Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə
Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin birinci rübünün
sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr
olunmuş iclasındakı giriş nitqində dövlətimizin
başçısı demişdir: “Bütün dünyanı
bürümüş böhran artıq hər bir ölkəyə
öz təsirini göstərir. Hər bir ölkə bu və
ya digər formada bu böhrandan əziyyət çəkir. Bütövlükdə
əgər dünya xəritəsinə baxsaq görərik
ki, əksər ölkələrdə iqtisadi inkişaf
dayanıb, yaxud da iqtisadiyyat tənəzzülə
uğrayır, sənaye istehsalı aşağı
düşür, tikinti dayanır. Ölkələrin milli
valyutasının qiymətdən düşməsi nəticəsində
kütləvi şəkildə müflisləşmə
prosesi gedir, kütləvi şəkildə işsizlik
yaranır. Yəni bütün bu xoşagəlməz amillər,
demək olar ki, bütün dünyada özünü
büruzə verir. Azərbaycanın iqtisadi inkişafı isə
2009-cu ilin birinci rübündə uğurlu olmuşdur”.
Ölkə rəhbərinin
qürur hissi ilə dediyi bu sözlər cari ilin birinci
rübü üçün Dövlət Statistika Komitəsinin
açıqladığı makroiqtisadi göstəricilərin
uğurlu nəticələrinə əsaslanır. 2009-cu ilin
birinci rübündə ölkənin iqtisadi və sosial sahələrindəki
vəziyyəti əks etdirən makroiqtisadi göstəricilər
onu deməyə əsas verir ki, dünyada baş verən
iqtisadi böhrana baxmayaraq, ölkə iqtisadiyyatı dinamik
inkişaf edir, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsini
təmin edən gəlirlər və əmək haqqı
artır.
Dünya bazarında
neftin qiymətinin ucuzlaşması ilə əlaqədar
hasilatın bir qədər azaldılması nəticəsində
neft sektorunda məhsul istehsalı ötən ilin birinci
rübü ilə müqayisədə 2,1 faiz azalmış,
lakin qeyri-neft sektorunda əlavə dəyərin 13,7 faiz
artması ümumi daxili məhsul istehsalının 4,1 faiz
artmasını təmin etmişdir.
İlin əvvəlindən
yaradılmış 6,7 milyard manatlıq əlavə dəyərin
2,9 milyard manatı və ya 42,6 faizi sənaye sahələrində,
920 milyon manatı (13,6 faizi) tikintidə, 617,8 milyon manatı
(9,2 faizi) nəqliyyatda, 167,6 milyon manatı (2,5 faizi) kənd təsərrüfatında,
680,2 milyon manatı (10 faizi) ticarət və pullu xidmət sahələrində,
132,5 milyon manatı (2 faizi) rabitədə, 753,2 milyon manatı
(11,2 faizi) digər sahələrdə istehsal olunmuş, 598,7
milyon manatını, yaxud 8,9 faizini məhsula və idxala xalis
vergilər təşkil etmişdir.
Orta hesabla ölkənin
hər bir sakini üzrə ÜDM istehsalı 2,9 faiz artaraq 782
manata və ya 971,5 ABŞ dollarına bərabər
olmuşdur.
Əlavə dəyərin
yarıdan çoxu mövcud sənaye sahələrində,
hüquqi şəxs yaratmadan fiziki şəxs kimi fəaliyyət
göstərənlərin işi də nəzərə
alınmaqla 4,2 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur.
Sənaye məhsulunun 2,7 milyard manatlığı və ya
65,8 faizi mədənçıxarma bölməsində, 1,1
milyard manatlığı, yaxud 25,4 faizi emal bölməsində,
368,8 milyon manatlığı və ya 8,8 faizi elektrik enerjisi,
qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi
bölməsində istehsal olunmuşdur.
Mədənçıxarma
bölməsində birinci rübdə 11,4 milyon ton neft, 4,7
milyard kubmetr qaz hasil olunmuş, digər faydalı
qazıntılar istehsalı 64,5 faiz artmışdır.
Emal bölməsində
qida məhsulları istehsalı 3 faiz, sellüloz-kağız
istehsalı, nəşriyyat işi 4 dəfə, maşın
və avadanlıqların istehsalı 56,1 faiz, elektrik
avadanlığı, optik və elektron avadanlıqları
istehsalı 70,3 faiz, nəqliyyat vasitələri və
avadanlıqları istehsalı 30,1 faiz artmışdır.
