Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə — 60

Haqqa tapınan insan

Azərbaycanın dini rəhbəri bizim müsəlman dinimizi nəinki Azərbaycanda, bütün Qafqazda təmsil edən ən yüksək vəzifəli şəxsdir. Əgər Azərbaycanın dini rəhbəri bütün Qafqaz müsəlmanlarının Şeyxülislamı adını alıbsa, demək, bu, bizim üçün böyük iftixar hissidir. Məlumdur ki, cənab Allahşükür Paşazadə tutduğu bu vəzifədə 20 ildən artıqdır xalqa sədaqətlə xidmət edir, Azərbaycanın xarici siyasətində özünəməxsus imkanlardan istifadə edərək iştirak edir və Azərbaycanın dövlətçiliyinə xidmət edir.

Heydər ƏLİYEV,

Ümummilli lider

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə həzrətlərinin 60 yaşı tamam olur. Şeyxülislam A.Paşazadə ömrünün tən yarısını — 30 ilini Qafqaz müsəlmanlarına rəhbərlikdə keçirmişdir. Bütün bu illər ərzində istər Azərbaycanda, istərsə də regionda baş verən mühüm hadisələr zamanı Şeyxülislam sülhməramlı missiya daşımış, xalqın həyatında, milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılmasında əhəmiyyətli rola malik olmuş, əcdadlarımızdan bizə əmanət edilən mübarək mirasa — İslam dininə daim sadiqlik nümayiş etdirmişdir. Onun qəlbi daim doğma Azərbaycanın çiçəklənməsi, hərtərəfli inkişaf etməsi yolunda çırpınmışdır. Şeyxülislam səlahiyyətlərindən və özünəməxsus imkanlardan yararlanaraq Azərbaycanın dünya dövlətləri arasında ön sıralarda qərarlaşması, xarici ölkələrlə əlaqələrinin genişlənməsi istiqamətində yorulmaz fəaliyyət göstərmişdir.

Şeyxülislamlığının ilk illəri SSRİ-nin repressiv antidin siyasəti dövrünə təsadüf etsə də, o, bütün bunlardan çəkinməmiş, daim müdrik dini siyasət yürütməklə dindarların basqılar altına düşməsinin qarşısını məharətlə ala bilmişdir. Fəaliyyətinin ilk günlərindən etibarən dini ibadətgahların – məscidlərin, ziyarətgahların təmirinə və bərpasına çalışmış, bu yerlərin kommunist ideologiyasının qurbanına çevrilərək klublar, anbarlar, muzeylər şəklində istifadəsinin əleyhinə olmuşdur. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri kimi beynəlxalq aləmlə əlaqələri genişləndirməyi, dünya miqyasında nüfuzlu təşkilatlarla münasibətləri formalaşdırmağı fəaliyyətinin əsas prioritetinə çevirə bilmişdir. Onun bu uzaqgörənliyi sonradan Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması işində faydalı olmuşdur. O, hələ sovetlər dövründə — 1986-cı il oktyabr ayının 1-də Bakıda İslam Konfransı Təşkilatının “Müsəlmanlar sülh uğrunda mübarizədə!” mövzusunda beynəlxalq konfransın keçirilməsinə nail olmuşdur. Dünyanın 60 ölkəsindən 600 nəfər nüfuzlu dövlət və din xadimlərinin iştirak etdiyi beynəlxalq konfrans çoxsaylı xarici qəzet, jurnal və televiziyaların hazırladıqları materiallar sayəsində böyük əks-səda yaratmış, müsəlman dövlətlərinin Azərbaycana marağının artmasına gətirib çıxarmışdır.

Ümumiyyətlə, Şeyxülislam A.Paşazadənin novatorluğu, təşəbbüskarlığı hələ sovetlər dönəmində bir sıra dini mahiyyətli tədbirlərin gerçəkləşməsində stimullaşdırıcı rol oynamışdır. 1987-ci ildə Moskvada keçirilmiş “Nüvə silahsız dünya: bəşəriyyətin xilası uğrunda” Beynəlxalq forum buna bariz nümunədir. Qeyd edək ki, belə bir beynəlxalq forumun təşəbbüs qrupunun başçısı və həmsədri Şeyxülislam A.Paşazadə olmuşdur.

