Şuşanı bir boy da ucaldan tarixi gün

Bu gün Şuşada görkəmli dövlət xadimi, şair Molla Pənah Vaqifin muzey-məqbərə kompleksinin açılışından düz 41 il keçir. Tariximizin rəmzi olan Vaqifin yeri sağlığında da, əbədiyyətə qovuşandan sonra da elə Şuşa kimi, Cıdır düzü kimi ucalarda olub.

...Hələ 1967-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyev Şuşada olarkən Vaqifin məzarını ziyarət etmək istəyib. Yerini bilməyiblər və məhz onun göstərişi ilə məzar tapılıb. Heydər Əliyev bərbad halda olan məzarı ziyarət edib və Vaqifə layiq olmadığını söyləyib. Sonra onun göstərişi ilə məzarın üstündə abidə və türbənin tikintisinə başlanıb. 1982-ci ildə Elmlər Akademiyasının (indiki AMEA) həqiqi üzvü, sənətşünaslıq doktoru Ə.Salamzadə və əməkdar memar E.Kanukovun layihəsi əsasında hazırlanan türbənin inşası sona çatıb.

Qarlı bir gündə, yanvarın 14-də orada Azərbaycan rəhbəri Heydər Əliyevin iştirakı ilə məqbərənin açılış mərasimi keçirilib. Şuşaya tanınmış, istedadlı sənət adamları toplaşıblar. Həmin gün əsl milli mədəniyyət və sənət bayramına çevrilib. Heydər Əliyev hər il Vaqif Poeziya Günlərinin keçirilməsi barədə göstəriş verib.

...Prezident İlham Əliyev 2021-ci ildə azad Şuşada Vaqifin məqbərəsinin əsaslı bərpadan sonra açılışı zamanı bildirib ki, Qarabağın dirçəldilməsi ilə bağlı ilk göstərişlərindən biri də məhz bu məqbərənin bərpası barədə olub. Həmin səfər zamanı Şuşanın 28 il yarımlıq işğalı dövründə dağıdılmış məşhur məscidləri, ermənilər tərəfindən gülləbaran edilmiş dahi şəxsiyyətlər Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün büstləri gətirilərək mərkəzi meydanda qoyulub. Vaqifin məqbərəsi və büstü də yenidən açılaraq ikinci həyatına qovuşub. Həmin il avqustun 30-da isə Prezident Şuşada Vaqif Poeziya Günlərinin açılışına gəlib. Dövlət başçısı deyib: “Əziz dostlar, təxminən, 40 il bundan əvvəl, bax, bu yerdə atam durmuşdu, mən isə o tərəfdə durmuşdum. Şaxtalı-qarlı havada Vaqifin məqbərəsinin açılışı idi. Ondan sonra ikinci dəfə 1982-ci ilin iyul ayında – iyulun 29-da atamla bərabər ikinci dəfə Şuşaya gəlmişdim. O vaxt Vaqif Poeziya Günləri keçirilirdi. Bu gün isə ikinci dəfə Vaqifin məqbərəsinin açılışını biz qeyd edirik. Vaqif Poeziya Günləri keçirilərkən atamın 59 yaşı var idi. Bu gün mənim 59 yaşım var. Bəziləri hesab edə bilər ki, bu, təsadüfdür. Ancaq mən hesab edirəm ki, burada böyük rəmzi məna var, tarix təkrarlanır. Azərbaycan tarixinin qara səhifəsi artıq arxada qaldı və yenidən biz nəfəs almağa başlamışıq”.

Bəli,Vaqifin məqbərəsi də işğal edilmiş torpaqlardakı bütün digər tarixi abidələrimiz kimi erməni vandalizminə məruz qalmışdı. Qısa müddətdə məqbərə tam bərpa edilib və ikinci açılışı olub. Eyni zamanda Bülbülün bərpa edilən evi də açılıb.

Prezident İlham Əliyev 1982-ci ildə ulu öndərin təşəbbüsü ilə Şuşada Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin ucaldılmasının sıradan bir hadisə olmadığını vurğulayıb: “Çünki o vaxt Şuşa Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin bir hissəsi idi. Bildiyiniz kimi, uzun illər ermənilər Şuşaya iddia edirdilər, Şuşanı erməni şəhəri kimi qələmə verməyə çalışırdılar. Halbuki bunun üçün heç bir tarixi, mədəni əsas yox idi. Onu da nəzərə almalıyıq ki, Molla Pənah Vaqif təkcə şair yox, eyni zamanda, Qarabağ xanının vəziri idi. Sovet dövründə sovet ideologiyası, sovet hökumətinin tarixlə bağlı yanaşması belə idi ki, xanlıqlar tarixin qara ləkəsi kimi qələmə verilirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, ulu öndərin iradəsi və qətiyyəti nəticəsində bu məqbərə ucaldılmışdır və bir daha Şuşanın Azərbaycan şəhəri kimi təsdiqi öz yerini tapmışdır”.