Elektrik enerjisi, qaz və
suyun istehsalı və bölüşdürülməsi
bölməsində 5,6 milyard kVt.s elektrik enerjisi istehsal
edilmişdir.
İstehsal olunmuş sənaye
məhsulunun 99,8 faizi istehlakçılara göndərilmiş,
bununla belə, müəssisələrin anbarlarında 207,1
milyon manatlıq hazır məhsul qalmışdır.
Aqrar sahədə
yaz-tarla işləri sürətlə aparılır və
aprel ayının 1-nə kimi 104,4 min hektar sahədə
yazlıq bitkilərin səpini keçirilmışdır. Bu
dövrdə 8,3 min hektar sahədə dənli və dənli
paxlalı bitkilər, 1,7 min hektar sahədə dən
üçün qarğıdalı, 33,2 min hektar sahədə
kartof, 23,3 min hektar sahədə tərəvəz, 98 hektar sahədə
pambıq, 2,8 min hektar sahədə bostan bitkiləri, 1 min
hektar sahədə dən üçün günəbaxan, 3,4
min hektar sahədə şəkər çuğunduru, 29,8
min hektar sahədə çoxillik otlar əkilmişdir.
Heyvandarlıq sahəsində
həm mal-qaranın baş sayı və həm də məhsul
istehsalı dinamik olaraq artır. Keçən ilin müvafiq
dövrü ilə müqayisədə birinci rübdə
qaramalın sayı 2 faiz çoxalaraq 2574,2 min başa, qoyun və
keçilərin sayı 1,6 faiz artaraq 8469,4 min başa
çatmışdır. Bu dövrdə diri çəkidə
ət istehsalı 1,9 faiz artaraq 72,4 min ton, süd istehsalı 3
faiz artaraq 319,6 min ton, yumurta istehsalı 21,4 faiz artaraq 290,4
milyon ədəd olmuşdur.
İlin əvvəlindən
tarlalardan 6,1 min ton və ya keçən ildəkindən 20,1
faiz çox tərəvəz toplanmışdır.
Beləliklə,
keçən ilin birinci rübü ilə müqayisədə
kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 4,3
faiz, o cümlədən bitkiçilik məhsulları istehsalı
8,9 faiz, heyvandarlıq məhsulları istehsalı 4,2 faiz
artmışdır.
Ölkədə
inşaat işlərinin aparılması üçün
rüb ərzində bütün maliyyə mənbələrindən
əsas kapitala 1638,9 milyon manat və ya əvvəlki ilin
müvafiq dövründəkindən 15,2 faiz çox
investisiya yönəldilmişdir. İnvestisiyanın 1377,7
milyon manatı, yaxud 84,1 faizi istehsal təyinatlı obyektlərin
inşasında istifadə edilmişdir. Tikinti-quraşdırma
işlərinin aparılmasına sərf olunmuş
investisiyaların həcmi 54,1 faiz aratarq 1228,2 manat təşkil
etmişdir. Əsas kapitala yönəldilmiş
investisiyanın 84,5 faizi daxili investisiyanın payına
düşmüş və 63 faiz artmışdır. Eyni
zamanda xarici investisiyanın məbləği 55,6 faiz
azalmışdır.
Cari ildə tikintisinin
davam etdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilən
obyektlərdə inşaat işlərinin aparılması
üçün dövlət büdcəsində nəzərdə
tutulmuş 4718 milyon manat vəsaitin 797,2 milyon manatından
istifadə olunmuşdur.
Avtomobil nəqliyyatı
sahəsində fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərin
işi də nəzərə alınmaqla nəqliyyat müəssisələri
41,6 milyon ton yük və 303,8 milyon nəfər sərnişin
daşımış, keçən ilin müvafiq
dövrü ilə müqayisədə yük
daşınmasını 1,1 faiz, sərnişin
daşımasını 7,6 faiz artırmışlar.
Beynəlxalq Avrasiya dəhlizi
ilə yanvar-fevral aylarında 6,7 milyon ton yük
daşınmışdır. Bu sahədə fəaliyyət
göstərən nəqliyyat müəssisələri
yük və sərnişin daşımalarından 37,2 milyon
manat gəlir əldə etmişlər.
