Şou biznes və novatorluq

Əgər əhali arasında sorğu aparılsa yəqin ki, “şou biznes” kəlməsi ən çox işlənən ifadələr ən tanınmış şəxslər sırasında isə estrada ulduzlarımız durar. Burada qəribə bir şey yoxdur. Xalqımız sənəti və sənətkarları sevən və qiymətləndirən xalqdır. 1941-45-ci illər müharibəsindən sonra hansı uşaqdan soruşurdularsa ya hərbçi, ya da kosmonavt olacağını deyirdi. 1950-ci illərdə şairliyə, yazıçılığa böyük həvəs başladı. Şairə, yazıçıya olan böyük məhəbbətin təzahürü idi ki, ADU-nun və APİ-nin filologiya fakültələrinə böyük müsabiqə var idi.

Səməd Vurğunun “Vaqif” dramına dəfələrlə tamaşa edib, onu əzbər bilənlər vardı. Bəzi kitablar piştaxta altından baha qiymətə satılırdı. Xüsusi kitab kolleksionerləri ordusu yaranmışdı. Hətta kitab oxumayanlar da kitab alıb yığırdılar və bununla fəxr edirdilər. Hər bir yaxşı əsər böyük rezonans doğururdu. Təqaüdə çıxanların bəziləri əlinə qələm alıb özlərini ədəbi yaradıcılıq sahəsində sınayırdılar. Bu meyl uzun müddət davam etdi. Bir müddət sonra tarix və hüquq fakültələri, analoji olaraq partiya komitəsinin katibi, prokuror, hakim kimi vəzifələr dəbə mindi. Hətta xalq arasında tarix fakültəsinin adını dəyişib qoymuşdular “raykomfak”. Sov.İKP üzvü olan vəzifə iddiasına düşürdü. Əskərliyə oğul yola salan ata-ana “yaxşı xidmət elə, komandirin sözünə qulaq as” yerinə “çalış orada partiyaya keçəsən” öyüd-nəsihətini verirdi. Müstəqillik dövründə məscid tikdirmək, sonra şadlıq sarayları, daha sonra isə “novostroykalar” ucaltmaq moda mindi. O da artıq səngidi. Şou biznes isə hələ ki dəbdə qalır.

Bu həvəsi səngiməyə, soyumağa qoymayan, əksinə, daha da alovlandıran çox səbəblər var. Birincisi musiqi texnologiyalarının meydana gəlməsidir. Əvvəlcə sintezator ortaya çıxdı. Bu aləti İnternet dili ilə desək “virus” da adlandırmaq olar, “Zinger” tikiş maşını ilə də müqayisə etmək olar. (Çünki Zinger tikiş maşınını icad etməklə neçə-neçə əllə toxuyan, tikiş tikən insanları işsiz, çörəksiz qoymuşdu). İndi oxuyanlara bir sintezator çalan bəs edirdi. Təki bununla işlər qurtaraydı. Axı, sintezatorla müğənni heç olmasa canlı oxuyurdu. Bir müddət keçdi “minusovka”lar meydana gəldi. Yəni musiqi maqnitofonda çalınır, müğənni canlı oxuyur. Bu da demə şükürlüymüş. Qarşıda bizi daha böyük “sürprizlər” gözləyirmiş. Nəhayət, fonoqramma və klip dövrü başlandı. Loru dildə desək: bir dəfə əziyyət çək, çalğıçıları bir araya gətir, oxu və lentə alsınlar. Kompyuterin köməyi ilə səsini istəyirsən zilə qaldırsınlar, istəyirsən bəmə düşürsünlər. Xırıltı varsa təmizləsinlər. Sonra da diski götür düş bu restoranların, toyların canına. Bir gündə istəyirsən 100 dəfə oxu yorulmazsan. Musiqi səslənsin, sən də özün üçün züm-zümə elə. Toy aparıb, canlı oxuyub özünə əzab-əziyyət vermə. Toya yarım saatlıq get. 30 dəqiqəyə 1000, 2000, 3000, 4000, 5000 manat qatla qoy cibinə. Pulu-pul, hörməti də ki, hörmət. Xarici maşınlar, evlər, geyimlər. Pullu pərəstişkarlar, sponsorlar da ki, öz yerində. El diliylə desək “qaz vur, qazan doldur”. Sual da verəndə ki, a bala belə istedadlısınız, niyə axı Biləcəridən o yana sizi tanıyan yoxdur? Deyirlər ki, bəs sponsor yoxdur, pul yoxdur? Bəs onda qazandığınız pullar hara gedir?....