Açıq etiraf etmək lazımdır ki, 1990-cı ilin 20 yanvarında xalqımızın tarixinə qanlı səhifə kimi yazılmış müdhiş faciə günlərində Moskvada ulu öndər Heydər Əliyevin, Azərbaycanda isə bir qrup vətənpərvər ziyalılarla yanaşı Şeyxülislamın barışmaz mövqeyi, fədakar səyləri nəticəsində həqiqətlər dünya dövlətlərinə çatdırıldı. Həmin günlərin ağrı-acısını yaşayanlar, fotolar, audio-video yazılar xalqın bu faciəli günlərində Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin necə fədakarlıqlara imza atdığının, SSRİ rəhbərliyinə qarşı bu qanlı olayla bağlı barışmaz mövqe nümayiş etdirildiyinin canlı şahidləridir. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi M.Qorbaçova bu faciədən bir gün sonra ünvanladığı bəyanatda səsləndirdiyi fikirlər əslində Şeyxülislamı asanlıqla yeni bir qurbana çevirə biləcək qədər sərt və ittihamedici idi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, xalqının dini rəhbəri həqiqəti söyləməkdə bir an belə tərəddüd etmədi, həbs olunmaq və ya fiziki olaraq aradan götürülmək təhlükəsini yaxşı anlasa belə yolundan dönmədi, baş verən faciələrin qanlı mahiyyətini açıq şəkildə M.Qorbaçovun, onun rəhbərlik etdiyi Mərkəzi Komitənin, sovet hərb maşınının başında duranların birbaşa üzünə söylədi. Şeyxülislamın o faciəli günlərdə xarici radiostansiyalara, qəzetlərə verdiyi açıqlamalar qanlı hadisələrin birbaşa təşkilatçılarının ifşa olunmasında, onların Azərbaycan xalqına qarşı yürütdükləri mənfur siyasətin əsl məqsədinin açılmasında mühüm rol oynadı. 20 Yanvar hadisələrinin qurbanlarının torpağa tapşırılmasının ümummilli matəm səviyyəsində keçirilməsində də Şeyxülislam A.Paşazadənin müstəsna xidmətləri olmuşdur. Xalqın öz şəhid övladlarının əziz xatirəsini gələcəkdə də əbədiləşdirməsi baxımından Bakının ən yüksək ərazisində dəfnin təşkil edilməsinə maneçilik törədən qüvvələr tapılsa da, Şeyxülislam qarşıya çıxan bütün maneələri dəf etmək üçün SSRİ müdafiə naziri D.Yazov və Azərbaycan KP MK-nın ikinci katibi V.Polyaniçko ilə görüşür. Böyük cəsarətlə şəhidlərin cənazələrinin “Azadlıq” meydanından başlayaraq indiki Şəhidlər Xiyabanınadək çiyinlərdə aparılacağını, onların məhz bu yerdə dəfn olunacağını qəti şəkildə bildirir. D.Yazovun bütün hədələrinə, kobudluqlarına baxmayaraq Şeyxülislam fikrindən daşınmır. Bakı küçələri hərbçilərlə, hərbi texnikalarla dolu olduğu bir zamanda qarşısındakı generala ədəbsizliyini xatırladaraq, ona əxlaq dərsi keçir. Bu anda böyük bir risqə yol verdiyini anlasa da, haqqı, ədaləti söyləməkdən çəkinmir, yalnız Allaha sığınaraq həqiqəti sərt bir sillə kimi D.Yazovun üzünə çırpır.

“Qanlı Yanvar” günlərinin kölgədə qalan bir məqamı da var. Bu, kommunist imperiyasının qanlı hadisələrdən sonra Bakıda böyük səbirsizliklə gözlədiyi millətlərarası (azərbaycanlılarla rus millətindən olanların) münaqişə yaranması idi ki, bunun da qarşısının alınmasında Şeyxülislam A.Paşazadənin xidmətləri az olmamışdır. Məhz onun təşəbbüsü ilə Rus Pravoslav Kilsəsinin Azərbaycandakı yepiskopu şəhidlərin dəfn mərasimində iştirak etdi və bununla da faciənin bütün xalqlar tərəfindən pislənildiyi açıq nümayiş etdirildi, eyni zamanda, qaniçən imperiyanın çirkin niyyəti puça çıxdı. M.Qorbaçovun və onun qaniçən komandasının bu hiyləgər planının üstünü Şeyxülislam imzaladığı bəyanatda da açıq şəkildə qeyd edir: “... Tamamilə aydındır ki, bununla müəyyən məqsəd güdülmüşdür. Demək, müsəlmanları xristianlara qarşı qoymaqla millətlərarası toqquşmaları daha da kəskinləşdirmək niyyəti güdülmüşdür... O dövlət ki, imperiya hökmranlığı ilə millətlərarası çaxnaşmanın qarşısını almaq əvəzinə onu daha da qızışdırır, o dövlət ki, öz ordusunu öz vətəndaşlarının qatilinə çevirir, o dövlət ki, öz adamlarına layiqli güzərandan daha çox ölmək hüququ verir, belə dövlət ancaq nifrətə layiqdir...”