Rabitə müəssisələri
əhaliyə, idarə və təşkilatlara 200,8 milyon
manatlıq, yaxud 2008-ci ilin birinci rübündəkindən 5,3
faiz çox rabitə xidməti göstərmişlər.
Payına xidmətlərin 77,7 faizi düşən
qeyri-dövlət bölməsində görülmüş
işlərin həcmi 4,4 faiz artmışdır.
Yanvar-mart ayları ərzində
əhaliyə ticarət və xidmət şəbəkəsindən
2806,2 milyon manatlıq istehlak malları satılmış və
858,3 milyon manatlıq pullu xidmət göstərilmişdir. Pərakəndə
əmtəə dövriyyəsi 10 faiz, pullu xidmətlərin
həcmi isə 20,5 faiz artmışdır. Əhaliyə
realizə olunmuş istehlak mallarının 65,7 faizini ərzaq
məhsulları, 34,3 faizini isə qeyri-ərzaq malları təşkil
etmiş və onların satış həcmi müvafiq olaraq
10,8 və 8,7 faiz çoxalmışdır.
2009-cu ilin birinci
rübündə ölkənin hər bir sakininin gəlirləri
orta hesabla 575,8 manata çataraq 19,6 faiz artmışdır. Gəlirlərin
70,5 faizi son istehlaka, 10,3 faizi vergilər, sosial sığorta və
könüllü üzvlük haqlarının ödənilməsinə,
19,2 faizi isə əmanətlərin və kapitalın
artırılmasına sərf edilmişdir.
Əhalinin gəlirlərinin
artmasına ayrı-ayrı amillərlə yanaşı muzdla
işləyənlərin orta aylıq əmək
haqqının yüksəlməsi də təsir göstərmişdir.
Rüb ərzində muzdla işləyənlərin orta
aylıq əmək haqqı 26,5 faiz artaraq 292 manata
çatmışdır. Yanvar-fevral aylarında sənaye sahələrində
çalışanların əmək haqqı 421,1 manat,
tikinti kompleksində 438,1 manat, nəqliyyatda 350,5 manat
olmuşdur.
İstehsal sahələrinin
inkişafı, əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsi
ölkəmizin xarici dövlətlərlə iqtisadi, o
cümlədən ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə
şərait yaradır. Dövlət Gömrük Komitəsindən
daxil olmuş məlumatlara əsasən 2009-cu ilin ilk iki
ayı ərzində ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi
2418 milyon ABŞ dolları təşkil etmiş və ötən
ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 13,3 faiz
artmışdır. Ticarət dövriyyəsinin 59,5 faizi
Avropa, 26 faizi Asiya, 14,3 faizi Amerika, 0,1 faizi Afrika qitələri
ölkələrinin payına düşmüşdür.
Əmtəə
mübadiləsinin 81,9 faizi və ya 1981,3 milyon dolları uzaq
xarici ölkələrlə aparılaraq 24,2 faiz
artmışdır. Uzaq xarici dövlətlərlə ticarət
əlaqələrinin 56,1 faizi, o cümlədən idxalın
42,7 faizi və ixracın 62,9 faizi Avropa Birliyi dövlətləri
ilə həyata keçirilmiş və 2008-ci ilin yanvar-fevral
ayları ilə müqayisədə 2,4 dəfə
artmışdır.
MDB üzvü dövlətləri
ilə iki ay ərzində 436,7 milyon dollarlıq və ya 18,9
faiz az ticarət əməliyyatları
aparılmışdır. Əmtəə mübadiləsinin
49 faizi Rusiya, 25,9 faizi Gürcüstan, 17 faizi Ukrayna, 2,5 faizi
Qazaxıstanla həyata keçirilmişdir.
Əmtəə
dövriyyəsinin 1491,9 milyon dollarını, yaxud 61,7 faizini
ölkəmizdən ixrac olunmuş məhsullar təşkil edərək
keçən ilin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə
24,6 faiz artmışdır. İxrac olunmuş malların 88,1
faizi və ya 1314,3 milyon dollarlığı uzaq xarici ölkələrə,
177,6 milyon dollarlığı isə MDB üzvü dövlətlərinə
göndərilmişdir.