...Qarlı yanvar günü qədim mahalın ürəyi, ruhumuzun paytaxtı Şuşada açılışı olan məqbərənin qarşısında çəkilmiş fotoşəkillər əsl tarixi gerçəklik sənədləridir. Sanki hələ o zaman Şuşanın başının üstünü alan təhlükəni sovuşdurmağa çalışan ümummilli liderimiz bu möhtəşəm tədbiri keçirməklə nankor qonşularımıza özünün qəti sözünü deyir, onlara anlatmaq istəyirdi ki, nə etsəniz də, Şuşaya sahiblənə, onun ruhunu məhv edə bilməzsiniz. (Elə 2020-ci ilin payızında xüsusi təyinatlı cəngavərlərimiz yağışın isladıb şüşə kimi sürüşkən elədiyi dimdik qayalara əliyalın dırmaşaraq yıxıla-dura daxil olduqları Şuşanı əlbəyaxa döyüşlər sayəsində ələ keçirdikdən sonra İkinci Qarabağ savaşının taleyinin biryolluq həll edilməsi də bu şəhərin böyük önəmini bir daha göstərdi. Ermənilər daha müqavimət göstərməyin mənasız olduğunu görüb kapitulyasiya aktını imzaladılar).

Şəkillərdəki soyuq qarı əridən təbəssümlü çöhrələr, məmnun baxışlar, işıqlı ovqat çox şey deyir. Həmin günün iştirakçıları tarixi anları necə xatırlayırlar. Cavabları təqdim edirik.

Anar Rzayev,

Xalq yazıçısı, AYB sədri:

–Mən ilk dəfə Şuşaya 1952-ci ildə gəlmişəm. O zaman 14 yaşında idim. Şəhərdə bircə abidə var idi – Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Nelson Stepanyanın abidəsi. İndi bədnam adı tarixdə qalmış bu vilayətin erməni başçıları qədim Azərbaycan şəhərini erməniləşdirmək istəyirdilər. Burada Azərbaycan abidələri yox idi. Qədimdən olmuşdu, amma yenilər yox idi. Ulu öndərin vaxtında burada muzeylər açıldı – Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün muzeyləri, Natəvanın, Üzeyir bəyin, Bülbülün heykəlləri qoyuldu. Nəhayət, bu əzəmətli məqbərənin əsası qoyuldu və ucaldıldı. 1982-ci il yanvarın 14-də açılış tədbirində mən də iştirak edirdim.

Vaqif Azərbaycan poeziyasında nadir yeri olan şairdir. O, bizim xalq şerini, qoşmaları, gəraylıları, heca vəznində yazılan şeirləri əruz vəznində yazılan dram ədəbiyyatı ilə birləşdirən, vəhdətdə təqdim edən, Azərbaycan ədəbiyyatında yeni bir səhifə açan şair idi. Onun dostu Vidadi bədbin şeirlər yazırdısa, bədbinliyi təbliğ edirdisə, Vaqif “Toy-bayramdır bu dünyanın əzabı” deyirdi. Amma keşməkeşli həyatının axırıncı illərində, faciəvi illərində o da “Mən cahan mülkündə, mütləq, doğru halət görmədim, hər nə gördüm əyri gördüm, özgə babət görmədim” deyirdi. Amma vaxt gəldi, haqq öz yerini tapdı. Ulu öndərin qədirbilənliklə yaratdığı Vaqif məqbərəsi göylərə meydan oxudu. Vətən müharibəsindən sonra isə məqbərə qısa müddətə yenidən quruldu.

Mən 2010-cu ildə bir mərasimdə çıxış edəndə, – cənab Prezident də iştirak edirdi orada, - dedim ki, mənim 72 yaşım var, amma söz verirəm ki, Sizinlə bir yerdə Şuşaya gedəcəyik və bu, baş verdi. Mən Allaha təşəkkür edirəm, taleyimə minnətdaram. Bəli, Azərbaycan əbədidir! Biz buraya Zəfər yolu ilə gəldik. Bu yolun əvvəli var, amma sonu yoxdur. Bu yol uzandıqca uzanacaq. Bu Zəfər yolu Azərbaycanın hərbi gücünün yoludur, siyasi gücünün yoludur, iqtisadi gücünün yoludur və möhtəşəm Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan ədəbiyyatının Zəfər yoludur!

Nəriman Həsənzadə,

Xalq şairi:

–Unudulmaz illər idi. Açılış günü Şuşaya möhkəm qar yağırdı. Elə bir havada olduqca möhtəşəm tədbir baş tutdu. Heydər Əliyev Azərbaycanın qabaqcıl yazıçıları, şairləri, ziyalılarını bir araya toplamışdı. Təbiətdə qış olsa da, Heydər Əliyev və onun ətrafındakı ziyalıların fonunda yaz idi. Hamı sevincək idi.