Bəyanatdakı açıq mətnli ittihamların onu imzalayan insanın qəlbində necə böyük cəsarətin, ədalətsevərliyin, həqiqətpərəstliyin dərin kök saldığını göstərdiyini şərh etməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Törədilən cinayətlərin hansı məqsədə və amala xidmət göstərməsinin belə səlist şəkildə açıqlanması, ifşa edilməsi Şeyxülislamın dərin təfəkküründən, uzaqgörənliyindən xəbər verir. Bu uzaqgörənliyi biz Şeyxülislamımızda növbəti dəfə ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə təkrar dönüşü zamanı müşahidə edə bildik. Bir yandan Dağlıq Qarabağ uğrunda savaşda səbatsız iqtidar nümayəndələrinin, hərbi birləşmə rəhbərlərinin ardı-arası kəsilməyən məğlubiyyətləri, digər bir tərəfdən isə yüz minlərlə qaçqın və məcburi köçkünlərin, sıravi vətəndaşların ağır güzəranı, hətta çörəyə belə möhtac olmaları ilkin olaraq Şeyxülislam A.Paşazadə kimi millətini sevən ziya sahiblərinin diqqətini Naxçıvanda olan ulu öndər Heydər Əliyevə, onun böyük dövlətçilik təcrübəsinə, dahiliyinə yönəltdi. Ümumiyyətlə, Şeyxülislam A.Paşazadə özü də dəfələrlə qeyd etmişdir ki, ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı xalqımızın uçurumdan, fəlakətdən xilasına səbəb oldu. Azərbaycan xalqının ulu öndəri, dünya şöhrətli siyasi xadim, dahi şəxsiyyət Heydər Əlirza oğlu Əliyev də, yürütdüyü praqmatik siyasətlə respublikamızı regionda lider dövlətə çevirmiş, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları da Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadəyə daim xoş münasibət bəsləmiş, fəaliyyətinə böyük önəm vermiş, daşıdığı vəzifəyə hörmət və ehtiramla yanaşmışlar. Sirr deyil ki, Azərbaycanda dini etiqad və vicdan azadlığı sahəsində əldə olunan bütün nailiyyətlərin təməlində ulu öndərin əsasını qoyduğu milli, dini barışıq siyasəti durur. Məhz millətlərarası, dinlərarası və ya məzhəblərarası ayrı-seçkiliyin Azərbaycanda rəsmən qadağan edilməsinin nəticəsidir ki, dünyanın hər bir yerindən gələn qonaqlar bu sahələrdə əldə olunmuş nailiyyətlərə heyrətini gizlədə bilmir, Roma Papası II İohan Pavel Azərbaycanda dini tolerantlıq mühitinin mövcud durumu ilə tanışlıqdan sonra Şeyxülislamın ünvanına belə demişdir: “Müxalif dinlərin nümayəndələri tərəfindən Sizə bəslənən xoş münasibətlərlə fəxr etməyə haqqınız var”.

