərlər özündə olduqca çoxçalarlı hissləri–faciə, kədər,ağrı, iztirab, həmçinin igidlik, qürur, şərəf, məğrurluq...əks etdirir.

Xocalı faciəsinə bir sıra xarici bəstəkarlar da əsərlər həsr etmişlər. Bunlardan fransız bəstəkarları Pyer Tillounun “Xocalı 613” (2013), Roman Zantenin “In Memory of Khodjaly Victims” (2016) əsərlərinin ilk ifası Parisdə və Brüsseldə olmuşdur. Qazax bəstəkarı Balnur Kadırbekin “Xocalı qurbanları” simfonik əsəri (2017) Bakıda səsləndirilmişdir. Rus bəstəkarı Aleksandr Çaykovskinin “Xocalı” faciəli musiqisinin (2012) premyerası isə Qəbələdə Beynəlxalq Musiqi Festivalında olmuşdur. Onu da demək istərdim ki, A.Çaykovskinin əsəri royal, tar, viola, violonçel və kamera orkestri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Mən özüm də solist qismində bu əsərin ilk ifaçılarından biri olmuşam. Bu, çox kədərli, hüznlü və çox dramatik bir musiqidir. Təsadüfi deyil ki, bəstəkar özü onu faciəli musiqi adlandırmışdır. Xocalı faciəsinin artıq beynəlxalq miqyasda, xarici bəstəkarlar tərəfindən musiqi təcəssümü onun ümumbəşəri bir faciəyə çevrilməsinin inandırıcı sübutudur.

Bəli, bu gün biz Xocalı soyqırımına kədərlənməklə yanaşı, həm də öz hiddətimizi ifadə edirik və inanırıq ki, bu faciə bütün dünya xalqlarının qəlbində öz əks-sədasını tapacaq. “Xocalıya ədalət!” deyərək, Azərbaycan həqiqətlərini bütün dünyaya çatdırmış olacağıq!

Fərhad BƏDƏLBƏYLİ,

Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru, SSRİ-nin və Azərbaycanın Xalq artisti, professor

Xalq qəzeti .- 2022.- 26 fevral.- S.13.