Heydər Əliyev Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyasının banisidir

 

Ulu öndər Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyinə gəldikdən sonra respublikada kənd təsərrüfatının inkişafına xüsusi diqqət yetirdi, təbii imkanlardan düzgün və səmərəli istifadəyə mühüm önəm verdi. Eyni zamanda, keçmiş İttifaq rəhbərlərinin diqqətini aqrar sektorun tərəqqisinə yönəldərək, ölkənin texnika, yanacaq, ehtiyat hissələri, tikinti materialları, mineral gübrə və kimyəvi preparatlarla təminatını yaxşılaşdırdı. Həyata keçirilən səmərəli tədbirlər nəticəsində Azərbaycanda kənd təsərrüfatı yeni inkişaf mərhələsinə daxil oldu, istehsal göstəriciləri yaxşılaşdı.

Həmin dövrdə yeni torpaq sahələrinin istifadəyə verilməsi, torpaq fondunun sağlamlaşdırılması, su təchizatının yaxşılaşdırılması sahəsində konkret tədbirlər görüldü və beləliklə, aqrar sektor intensiv təmin edildi. Muğan-Salyan zonası rayonlarında meliorasiya qurğuları tikilməsinin miqyası genişləndirildi. Respublikanın qərb zonasında 60 min hektar sahəni əkin suyu ilə təmin edən Ağstafaçay dəryaçasının inşası başa çatdırıldı. Arazboyu zonada suvarma işlərinin inkişafına səmərəli təsir göstərəcək dəryaça-sugötürmə qurğusunun tikintisinə başlanıldı. Lənkəranda Xanbulançay su təsərrüfatı kompleksinin inşası müvəffəqiyyətlə başa çatdırıldı. Ümumi uzunluğu 40 kilometrə çatan kanallar vasitəsilə Lənkəran və Astara rayonlarının təsərrüfatlarında torpaqların suvarılması ilə bağlı problemlər aradan qaldırıldı.

Yeri gəlmişkən, o zaman Xan­bulançay dəryaçası 22 min hektar, yəni 1975-ci ildəkindən təqribən 5 dəfə çox münbit torpağı suvarmağa, Lənkəranda faraş tərəvəz istehsalını az bir müddət ərzində 200-250 min tona çatdırmağa, çay və subtropik bitkilər əkinini xeyli genişləndirməyə imkan verdi.

Bundan başqa, 1976-cı ilin sonunda Tərtər, Bərdə, Goran­boy rayonlarının əkin sahələrinin suvarılmasını xeyli yaxşılaşdırmağa imkan verən Tərtərçay enerji və su təsərrüfatı kompleksi istifadəyə ve­rildi. Suvarılan əkinçilik respublikası olan Azərbaycanda 1971-1980-ci illər ərzində dəryaçaların ümumi su tutumu təqribən 20 milyard kubmetrə, suvarma şəbəkələrinin uzunluğu 50 min kilometrə, kollek­tor-drenaj şəbəkəsinin uzunluğu 18 min kilometrə, nasos stansiyalarının sayı 700-ə çatdırıldı.

Torpaqların irriqasiya və me­liorasiyasının ənənəvi suvarma tədbirləri Kür-Araz ovalığından başqa, dağətəyi və dağlıq zonalarda da həyata keçirildi. Bu istiqamətdə 1976-1980-ci illər ərzində Quba, İsmayıllı, Qubadlı, Zəngilan ra­yonlarında, Naxçıvan MR-də və keçmiş “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti”ndə böyük həcmdə melio­rasiya işləri görüldü. Eyni zamanda, bir sıra bölgələrdə iri hidrotexniki qurğular tikildi, 83 min hektar yeni suvarılan torpaq istifadəyə verildi, 452 min hektar otlağa su çıxarıldı, 700 min hektar sahədə suvarma şəbəkəsi yenidən quruldu.

Bütün bu layihələr ümummilli liderimizin hələ sovet dövründə respublikamızın iqtisadi inkişa­fı, o cümlədən kənd təsərrüfatı sahəsində irəliləyişlərin əldə olun­ması iqtisamətində gerçəkləşdirdiyi fəaliyyətin genişmiqyaslılığını göstərir. Xatırladım ki, 1970-ci ildə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında” qərar qəbul etməsi də bunun parlaq ifadəsidir.