Şeyxülislam A.Paşazadə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı şəhid olanların dəfn mərasimlərinin təşkili işində də yaxından iştirak etmişdir. Bundan əlavə, o, dəfələrlə cəbhə bölgələrinə, birbaşa səngərlərə səfərlər etmiş, əsgərlərimizdə Vətənə məhəbbət ruhunun yüksəlməsinə öz töhfəsini vermişdir. Hospitallardakı yaralı əsgərlərə baş çəkmiş, onlara maddi, tibbi yardımlar göstərmiş, mənəvi dəstək olmuşdur. Doğma yurdundan didərgin salınaraq qaçqınlıq və məcburi köçkünlük həyatı yaşamağa məhkum edilmiş soydaşlarımızdan öz yardımını, dualarını əsirgəməmişdir. Onun 1988-ci ildən etibarən erməni kilsəsinin rəhbərliyində təmsil olunanlara Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin konstruktiv həlli naminə dialoq çağırışları nəticəsində din xadimlərinin münaqişənin sülh yolu ilə çözülməsi istiqamətində bir sıra görüşləri baş tutmuşdur. Aparılan danışıqlar münaqişənin dini zəmində bir müharibə olması fikrinin qarşısını almış, gələcəkdə də belə bir müstəviyə keçməsi üçün heç bir istinad nöqtəsi qoymamışdır.

Bütün Qafqazın dini rəhbərinin sülhməramlı missiyası regionda hərbi münaqişələr ocağına çevrilmiş məntəqələrdə sabitliyin əldə olunması işində daim qabarıq şəkildə nəzərə çarpmışdır. Çeçenistan və İnquşetiyada gərginlik yarananda Şeyxülislam tərəflərə saysız-hesabsız müraciətlər etmiş, görüşlər keçirmiş, məsələnin sülh yolu ilə aradan qaldırılmasında gərgin əmək sərf etmişdir. Onun təşəbbüsləri nəinki regionun ayrı-ayrı rəhbərləri, xalqları tərəfindən, həmçinin, Rusiya Federasiyası rəhbərliyinin ən yüksək dairələrində müsbət qarşılanmışdır. Regionda baş verən hadisələrin real mənzərəsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədilə Şeyxülislam təşəbbüs göstərərək “Qafqazinform” agentliyinin açılmasına nail olmuş, bununla da Qafqazın bu nahiyəsində radikal qüvvələrin qarşıdurma yaratmaq kimi çirkin niyyətlərinin qarşısının alınmasında əhəmiyyətli rola malik olmuşdur. Şeyxülislam A.Paşazadənin “Qafqaz Evi” çərçivəsində bu yerlərə sülh, sabitlik və əmin-amanlığın gətirilməsinə xidmət edən təşəbbüsləri onun gərgin fəaliyyəti nəticəsində bəhrəsini vermişdir.

Şeyxülislam A.Paşazadənin Qafqazdakı münaqişələrin sülh yolu ilə həlli istiqamətində gördüyü işlər, regionda sabitliyin əldə olunması naminə göstərdiyi səylər onun 1992-ci ildə Qroznıda keçirilən mərasimdə Azərbaycan, Gürcüstan, Çeçenistan, Dağıstan, İnquşetiya, Kabardi-Balkar, Adıgey və Qaraçay-Çərkəzdən olan din xadimlərinin yekdil rəyi əsasında Qafqaz Xalqları Ali Dini Şurasının sədri vəzifəsinə seçilməsi ilə nəticələnmişdir. Şeyxülislam A.Paşazadə artıq 17 ildir ki, bu vəzifəni ləyaqətlə daşımaqdadır, regionun müsəlman əhalisinin dünya miqyasında təmsilçisi kimi real işlərə imza atmaqdadır.

QMİ sədri Şeyxülislam A.Paşazadə beynəlxalq aləmdə həm dini liderlər, həm də ictimai xadim kimi böyük nüfuza malikdir. Dünyanın əksər beynəlxalq təşkilatları onun böyük və ləyaqətli din alimi, mühüm dini idarənin rəhbəri olmasını, şəxsiyyətini nəzərdən qaçırmamış, onu sədarətlərinə, üzvlüklərinə məmnuniyyətlə qəbul etmişlər. Bu sıralamada Şeyxülislam A.Paşazadənin Ümumdünya İslam Konqresinin, Ümumdünya İslam Xalq Rəhbərliyinin, Ümumdünya Sülh Şurasının, Avrasiya İslam Şurasının, “Vicdana çağırış” Beynəlxalq Fondunun və s. beynəlxalq təşkilatların rəyasət heyətlərinin üzvü olmasını misal göstərmək olar. Sözügedən beynəlxalq təşkilatlar dünyanın ən aparıcı dini təsisatlarıdır ki, bu cür mötəbər kürsülərin ali mərtəbəsində təmsilçilik ölkəmizin, dini sahəyə rəhbərlik edən soydaşımızın dünyadakı nüfuzundan xəbər verir. Azərbaycan həqiqətlərinin belə mötəbər qurumların ali kürsüsündən daim səsləndirilməsi həmin təşkilatların toplantılarında torpaqlarımızın işğala məruz qalmasına dair əhəmiyyətli qərarların qəbuluna şərait yaradır.

