Nakam şair haqqında azadlıq mücahidinin bağladığı dastan

Ötən il Azərbaycan xalqı nəğməkar şair, qırmızı terrorun qurbanlarından olmuş Mikayıl Müşfiqin 100 illik yubileyini qeyd etdi. Dövlət başçısının imzaladığı müvafiq sərəncam əsasında müxtəlif elm, təhsil və yaradıcılıq təşkilatlarında, ayrı-ayrı kollektivlərdə zəngin tarixi faktlara əsasalanan çoxsaylı tədbirlər keçirildi. İlin son ayında — dekabrın 5-də AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda keçirilən tədbirdə isə qeyd edildi ki, lap yaxın zamanlarda milli təfəkkürümüzün böyük təəssübkeşi və ədəbiyyat tariximizin yorulmaz tədqiqatçılarından olan Xəlil Rza Ulutürkün 1965-88-ci illərdə Mikayıl Müşfiq haqqında yazdığı elmi məqalələr, xatirələr və şairin şairə həsr etdiyi şeirlərdən ibarət mükəmməl bir kitab ərsəyə gələcəkdir.

Budur, Xəlil Rza Ulutürkün “Həyat, həyat deyə çırpınan könül” adlı 290 səhifəlik həmin kitabı artıq oxuculara təqdim elilmişdir.

Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının baş müəllimi, görkəmli şairin ömür-gün yoldaşı Firəngiz xanım Ulutürkün tərtibçiliyi ilə “Çinar-Çap” nəşriyyatında ərsəyə gəlmiş bu kitab bilavasitə Mikayıl Müşfiqin 100 illiyi münasibəti ilə yazılmasa da, məhz şairin yubileyi münasibətilə tərtib edilib işıq üzü görmüşdür.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, burada əsasən Xəlil Rza Ulutürkün Mikayıl Müşfiq haqqında müxtəlif illərdə toplayıb yazdığı elmi məqalə və xatirələr cəmləşdirildiyinə görə kitab mütəxəssislər tərəfindən elmi-tarixi memuar adlandırılır. Xəlil Rza özünün mənəvi müəllimi kimi qəbul etdiyi Mikayıl Müşfiqin mənsub olduğu mühit, uşaqlıq və məktəb illəri, şairin xarakteri, müasirlərinin onun haqqında söylədiyi dəyərli fikirlər və təbii ki, Müşfiq poeziyası barədə düşüncələrini məhz Xəlil Rzaya məxsus emosionallıq və dərin qiymətləndirmələrlə qələmə almışdır.

Kitabın redaktoru və ön sözün müəllifi, AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Əlizadə Əsgərli haqlı olaraq yazır ki, Muşfiq yaradıcılığı bir neçə ədəbi nəsil üçün örnək olmuşdur. Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, Əkrəm Cəfər, Xəlil Rza, Məmməd Araz, Əli Kərim, Nəriman Həsənzadə, Cabir Novruz, Əliağa Kürçaylı və bir çox şairlər Müşfiq ədəbi məktəbindən bəhrələnmişlər. Xəlil Rza Ulutürk isə Mikayıl Müşfiqi eyni zamanda özü üçün pərəstiş ünvanı kimi qəbul etmişdir. Şərti olaraq “Xatirələr”, “Elmi məqalələr” və “Şeirlər” adlandırılan üç hissənin heç birini sakit oxumaq mümkün deyil. Nəinki hər xatirədə, hətta, hər abzasda ya Mikayıl Müşfiqin nakam gözləri, ya da Xəlil Rzanın zəmanəyə etiraz səslərindən yoğrulmuş möhtəşəm çöhrəsi canlanır.

Qırmızı imperiyanın qara nökərləri Mikayıl Müşfiqi millətçilikdə ittiham etmişdilər. Xəlil Rza Dilbər Axundzadənin xatirələrini qələmə alır: “Müşfiq heç bir zaman milli məhdudluq nə olduğunu bilməmiş, bütün millətlərə, bütün gözəlliklərə, bütün cocuqlara, bütün insanlara alovlu, coşqun məhəbbət bəsləmişdir”. Bir çox elmi mənbələrdə göstərilir ki, Müşfiq ata-anasını itirdikdən sonra uşaqlıq illərində xeyli müddət maddi korluq çəkmişdir. Xəlil Rza yazır: “Bolşeviklərin köhnə qvardiyasından olan, sovet hökumətinin pulu və göndərişi ilə Almaniyada təhsil alıb mühəndis kimi qayıtmış dayısı Rza Müşfiqi öz balasından artıq sevirdi”.

Xatirələrin əksəriyyəti sərlövhəsiz, adsız, filansız, sadəcə, sərlövhə yerində göstərilən tarixlə yazılır. “11 avqust, 1969" tarixli (həm də adlı) xatirəni həyəcansız oxumaq mümkün deyil. ”Azərnəşr"ə çatmağa az qalmışdır. “Araz” kinoteatrının yanındayam. Rafaelə rast gəldim. Sevindim (AMEA-nın müxbir üzvü Rafael Hüseynov nəzərdə tutulur İ.M) — Gedək Müşfiqin axırıncı dəfə yaşadığı mənzili sənə göstərim — dedi. Nə qədər vacib işim olsa da,belə bir təklifdən boyun qaçırmaq mümkün deyildi". Şair öz gənc dostu ilə Kamo küçəsi, 108-ə gəlir və orada yaşayan adamlar minbir bəhanə ilə qonaqları evə buraxmırlar: “Upravdomdan adam gətirin, sonra”. Ancaq qonşuluqda yaşayan Styoşa xala — Müşfiqin həbs edildiyi günün canlı şahidi, əslən ukraynalı olan yaşlı qadın Müşfiqsevərlərə kədərli bir tarixçənin acı xatirələrini daddırır: “ — Gələnlər üç nəfər idi. Rus, latış və erməni. Mən o zaman ”upravdomun" öz binamız üzrə köməkçisi idim. Əvvəlcə bizim qapımızı döydülər. Müşfiqin ünvanını soruşdular. Aparıb göstərdim. Müşfiqin yaşadığı evdən gülüş səsləri gəlirdi... Latış qapını döyəndə gülüş, söhbət xırp kəsildi... Müşfiq bircə kəlmə “ax!” - deyə bildi. Dilbər danışa bilmirdi. Elə bil lal olmuşdu... Onu aparanlardan soruşdum: — Qayıtmayacaq? Rus dedi: — Ondan ötrü aparmırıq ki, qayıda bilsin".

Xəlil Rza Əkrəm Cəfərin də bir xatirəsini qələmə alır. Təxminən üç kitab vərəqi həcmində olan xatirədən cəmi üç cümlə ilə bu sətirləri başa çatdırmaq istəyirik: “Müşfiq bir od idi və həmişə yanırdı. O zaman hər ikimizin ali məktəb müəllimimiz olan böyük şair Hüseyn Cavid bəlkə də bunu görüb onun haqqında demişdi: ”Müşfiq bir oddur ki, özü-özünü yandıracaq".

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2009.- 5 aprel.- S. 7.