Xatırladım ki, adıçəkilən həmin qərarı qəbul etdirmək keçmiş İttifaq miqyasında son dərəcə mühüm hadisə idi. Əslində, bu, Heydər Əliyevin böyük nüfuzu ilə həllini tapmışdı. Bunun nəticəsində Azərbaycanın kənd təsərrüfatında 1971-1975-ci illər ərzində məhsul istehsalının artırılması, əkinçilik və heyvandarlıq mədəniyyətinin yüksəldilməsi sahəsində yüksək göstəricilər əldə edildi.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin ilk illərində ölkəmizdə acınacaqlı vəziyyət hökm sürür­dü. Səriştəsizlik və hərc-mərclik nəticəsində ərzaq məhsulları yetişdirən və emal edən təsərrüfatlar demək olar ki, dağılmışdı, aqraryön­lü sahənin zavod və fabrikləri bağ­lanmışdı. Bununla da Azərbaycan kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac edən ölkədən həmin malların idxalçısına çevrilmişdi. Bir sözlə, aqrar bölmə tənəzzüllə üzləşmişdi. Nəticədə, ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində respublikada kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı bir çox əsas ərzaq məhsulları üzrə hətta 2–3 dəfə aşağı düşmüşdü.

Yalnız ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra bu istiqamətlərdə ciddi ad­dımlar atıldı və tədricən aqrar sahə dirçəlməyə başladı. Dahi şəxsiyyətin reallaşdırdığı kənd təsərrüfatının inkişaf konsepsiyası ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin etməklə yana­şı, iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə əlverişli zəmin yaratdı. Yeri gəlmişkən, ulu öndər 1994-cü ildə kənd təsərrüfatı problemlərinin həllinə həsr olunan müşavirədə yaranmış vəziyyəti və qarşıda duran vəzifələri belə ifadə etmişdi: “Bildiyi­niz kimi, respublikamız ağır iqtisa­di-sosial böhran içərisindədir. Bu böhran təəssüf ki, ilbəil dərinləşir, ölkənin həyatına mənfi təsiri güclənir, ümumiyyətlə, respublikanın bu günü və gələcəyi üçün çox böyük çətinliklər yaradır. Ancaq xalqımız bilməlidir ki, Azərbaycanın daxili imkanları çox böyükdür, böhran vəziyyətindən çıxmaq üçün yollar var. Biz bu imkanların hamısını işə salmalı, onlardan səmərəli istifadə etməli və respublikamızı bu ağır vəziyyətdən çıxartmalıyıq”.

Dahi şəxsiyyət bununla da qarşı­ya qoyduğu vəzifəni uğurla reallaş­dırmaq məqsədilə qısa müddətdə hazırlanan iqtisadi inkişafın stra­tegiyası əsasında 1994-cü ildən başlayaraq dövlət aqrar sektorun fundamental inkişafı üçün stimul­laşdırıcı tədbirlər görməyə başladı. Özəlləşdirilmə prosesi həyata keçi­rildi, torpaqların kəndlilərə paylan­masına başlanıldı, azad sahibkarlı­ğın inkişafına dəstək verildi.

Beləliklə, ümummilli liderin 10 il ərazində həyata keçirdiyi aqrar isla­hatlar öz nəticəsini verdi, əsas kənd təsərrüfatı məhsullarını xaricdən idxal edən Azərbaycan artıq xaricə məhsul ixracına başladı.

Təkcə bu mühüm məqama əsaslanıb deyə bilərəm ki, Heydər Əliyev respublikada aqrar islahat­ların hüquqi bazasının yaradılması, onun təşkili və həyata keçirilməsi kimi çox mühüm iqtisadi tədbirin həm banisi, həm də təşkilatçısı kimi adını müstəqillik tariximizə yazdırdı.

