Maestro Niyazinin xatirəsi heç zaman unudulmayacaq

Onun dirijorluğu da, bəstəkarlığı da Azərbaycan musiqi sənətində əsl hadisə idi. Niyazini dünyanın çox ölkələrində tanıyır və sevirdilər. İstedadlı sənətkarın dirijoru olduğu konsertlər bu gün də unudulmur.

Üzeyir bəyin qardaşı Zülfüqar Hacıbəyovun oğlu idi Niyazi. Musiqi onun ruhuna hopmuşdu. 1912-ci il avqustun 20-də Tiflis şəhərində doğulmuşdu və sonradan ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçmüşdü.

Bakı mühiti Niyazinin dünyagörüşünə güclü təsir etdi, o, musiqi dünyasında özünə layiqli yer qazandı. Beləliklə, sovet məkanının, eləcə də dünyanın tanınmış dirijoru və bəstəkarı oldu. Bunu maestronun təltif olunduğu mükafatlar, fəxri adlar da bir daha təsdiq edir. O, SSRİ xalq artisti (1959), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1982), Dirijorların Ümumittifaq baxışının laureatı (1946), SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1951-52), Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı (1967), Azərbaycan Lenin komsomolu mükafatı laureatı (1972), Beynəlxalq “Nehru” mükafatı laureatı (1972) və s. mükafatlara və fəxri adlara layiq görülmüşdür.

Azərbaycan musiqisində ilk simfonik əsərlərin müəlliflərindən olan Niyazi milli simfonizmin təşəkkülü və inkişafında əhəmmiyətli rol oynamışdır. O, “Rast” (1949) simfonik muğamı, Zaqatala suitası (1934), Ləzgihəngi (1934), Konsert valsı (1954) və s. simfonik əsərlərin, “Almas”, “Kəndlilər”, “Fətəli Xan”, Mahnı belə yaranır və s. filmlərin musiqi müəllifidir. Niyazi “Aşıq Qərib” (Z. Hacıbəyov), “Arşın mal alan” (Ü.Hacıbəyov) və s. əsərlərin yeni redaksiyasını hazırlamışdır. Azərbaycan xalq mahnılarını (“Kəklik”, “Qaragilə”, “Xumar oldum”, “Ay bəri bax”, “Küçələrə su səpmişəm” və s.) simfonik orkestr üçün işləmişdir.

1935-ci ildə “Rast” və “Şur” muğamlarını nota salmışdır. Xarici ölkələrdən Çexoslovakiya, Bolqarıstan, Almaniya, Macarıstan, Fransa, Türkiyə, İran və s. qastrolda olmuşdur. Niyazi Lenin, Oktyabr İnqilabı, Qırmızı Əmək Bayrağı, “Şərəf nişanı” ordenləri, Bolqarıstanın “Kiril və Mefodi” ordeni, Macarıstanın “B. Bartok” medalı ilə təltif edilmişdir.

Niyazi gül-çiçəkli təbrikləri sevmirdi, gurultulu alqışlardan üzündə bircə əzələ titrəməzdi. Əsərin məşqlərində də, ifa zamanı və konserti bitirdikdə də sanki yad, özgə bir aləmdə idi. Əslinə qalsa, onun məşqləri heç də gərgin keçmirdi, çünki lap qısa zaman kəsimində belə can atdığı məqsədə yetişəcəyinə arxayınlığı var idi. Bu arxayınlığı ilə də orkestri ovsunlayırdı.

Niyazi 1930-cu illərin sonundan başlayaraq, 40-cı və 50-ci illərdə, hətta 60-cı illərin I yarısında, Azərbaycanda gənc dirijor nəsli yarananadək bəstəkarlarımızın yaratdığı simfonik və səhnə (opera və balet) əsərlərinin baş təfsirçisi olub. Hətta bir sıra əsərlərə dönə-dönə qayıdaraq onları bir neçə təfsirdə lentə yazdırmışdı.

“Arşın mar alan” filminin 1945-ci ildə çəkilən ilk variantında Böyük Üzeyirin musiqisini Niyazi orkestrləşdirmişdi. Filmin sonrakı, ”çağdaşlaşdırılan” variantında orkestrləşmə işi F.Əmirova tapşırılmışdı və bəstəkar bir sıra artırmalara yol vermişdi. Əlbəttə, belə gediş Niyazini razı sala bilməzdi və daha sonrakı illərdə o, partituraya dönə-dönə qayıdaraq, nəhayət, 1973-cü ildə “Arşın mal alan”ı öz yeni redaksiyasında misilsiz Rəşid Behbudovla qrammafon valına yazdırdı. Ən nəhayət isə, o zaman gənc bəstəkar İsmayıl Hacıbəyovla dərdləşərkən boynuna almışdı ki, bir çox parçaları yenidən nəzərdən keçirərkən özünün ilk variantına deyil, Böyük Üzeyirinkinə üstünlük verib. Bax belə azman şəxsiyyət idi Niyazi!

O, 1970-ci illərin sonu və 80-cı illərin başlanğıcında Qarabağda – Şuşa, Xankəndi, Ağdam, Ağcabədi, Bərdə və Yevlaxda keçirilən simfonik konsert silsilələrinin və festivalların baş ilhamverəni və təşkilatçısı olub. Onun Bakıda, Filarmoniyada, hər ayın sonu vəzifəliləri maarifləndirən konsertləri də indiyədək yaddaşlardan silinməyib. Hətta bir sıra gənc muğam ustalarımız məhz onun xeyir-duası ilə böyük estradaya yol tapmışdır. Bütün bunlarla yanaşı, demək lazımdır ki, 1970-ci illərin ortalarına yaxın Niyazi Azərbaycan bəstəkar musiqisinin nəbzini tuta bilmirdi, yaxud da istəmirdi. Sınıxmışdı. Yorulmuşdu. İncimişdi. Hətta özünün arzusu ilə İsmayıl Hacıbəyovun yaratdığı fortepiano ilə orkestr üçün “Cəngi” əsərinin ilk ifasını gözlənilmədən R.Abdullayevə, qrammafon yazısını R.Məlikaslanova, Moskvadakı ilk ifanı isə V.Feroseyevə ”güzəştə” getmişdi.

Çox-çox bəstəkar və solo ifaçıların – pianoçu, skripkaçı, violonçelçalan və vokalçıların söylədiyinə görə, onunla məşq etmək və konsert vermək əsl yaradıcılıq yarışını xatırladırdı.

Dünən bu böyük sənətkarın ev muzeyində “açıq qapı” günü elan olunmuşdu. Buraya gələnlər muzeyin eksponatları ilə tanış olur, Niyazini yad edirdilər. Ən əsası isə bu dahi sənətkarın əsərlərini dinləyirdilər.

Mükərrəmoğlu M.

Xalq qəzeti.- 2009.- 21 avqust.- S .6.