İkinci dəfə cənab Prezident İlham Əliyevlə Şuşaya gedəndə, həmin günün xatirələrini onunla bölüşdüm. O tədbirdə gənc İlham

Əliyev, haqq dünyasına qovuşmuş Zərifə xanım da iştirak ediblər. Həmin tarixi gün unudulmazdır. “Mənim ədəbi taleyim” adlı kitabımda “Xarıbülbül” lirik poemasında belə bir parça var:

Şeir-sənət axşamıydı,

Şeirə hörmət, sözə hörmət axşamıydı,

Heydər özü söz verirdi şairlərə,

“Sağ ol”, “Əhsən”, axşamıydı.

Şairlərə qoşulmuşdu, şairləşən axşamıydı.

Qarın belə yağdığını görməmişdik,

Qarda belə sel axını görməmişdik,

Qar tökürdü göy yer üstə,

Varaq üstə, dodaq üstə, şeir üstə.

Kirpik üstə, eynək üstə.

Çiçək, çiçək, çiçək üstə.

Hava qarala bilmirdi,

Qarabağda ağ gecəydi,

Allah-Allah o necəydi?!

Şuşa canlı heykəl idi,

Qar altında hərəmiz bir qartopuyduq.

Qarlı alqışlar altında

Molla Pənah şairlərin yaşıdıydı

Şuşalılar onda hələ Şuşadaydı...

Həmin günləri minnətdarlıqla xatırladım. Unudulmaz günlər idi. Heydən Əliyev şeirə, sənətə yüksək diqqət verirdi. Bu günsə gözəl ənənəni cənab İlham Əliyev layiqincə davam etdirir.

Əli Mahmud,

“Şuşa” qəzetinin sabiq baş redaktor müavini:

-Qırx bir il əvvəl olmuş həmin açılış mərasimi indiki kimi yadımdadır. Abidənin yaradılmasının təşəbbüskarı şəxsən ulu öndər Heydər Əliyev idi və açılışda da onun böyük coşqulu çıxışı hər kəsi ruhlandırmışdı. Hava son dərəcə soyuq olsa da, orada isti, sevinc və fərəh dolu bir aura vardı. Respublika rəhbərinin sənətə, sənətkara yüksək qiymət verməsi hər birimizi duyğulandırmışdı. İsmayıl Şıxlı, Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Anar, Nəriman Həsənzadə kimi tanınmış yazıçılar, şairlər orada idilər. Uçmağa qanadımız yox idi.

Açılışda Şuşadan iki nəfər – rayon Partiya Komitəsinin 1-ci katibi Niyaz Hacıyev və mən çıxış etdik. Mən çıxışımı şeirlə başladım. Heydər Əliyevin açılışda iştirakının bütün şuşalılara qürur verdiyini xüsusi vurğuladım. Daha sonra bir neçə təklif irəli sürdüm. Heydər Əliyev elə ordaca Şuşada Vaqif Poeziya Günlərinin keçirilməsi ilə bağlı tapşırıq verdi. Hətta bildirdi ki, poeziya günlərində özü də iştirak edəcək. Elə də oldu – bir neçə aydan sonra ulu öndər Şuşada Vaqif poeziya günlərində iştirak etdi. Bununla da gözəl bir ənənənin təməli qoyuldu.

Mən o vaxt “Çeşmələr” (“Vaqif çeşməsi”) ədəbi birliyinin rəhbəri idim. Tapşırıq verilmişdi ki, baxımsız Mamayı məscidi bərpa edilsin və orada poeziya evi təşkil edilsin. Tezliklə bu, reallaşdı. Poeziya evində şairlərin təqdimatları, ədəbi görüşlər keçirildi, qaynar bir ədəbi həyat çağlamağa başladı. Əlbəttə, bütün bunlar ulu öndərin mədəniyyətə, mənəviyyata qayğısının nəticəsi idi. Açılış ərəfəsində ulu öndərimiz də, Şuşanın bütün qonaqları da Poeziya evinə də gəldilər. Mən Şuşanın ədəbi mühiti, yenilikləri və s. barədə məlumat verdim. Bizə, yerli yaradıcı insanlara ən yüksək səviyyədə uğurlar dilədilər. O günləri unutmaq mümkün deyil.

...Bəli, Şuşa 2020-ci ildə alındı, rəngi–ruhu özünə qayıtdı. Bu gün türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı çiçəklənir. Düz 41 il əvvəl Şuşada çəkilmiş ağ-qara rəngli tarixi şəkillərdən baxan siyasət nəhənginin də, unudulmaz sənət adamlarımızın da ruhları şaddır. Şuşa erməni qəsbkarlarının murdar nəfəsindən təmizlənib, abidələri bərpa olunur, cah-cəlalı qayıdır. Millətin dahi oğullarının silinməz izlərini saxlayan, şəhid balalarımızın qanları ilə suvarılmış torpaqlarımızın hər qarışı müqəddəsdir.

Əli NƏCƏFXANLI

Xalq qəzeti .- 2023.- 14 yanvar.- S.5.