Avşarlar və
onların türk tarixində yeri
“Şuşa” nəşriyyatında
işıq üzü görmüş “Avşarlar” kitabı
xalqımızın soy-kökündə dayanan, onun
formalaşmasında, dövlətlər qurmasında fəal
iştirak edən eyniadlı el və oymaqlar barədə zəngin
tarixi materialı və çağdaş gerçəkliyi
oxuculara təqdim edir. Müəlliflər — jurnalist-etnoqraf Ənvər
Çingizoğlu və müstəqil
araşdırmaçı Aydın Avşar İranda və
Türkiyədə səfərdə olmuş, canlı təmaslara
və bir sıra tarixi mənbələrə istinad edərək
avşarların qədim dünəni və bugünü barədə
əhatəli bir tədqiqat hasilə gətirmişlər.
Kitabın girişində
məşhur türkoloq Faruq Sümerin “Oğuzlar” kitabında
avşarlar barədə söylədiyi mülahizə önə
çəkilir: “Türk tarixində avşarlar ən
davamlı rol oynamış böyük bir oğuz boyudur. Bu
baxımdan heç bir oğuz boyu onunla müqayisə edilə
bilməz. Bu səbəblə adlarını zamanımıza
qədər yaşatmış yeganə oğuz boyudur”.
Ümumi tariximizdən də məlumdur ki, avşarlar müxtəlif
dövrlərdə ictimai-siyasi həyatda seçilən
mövqe sərgiləmiş, bir sıra tanınmış hərbçi,
siyasətçi, dövlət adamı, elm-mədəniyyət
xadimi yetirmişlər. Böyük bir türk imperiyası
qurmuş Nadir şah avşarların adını tarixdə
daha da məşhurlaşdırmışdır. Tarixən
Yaxın Şərqin İran, Türkiyə, Əfqanıstan,
Suriya kimi ölkələrində, Qafqazda məskunlaşmış
avşarlar, indi Ermənistan istisna olmaqla, yenə geniş bir ərazidə
özəl yaşam tərzlərini qoruyub saxlayırlar.
Müəlliflər
tarixçilər Rəşidəddinə və Əbülqazi
xana istinadən “avşar” sözünün “çevik”, “ov həvəsli”
mənasında olduğunu bildirir, onların lap qədimdən
günümüzədək olan soy-kök şəcərəsini,
tayfa-el quruluşunu təsnif edirlər. Kitabı vərəqlədikcə
avşarların Azərbaycan və ümumtürk tarixində
tutduqları mövqe, qoyduqları silinməz izlər daha
aydın görünür.
Birinci fəsildə
avşarların 24 oğuz boyundan biri kimi sülalə və
şəxsiyyətlərindən söz açılır. İkinci
fəsildə avşarların öygüsü,
öyüdü, onqonu, damğa və nişanları təqdim
olunur. “Avşar elinin tarixi” adlı sonrakı fəsildə
onların ünlü nümayəndələri,
qorçubaşı avşarlar, avşarların
coğrafiyası və statistikası barədə məlumat
verilir. Daha sonra Avşar elinin əsas oymaqları, tayfa-tirələri,
qrupları, onlara qoşulan el-oymaqlar təsvir olunur. Sonrakı
fəsillərdə avşar elinin mədəniyyətinə,
görkəmli adamlarına geniş nəzər
salınır. Kitaba əlavə olunmuş illüstrativ
materiallar avşarların tarixi və el-tayfa özəllikləri
barədə təsəvvürlərə aydınlıq gətirir.
Quzey Azərbaycanda məskunlaşan
avşarlar, xüsusən onların Qarabağ tarixi ilə
bağlılığı, Qarabağ xanlığının
qurulmasında rolu, avşarlardan olan məşhur Aşurbəyovların
xeyirxah əməlləri barədə kitabda əksini tapan
materiallar oxucular üçün daha maraqlıdır. Tariximizin
dərindən araşdırılmasında mühüm mənbə
olan diyarşünaslıq ədəbiyyatı sırasında
“Avşarlar” kitabı müəlliflərin uzunmüddətli,
çətin axtarışlarının uğurlu nəticəsidir.
Şübhəsiz, bu kitab araşdırıcıları
tariximizdə mühüm rol oynamış başqa el-tayfalar
barədə tədqiqatlara da həvəsləndirəcək.
Tariximiz abidə-abidə, bölgə-bölgə, tayfa-tayfa
öyrənildikcə ötənlər barədə bilgilərimiz
artır, tamamlanır. Qəhrəman keçmişimizdən
doğan milli qürur isə vətəndaş həmrəyliyini
və siyasi-mədəni birliyi gücləndirir.
Zeynəb CƏFƏRLİ,
jurnalist
Xalq qəzeti.- 2009.- 19 aprel.- S. 7.