Dahi Heydər Əliyevin inkişaf strategiyasını uğurla davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ötən 18 ildə iqtisadiy­yatın bütün sahələrində, eləcə də aqrar sektorda mühüm uğurlar əldə olunub. Dövlətimizin başçısının imzaladığı regionların inkişafına, əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, yoxsulluğun azaldılma­sına və digər məsələlərə dair Dövlət Proqramlarının yüksək səviyyədə icrasının nəticəsidir ki, ölkəmizin bütün bölgələrinin siması kökündən yaxşılaşıb, regionlarda yaşayış məntəqələrinin infrastruktur və kom­munal xidmətlərlə təminatı yüksəlib.

Dövlətimizin başçısı aqrar sahəni iqtisadiyyatın qeyri-neft bölməsinin prioritet istiqaməti elan edib və aqrar siyasətin əsas məqsədinin ölkənin ərzaq tələbatının tamamilə yerli istehsal hesabına ödənilməsi və bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarının, habelə ərzaq mallarının xarici bazarlara ixracının təmin edilməsini önə çəkib.

Prezident İlham Əliyev respub­likamızda ərzaq təhlükəsizliyini şərtləndirmək məqsədilə 2001-ci il 2 mart tarixli sərəncamı ilə 2001-2010-cu illəri əhatə edən “Azərbaycan Respublikasının ərzaq təhlükəsizliyi Proqramı”nı, 2008-ci il 25 avqust tarixli sərəncamı ilə “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nı, 2016-cı il 6 de­kabr tarixli fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi”ni təsdiq edib, həmçinin digər sənədlər imzalayıb.

Bunlardan əlavə və ən əsası isə ölkədə qida təhlükəsizliyinə nəzarət sistemini təkmilləşdirmək, sözügedən sahədə şəffaflığı artırmaq, pərakəndəliyi və təkrarlanmaları aradan qaldırmaq, habelə “Azərbaycan Respublikasın­da kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə nəzərdə tutulan mü­vafiq tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün dövlət başçısının 2017-ci il 10 fevral tarixli müvafiq fərmanı ilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi yaradılıb

Aqrar sahədə həyata keçirilən islahatlar və görülən tədbirlər barədə danışarkən, qeyd edək ki, lizinq fəaliyyətinin genişləndirilməsi nəticəsində hazırda bazarda artıq azad və rəqabətli şərait formala­şıb. Belə ki, texnika və damazlıq heyvanlara tətbiq edilən güzəştlər bütün özəl şirkətlərə aid edilib. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi öz fəaliyyətini fermerlərə yaxınlıq prinsipi əsasında qurub və bütün rayonlarda dövlət aqrar inkişaf mərkəzləri artıq forma­laşdırılıb. Bu mərkəzlərdə fermerlərə “Bir pəncərə” prinsipinə uyğun 60-a yaxın xidmətin göstərilməsinə başlanılıb.

Yeri gəlmişkən, respublikada ilk dəfə aqrar sığortanın genişmiqyaslı tətbiqi üçün hüquqi baza formala­şıb. Milli Məclis tərəfindən “Aqrar sığorta haqqında” Qanun qəbul olunub, Nazirlər Kabineti Aqrar Sığorta Fondunun Nizamnaməsini və “Aqrar sığorta predmetinin tərkibini” təsdiqləyib. Bununla da Azərbaycanda aqrar sığorta mexa­nizmi Türkiyənin TARSİM modelinin təcrübəsi əsasında qurulmağa başlanıb. Xatırladaq ki, bu model dövlət-özəl sektor əməkdaşlığına əsaslanıb. Beləliklə, aqrar sektor­da yeni sığorta sisteminin tətbiqi ilə, bu sahədə istehsal olunan məhsulların Aqrar Sığorta Fondu ilə özəl sığorta şirkətləri tərəfindən birgə sığortalanması investisiya risklərini azaldıb, fermerlərə dövlət dəstəyini gücləndirib, məşğulluğa müsbət təsir edib və sığorta bazarını genişləndirib.

Azərbaycanda həyata keçirilən bütün bu tədbirlər nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının isteh­sal həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Bununla da əhalinin ərzaq təhlükəsizliyi problemi demək olar ki, həllini tapıb, başqa sözlə, ölkə vətəndaşlarının ərzaq və qidaya olan tələbatının əksər hissəsinin yerli istehsal hesabına ödənilməsi reallaşıb.