Beləcə səsi olmayanlar da sənətə ayaq açmağa başladılar. Üzeyir bəy, Müslüm Maqomayevlə musiqimizdə başlayan, Soltan Hacıbəyov, Süleyman Ələsgərov, Vasif Adıgözəlov, Xəyyam Mirzəzadə, Şəfiqə Axundova, Emin Sabitoğlu kimi bəstəkarlarımızla davam etdirilən musiqimizin intibah dövrünün fonoqramma ilə tənəzzülü başlandı. İndi musiqimizdə estrada janrı meydan sulayır, at oynadır.

Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə, Fərhad Bədəlbəyli, Zeynəb Xanlarova, Fidan və Xuraman Qasımova kimi musiqiçilərimiz, bəlkə də sonuncu mogikanlarımızdır.

Azərbaycan mədəni fikrinin yaranmasında ədəbi tənqidin, musiqişünaslarımızın, sənətşünasların böyük rolu olub. Onlar bu gün də var, danışırlar, tənqid edirlər, lakin səsləri eşidilmir. Çünki mikrofon onların əlində deyil. Bu yerdə Anarın “Evləri köndələn yar” əsərindən bir məqam yadıma düşür: “Fərasətli şairin kitabı çıxmazdan əvvəl resenziyası çıxır”. İndi isə zəmanə dəyişib. Meydan musiqi tənqidinin yox, musiqidən pul qazananlarındır. Hətta tənqid ruhunda efirə gedən verilişlər də reklama çevrilir. Çünki əvvəl musiqi, klip meydana çıxır, televiziya və radiolar vasitəsilə milyonların beyninə nüfuz edir. Bir müddətdən sonra ayılırlar ki, bəs mahnı oğurluqdur, sözləri düz deyil, oranjeman bərbad, oxuyan naşı, klip isə “xaltura”dır.