Ölkəmizə idxal
olunmuş malların dəyəri keçən ilin müvafiq
dövrünə nisbətən 1 faiz azalaraq 926,1 milyon dollar təşkil
etmişdir. Uzaq xarici ölkələrdən daxil olmuş
malların həcmi 10,2 faiz artmış, MDB üzvü
dövlətlərindən isə 21,5 faiz azalaraq, müvafiq
olaraq, 667 və 259,1 milyon dollar olmuşdur.
İki ay ərzində
565,8 milyon dollarlıq, o cümlədən uzaq xarici ölkələrlə
647,3 milyon dollarlıq müsbət, MDB üzvü dövlətləri
ilə 81,5 milyon dollarlıq mənfi saldo
yaranmışdır.
Yanvar-fevral aylarında
ölkəmizə 6,1 milyon dollar həcmində humanitar və
texniki yardım daxil olmuşdur.
İstehlak
mallarının qiymətləri və xidmət tarifləri
mart ayında əvvəlki ayla müqayisədə 0,7 faiz, o
cümlədən ərzaq məhsullarının qiymətləri
1,1 faiz, qeyri-ərzaq mallarının qiymətləri 0,1 faiz
ucuzlaşmış, xidmət tarifləri isə əvvəlki
ayın səviyyəsində qalmışdır. 2008-ci ilin
birinci rübünə nisbətən istehlak mallarının
qiymətləri və xidmət tarifləri 8,3 faiz, o cümlədən
ərzaq məhsullarının qiymətləri 8,9 faiz, qeyri-ərzaq
mallarının qiymətləri 8 faiz, xidmət tarifləri
6,8 faiz bahalaşmışdır.
Maliyyə Nazirliyinin məlumatlarına
əsasən, yanvar-fevral aylarında dövlət büdcəsinə
1799,8 milyon manat, yaxud 2008-ci ilin müvafiq dövrünə
nisbətən 26,3 faiz çox vəsait daxil olmuş, büdcədən
1440 milyon manat və ya 73 faiz çox vəsait xərclənmişdir.
Büdcənin gəlirləri ilə xərcləri
arasında yaranmış 359,8 milyon manatlıq profisit ümumi
daxili məhsulun 9,3 faizini təşkil etmişdir.
Büdcə gəlirlərinin
26,9 faizi və ya 483,7 milyon manatı Vergilər Nazirliyi tərəfindən,
208,2 milyon manatı, yaxud 11,6 faizi Dövlət Gömrük
Komitəsi tərəfindən
köçürülmüşdür. Bundan başqa,
büdcəyə digər mənbələrdən 1107,9 milyon
manat məbləğində vəsait daxil olmuşdur.
Büdcə xərclərinin
725,7 milyon manatı və ya 50,4 faizi iqtisadiyyatın
inkişafına, 205,3 milyon manatı (14,2 faizi) sosial müdafiə
və sosial təminata, 134,5 milyon manatı (9,4 faizi) təhsilə
və səhiyyəyə yönəldilmişdir.
Əhalinin banklara
qoyduqları əmanətlərin məbləği keçən
ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 16 faiz
artaraq mart ayının 1-nə 1,8 milyard manata
çatmışdır. Milli valyuta ilə vəsait
qoyuluşu 12 faiz, xarici valyuta ilə isə 19,5 faiz artaraq
müvafiq olaraq 816,4 milyon və 997 milyon manat olmuşdur.
Verilmiş kreditlərin
məbləği 2008-ci ilin iki ayı ilə müqayisədə
39,1 faiz artaraq 6,7 milyard manat təşkil etmişdir. Kreditlərin
69,5 faizi uzun müddətə verilmiş, 2,2 faizinin ödəmə
vaxtı keçmişdir.
Mart ayında 1 ABŞ
dolları 0,80 manata, 1 avro 1,05 manata, 100 Rusiya rublu 2,31 manata,
yanvar-mart aylarında isə, müvafiq olaraq, 0,80 1,05 və
2,38 manata bərabər olmuşdur.
Statistik rəqəmlərdən
göründüyü kimi, dünyanı bürüyən
qlobal böhran zamanında Azərbaycan normal yaşayır,
inkişaf edir. Ölkə rəhbərliyinin
gördüyü işlər bir daha sübut edir ki, bu gün
Azərbaycanda dayanıqlı inkişaf üçün
möhkəm əsaslar var.
Telman ƏLİYEV
Xalq qəzeti.- 2009.- 28
aprel.- S. 1.