Şeyxülislam A.Paşazadənin sabiq Moskva və Ümumrusiya Patriarxı II Aleksi ilə birgə təşəbbüsü nəticəsində yaradılmış Müstəqil Dövlətlər Birliyi Dinlərarası Şurası bu gün öz fəallığı ilə seçilən beynəlxalq dini təsisatlardan biridir. Şeyxülislam A.Paşazadə isə bu mötəbər qurumun həmsədridir. Ümumiyyətlə, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsilə Moskva və Ümumrusiya Patriarxlığının sıx əməkdaşlığının nəticəsində 2002-ci ildə Tbilisidə “Qafqazda sülh uğrunda əməkdaşlıq” Beynəlxalq Forumunun, 2004-cü ildə Moskvada Beynəlxalq Dinlərarası Sülhyaratma Sammitinin təntənəli şəkildə keçirilməsinə nail olunmuşdur.

Sözügedən iki dini rəhbərin dostluq əlaqələri və rəhbərlik etdikləri qurumların sıx əməkdaşlığı çərçivəsində BMT yanında Dinlərin Məşvərət Şurasının yaradılması istiqamətində gərgin işlər gedir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, sözügedən əhəmiyyətli, qlobal xarakterli ideyanın da müəllifi QMİ sədri Şeyxülislam A.Paşazadədir. Dinlərin Məşvərət Şurasının yaradılması ideyasının gerçəkləşməsi üçün Şeyxülislam BMT-nin Baş katibi Pan Gi Munla da görüşmüş, irəli sürülən təklif müzakirə edilmiş və qarşı tərəfdən müsbət qarşılanmışdır.

Beynəlxalq səviyyədə atılan uğurlu addımlardan biri də, YUNESKO nəzdində yaradılması nəzərdə tutulan səmavi dinlərin Məşvərət Qrupunda Şeyxülislam A.Paşazadənin müsəlman icmalarının təmsilçisi olmasıdır.

BMT yanında və YUNESKO nəzdində fəaliyyət göstərməsi nəzərdə tutulan qurumlarda səmavi dinlərin nümayəndələrinin təmsilçiliyi barədə geniş diskussiya açmaq olardı, lakin qısaca olaraq onu qeyd etməyi lazım və zəruri bilirik ki, sözügedən dünya miqyaslı təşkilatlarda dini nümayəndələrin təmsilçiliyinin təşəbbüsçüsü və onların təmsilçisi olmaq şərəfinə nail olması Şeyxülislam A.Paşazadə həzrətlərinin geniş əlaqələrindən, böyük nüfuzundan xəbər verir. Məhz bu onun 2009-cu ilin iyununda Moskvada keçirilən beynəlxalq konfransda MDB ölkələri dini rəhbərlərinin birgə qərarı ilə MDB müsəlman dini liderlərinin Məşvərət Şurasının sədri seçilməsinə səbəb olmuşdur.

Qafqazın müsəlman əhalisinin dini rəhbəri Azərbaycanı da dəfələrlə beynəlxalq səviyyəli tədbirlərin ünvanına çevirmişdir. Şeyxülislam A.Paşazadə 1998-ci ildə “Müasirlik və dini-mənəvi dəyərlər”, 2003-cü ildə “Allahın lütfü, xalqın xilaskarı”, 2004-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ilə birgə “Qloballaşma və İslam”, 2005-ci ildə “Qloballaşan dünyada islam”, 2006-cı ildə “Tolerantlıq örnəyi – Azərbaycan”, 2006-cı ildə “İslamda dözümlülük” mövzularında beynəlxalq konfransların birbaşa təşəbbüskarı və təşkilatçısı olmuşdur.