Ona görə də mən “musiqimizin (nəinki musiqimizin...) cılızlaşmasına həm də əksər özəl telekanallar səbəbkardır” fikrini dilimə gətirməkdən çəkinmirəm. Hər aşığın bir dövranı var. Bu atalar misalıdır. Ataların isə hər kəlməsində, hər sözündə bir kəlam var. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan tarixində az musiqiçilər yadda qalıb. Barmaqla sayılır. Novator olanlar, musiqiyə yenilik gətirənlərin adı çəkilir. Sadıqcan tara yeni sim əlavə edib. Üzeyir Hacıbəyov Şərqdə ilk opera yazıb. Əliağa Vahid qəzəlin dilin sadələşdirməklə muğamda yeni dövr yaradıb. Aşıq Ələsgər ustad aşıq olub. Ustad aşıq o vaxt kimə deyirdilər. Müasir dillə desək, mahnının həm sözlərini, həm də melodiyasını yazıb, özü də məharətlə ifa edən şəxslərə. Bu gün musiqi mədəniyyətimizdə belələrinə az rast gəlinir. Mən Namiq Qaraçuxurlunu ustadların yolunu davam etdirmək, sənətə yenilik gətirmək baxımından digər sənətkarlarımızdan fərqləndirərdim. Meyxanaya Sovet dövründə barmaqarası, qeyri-ciddi janr kimi baxıblar. Şeirimizin bu çətin növü yalnız Bakının kənd toylarının və evlərdə təşkil olunan məclislərin hesabına bugünədək yaşayıb. Deyişmələr səhərəcən davam edib. İndiki kimi bir SMS-lik ömrü olmayıb. Müstəqillik qazandıqdan sonra meyxana da bəraət qazandı və ekranlara çıxmağa başladı. Şou-biznesə yuvarlandı. Namiq Qaraçuxurlu da bu dalğada meydana gəldi. Lakin məşhurluğu meyxanaya yeni nəfəs gətirməklə, onun yeni qolunu yaratmaqla qazandı. “Rəvayət” adlı ilk meyxanası və klipi isə bu istiqamətdə birinci addım idi. Bu musiqi parçasının ritmi də, sözləri də bizə meyxananı xatırladırdı. Lakin burada deyişmə yox idi. Meyxana ritmiylə şeir kimi bir nəfərin diliylə gedirdi. Bu artıq musiqimizdə, meyxanada bir yenilik idi. Meyxananın sözləri isə ibrətamizliyi, tərbiyəvi əhəmiyyəti baxımından fərqlənirdi. Bunun ardınca “Papasının gül balası” adlı meyxana musiqisevərlərə təqdim olundu. Bununla Namiq Qaraçuxurlu musiqimizdə yeni nəfəs olduğunu sübut etdi. Və onu musiqi arenasında tanıtdırmağa başladı. Bu meyxanalar təkcə yeniliyi ilə fərqlənmirdi. Bu mahnılarda cəmiyyətin problemlərinə toxunulurdu. Deyilirdi ki, əlacsız xəstəliyini bilən qız ona evlənmək təklifi ilə bulunan oğlana belə cavab verməlidir, hətta onu sevsə də. Deyilirdi ki, var-dövlət, uşağa ərköyün yanaşma həm övlad, həm də ata-ana üçün böyük fəsadlara gətirə bilər. Lakin biz həyatda bütün bu deyilənlərin əksinə tez-tez rast gəlirik. Və ya “Şou-biznes” mahnısı. Bu yeni mahnısıyla Namiq Qaraçuxurlu öz pərəstişkarlarını sevindirməklə yanaşı, yeniliyin əsasını qoydu. Mahnının özündə musiqimizin problemlərini qaldıran tənqid janrını yaratdı. İstedadı olmayan və oxumağa can atan, daha doğrusu, musiqi sənətimizi zibilləməyə çalışanlara tutarlı cavab verdi. Belə oxumaq istəyirsən, dözmürsən? Onda get balana layla oxu! – məsləhətini verdi. Onu da nəzərə alsaq ki, Namiq gündəlik olaraq bu cür müğənnilərlə rastlaşır, istəsə də, istəməsə də onların arasında olur, bu, onun tərəfindən atılan cəsarətli addım idi. Namiq Qaraçuxurlunun məhəbbətlə bağlı mahnıları, xalq artisti Aygün Kazımovayla oxuduğu duetlər də orijinaldır. Burada ağlamaq, sızıldamaq yox, yaxud yarın gözlərini, qaşlarını, ləblərini tərənnüm etmək yox, yara xitabən ərklə yazılan hisslər, səmimiyyət üstünlük təşkil edir. “Məhəbbətinizi qoruyun”, “əsas dedi-qodudan uzaq olun, hər şey yaxşı olacaq” kimi məsləhətlər verilir. Əlbəttə ki, bu cür ibrətamiz sözlərə yazılan mahnılar böyük auditoriyanın məhəbbətini qazanmaqla, şənliklərin bəzəyi olmaqla yanaşı, birinci növbədə tərbiyəvi xarakteriylə digərlərindən fərqlənir. Namiq Qaraçuxurlu ustad xələflərinin yolunu inamla və yenilikləriylə davam etdirməkdədir. Sənətdə isə əsl sənətkarlar, xüsusilə də novator sənətkarlar həmişə yaşayırlar.

MAHİR QABİLOĞLU

Xalq qəzeti .-2008.-5 dekabr.-S.5.