Ərzaq təhlükəsizliyinin da­vamlı olaraq möhkəmləndirilməsi Azərbaycanda həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasətin əsas prioritetlərindəndir. Bu strateji məsələ daim diqqətdə saxlanılır və ərzaq ehtiyatlarına xüsusi önəm verilir.

Ərzaq təhlükəsizliyi hazır­da Rusiya-Ukrayna müharibəsi kontekstində daha da aktualla­şıb. Artıq qlobal aclıq təhlükəsi “Böyük Yeddilik” (G7) ölkələrinin də diqqətindən kənarda qalma­yıb. Bu, həmin dövlətlərin inkişaf nazirləri tərəfindən qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün alyans yaratmaq razılığı ilə öz ifadəsini tapıb. Artıq əksər ölkələrdə buğda ixracı dayandırılıb. İl ərzində 107 milyon ton buğda yetişdirən Hidistanda da ixracın tənzimlənməsi ilə bağlı qərar qəbul olunub.

Azərbaycan ailələri üçün çörək əsas istehlak məhsullarından biri olmaqla yanaşı, mətbəxdə xüsusi paya malikdir. Rəsmi statistikaya görə, respublikamızın illik buğ­da tələbatı 3,5 milyon tondur. Azərbaycanda buğdaya olan bu tələbin 40 faizi, yəni 1 milyon tondan çox hissəsi idxal hesabına ödənilir.

Azərbaycan buğda ilə bağlı ehtiyatlarını ötən ilin sonu və bu ilin əvvəli daha da artırmağı qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyub. Məhz bunun nəticəsidir ki, təkcə cari ilin yanvar ayında respublikada buğda idxalında 4 dəfə artım qeydə alınıb. Preventiv olaraq, Azərbaycan strateji məhsullar ehtiyatlarını da artıraraq, dünya bazarındakı potensial qıtlığa reaksiya verməyə çalışıb. Ancaq ixracata qadağalar Azərbaycanın buğda idxalına da təsir edib. Belə ki, cari ilin ilk 4 ayında Azərbaycana 105 milyon 270 min dollar dəyərində 308 min 43 ton buğda idxal olu­nub. Keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə buğda idxalının həcmi 15,7 faiz azalıb. Bir ton buğdanın idxal qiyməti (orta statistik dəyəri) ötən ilin ilk 4 ayında 254,5 dollar idisə, cari ilin sözügedən dövrü üçün 341,7 dollar təşkil edib. İdxal olunan buğdanın qiyməti 34,2 faiz artıb.

Dünya bazarındakı qeyri-müəyyənlik ərzaq ehtiyatlarının daha da artırılmasını prioritetləşdirir. Təbii ki, ən uyğun yol idxaldan ası­lılığın aradan qaldırılmasıdır. Ötən il ərzində respublikada 595 min hektar ərazidə buğda əkilib. Praktik olaraq əkin sahələrinin 38 faizi buğda əkini üçün istifadə edilir. İllik buğda isteh­salı isə 1,9 milyon tondur. İşğaldan azad olunan ərazilərimizin də buğda istehsalına xüsusi töhfə verəcəyi gözlənilir.

Yeri gəlmişkən onu da vurğula­maq istəyirəm ki, nüfuzlu beynəlxalq qurumların hesabatlarına əsasən son illər ərzində Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyi göstəricisi əsaslı şəkildə yüksəlib. Bu baxımdan “The Economist Group” tərəfindən hazır­lanan “Qlobal ərzaq təhlükəsizliyi indeksi”nə diqqət yetirmək kifayətdir. Bu hesabata əsasən, son 7 il ərzində Azərbaycanın ümumi ərzaq təhlükəsizliyi indeksində ardıcıl şəkildə yüksəlmə müşahidə olunub. Hesabata görə, bu yüksəliş 7 il ərzində 12,7 faiz bəndi təşkil edib.

 

Məhərrəm ŞƏFİYEV,

 

“Bərdə-Çörək” ASC-nin idarə heyətinin sədri,

 

iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru

 

Xalq qəzeti .- 2022.- 11 iyun.- S.6.