Şeyxülislam A.Paşazadə mükəmməl dini və dünyəvi təhsil almışdır. 1968-1970-ci illərdə Buxara şəhərinin “Mir-Ərəb” mədrəsəsində, 1971-1975-ci illərdə İmam əl-Buxari adına Daşkənd İslam Universitetinin ilahiyyat fakültəsində ali ruhani təhsil almışdır. 1986-cı ildə İordaniya İslam Fikri Akademiyasına müxbir üzv, 2001-ci ildə isə həqiqi üzv seçilmişdir. İlk ali dünyəvi təhsilini Özbəkistan Universitetinin tarix fakültəsində almış, 1992-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnmişdir. O, Bakı Dövlət Universitetinin professorudur. Onun ilahiyyat və tarixə aid “Qafqazda İslam”, “İslamda ümmət və şüubilik”, “Quranın təfsiri və tərcümə tarixi” monoqrafiyaları, “Qurani-Kərimin ilahi hökmləri və öyrənilməsi”, “Milli münasibətlər və din”, “İslamda şəhidlik”, “Qurani-Kərimin ecazkarlığı”, “Qurani-Kərimdə insan təbiəti” mövzularında elmi əsərləri və məqalələri elmi ictimaiyyətin istifadəsindədir.

Elmə və dinə bağlılığının nəticəsidir ki, uzun müddət gərgin əmək sərf etdikdən sonra 1991-ci ildə Bakı İslam İnstitutunun açılmasına nail olmuşdur. Həmin təhsil ocağı 1997-ci ildən universitet statusu almışdır. Hər il onlarla Azərbaycan gənci Bakı İslam Universitetində təhsilini başa vurur, ölkə ərazisində və ümumən Qafqazda dini sahədə işlə təmin olunurlar. Elm və din fədaisi olan Şeyxülislam 1998-ci ildə QMİ nəzdində Elmi-Dini Şura yaratmış və ölkənin görkəmli elm və din xadimlərini bu ali qurumun işinə cəlb etmişdir. Onun elm və din sahəsindəki əzmkarlığı və təşəbbüskarlığı nəzərdən qaçmamış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Ekspertlər Şurasına üzv seçilmişdir.

Şeyxülislam A.Paşazadənin dini, elmi və ictimai xadim kimi göstərdiyi sülhməramlı fəaliyyət bir sıra dövlətlərin, dini təşkilatların, elm və təhsil ocaqlarının, beynəlxalq qurumların diqqətini cəlb etmiş, o, bir sıra orden və medallarla təltif edilmişdir. Təltif olunduğu ordenlər aşağıdakılardır: SSRİ-nin “Xalqlar Dostluğu” ordeni (1988-ci il), Misirin I dərəcəli “Əl elm və əməl” ordeni (1992-ci il), Azərbaycan Respublikasının “Şöhrət” ordeni (1994-cü il), Çeçenistan Respublikasının “İstiqlal” ordeni (1999-cu il), Rus Pravoslav Kilsəsinin I dərəcəli “Müqəddəs Vladimir” ordeni (2001-ci il), Gürcüstan Respublikasının “Şərəf” ordeni (2002-ci il), Vatikan Dövlətinin “Müqəddəs Georgi” ordeni (2005-ci il), Rus Pravoslav Kilsəsinin I dərəcəli “Sergi Radonejski” ordeni (2005-ci il), Rusiya Federasiyasının “Dostluq” ordeni (2006-cı il), İordaniya Krallığının I dərəcəli “Kral Hüseyn” ordeni (2007-ci il),Azərbaycan Respublikasının “Şərəf” ordeni (2009-cu il) və s.

Şeyxülislam A.Paşazadə həzrətlərinin əldə etdiyi nailiyyətlərlə, iştirak etdiyi saysız-hesabsız beynəlxalq konfranslarla, sammitlərlə, bu yerlərdə etdiyi çıxışlarla bağlı yazılası çox mövzular qaldı. Açığı sevindirici haldır ki, ömrünün 60 ilində qazandığı ölkə və dünya miqyaslı nailiyyətlər statistik formada olsa belə bir geniş qəzet səhifəsinə sığmır. Şeyxülislam A.Paşazadənin yaşadığı ömür bir kitaba da sığan deyil. Hələ çox məqalələr, kitablar qələmə alınacaq. Bizlər isə Böyük Yaradandan Şeyxülislam A.Paşazadə həzrətlərinə cansağlığı, uzun və şərəfli ömür, səbr və iradə diləyirik.

Həsən HƏSƏNOV

Xalq qəzeti.-2009.-28 avqust.-S.3.