Heydər Əliyev və dövlətçilik tariximizin şanlı səhifələri

Hər bir xalqın milli varlıq və özünüdərkinin ali məqamı sayılan müstəqil dövlətçilik idealı məhz xarizmatik liderlərin fəaliyyəti nəticəsində gerçəkliyə qovuşur. Tarixin əlverişli mərhələsində optimal dövlət modelinin ideoloji-siyasi əsaslarını yaratmaq kimi ağır missiyasını üzərinə götürən belə fenomen şəxsiyyətlər həm də mənsub olduqları xalqların gələcək yaşam fəlsəfəsini müəyyən edirlər. Bəşəriyyətin tarixi inkişaf mərhələləri belə böyük dühaların, siyasət ustadlarının xalqlarının taleyində oynadıqları müstəsna rolu bütün qabarıqlığı ilə üzə çıxarır. XX əsr Azərbaycan tarixinin ən böyük, fenomen şəxsiyyəti kimi şərəfli ömür yolunu Vətəninin nicatına həsr etmiş ulu öndər Heydər Əliyev də məhz belə liderlərdən olmaqla, müasir dövlətçiliyimizin ideoloji-siyasi əsaslarını yaratmış, xalqı həqiqi müstəqilliyə qovuşduraraq onun qəlbində özünə möhtəşəm abidə ucaltmışdır.

Ulu öndərin respublikaya rəhbərlik illəri tariximizə iqtisadi və mədəni yüksəliş dövrü kimi daxil olmuş, xalqın milli mənlik şüurunun, özünüdərk hissinin güclənməsinə təkan vermişdir. Tarixi məhz bu dövrdən başlanan Heydər Əliyev idarəetmə fəlsəfəsinin başlıca ideya-siyasi istiqamətini də xalqın milli özünüifadəsinin bütün forma və vasitələrinin geniş vüsət alması, milli qürur hissinin güclənməsi, ictimai şüurun yüksəlişinə təkan verən sürətli inkişaf strategiyasının gerçəkləşdirilməsi təşkil etmişdir. Xalqına, onun keçmişinə, tarixinə, adət-ənənələrinə, milli dəyərlərinə qəlbən bağlı olan bir şəxsiyyətin bu ali kürsüyə yüksəlməsi o ağır imperiya dövründə Azərbaycanda bütün sahələr üzrə intibaha və milli özünüdərkə əsaslı zəmin yaratmışdır. Müdrik xalqımız öz liderinin rəhbərliyi altında yüksək iradə nümayiş etdirməklə, milli yaddaşını, zəngin mənəvi-əxlaqi dəyərlərini, tarixi dövlətçilik ənənələrini qorumuş, dövlət müstəqilliyi üçün siyasi-hüquqi və iqtisadi zəmin formalaşdırmışdır.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1969-cu il iyulun 14-də keçirilmiş plenumunda Heydər Əliyevin rəhbər vəzifəyə namizədliyinin yekdilliklə dəstəklənməsi onun özünü kamil şəxsiyyət, yüksək idarəçilik keyfiyyətlərinə malik rəhbər kadr kimi təsdiqləməsindən xəbər verirdi. Qeyri-adi, fitri istedadı, təşkilatçılıq və idarəçilik məharəti, ən əsası, vətənpərvərliyi, milli ideallara bağlılığı ilə ilk gündən Azərbaycanın üzləşdiyi sosial-iqtisadi problemləri aradan qaldırmaq, qanunçuluğu və hüquq qaydalarını gücləndirmək, ciddi sosial bəlaya çevrilmiş korrupsiyaya, rüşvətxorluğa qarşı mübarizə tədbirlərini genişləndirmək istiqamətində əzmkar fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev mütərəqqi idarəçilik ənənələrinin əsasını qoymuş, cəmiyyətin normal inkişaf ahəngini təmin etmişdir. Böyük öndər respublikamızın üzləşdiyi problemləri ilk gündən düzgün müəyyənləşdirməklə, onların həlli üçün lazımi iradə, qətiyyət və prinsipiallıq göstərmiş, hər cür riskə rəğmən, o dövrün nöqsanlarını açıq deməkdən çəkinməmişdir. Bu baxımdan Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın 5 avqust 1969-cu il tarixli plenumundakı dərin məzmunlu, eyni zamanda, tənqidi ruhlu çıxışı Azərbaycanı problemlər məngənəsindən dinamik inkişaf yoluna çıxaran pozitiv prosesin başlanğıcı kimi ehtiramla xatırlanır. Heydər Əliyev plenumdakı çıxışında mövcud problemləri konkret şəkildə, çılpaqlığı ilə önə çəkmiş, dövlət idarəçiliyi sistemində formalaşmış regionçuluq, bürokratiya və korrupsiya kimi neqativ tendensiyaların yolverilməz olduğunu demişdir. Ulu öndər, eyni zamanda, çoxsaylı problemlərin həllində bir sıra rəhbər şəxslərin məsuliyyət daşıdığını da nəzərə çatdırmışdır.

Respublikaya rəhbərliyinin ilkin dövrlərindən başlayaraq ulu öndər cəmiyyətdə qanunçuluğun, hüquq qaydalarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində prinsipial addımlar atmış, milis, prokurorluq və məhkəmə orqanlarında sağlam mühitin formalaşdırılmasına çalışmış, xüsusən də iqtisadi zəmində saxtakarlıqlara – dövlət əmlakının mənimsənilməsi hallarına qarşı səmərəli mübarizə mexanizmləri tətbiq etmişdir. Keçmiş SSRİ kimi nəhəng imperiyada rüşvətxorluğa və korrupsiyaya qarşı total mübarizə tədbirlərini də ilk dəfə məhz Heydər Əliyev başlamışdır. İmperiya rəhbərliyi bu neqativ təzahürləri ört-basdır etməyə çalışsa da, Heydər Əliyev bu acı həqiqətləri gizlətməməyin, problemi doğuran səbəbləri aradan qaldırmağın tərəfdarı kimi çıxış edirdi. 70-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq rüşvətxorluğa, oğurluğa, əliəyriliyə və mənəviyyata zidd digər təzahürlərə qarşı amansız mübarizə aparır, belə hallara yol verənlərin cəzalandırılmasına və həbsinə israr edirdi. Heydər Əliyevin hələ o dövrdən idarəçilikdə təməlini qoyduğu mütərəqqi ənənələrdən biri də məhz xalq arasına çıxmaqla, sadə vətəndaşlarla canlı ünsiyyət yaratmaqla mövcud problemləri, eləcə də dövlət məmurlarının işə münasibətini öyrənmək olmuşdur. Heydər Əliyev hələ o dövrdən insanlarla ünsiyyətdə olmağı, onların üzləşdiyi çətinlikləri yerindəcə öyrənib təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirməyi idarəçilikdə müsbət ənənə kimi yaratmış, hakimiyyət məmurlarının sadə xalq kütlələri ilə münasibətdə hər cür bürokratik əngəllərə qarşı çıxmışdır. İdarəçilikdə özünütənqid ruhu Heydər Əliyevin fəaliyyətində daim aparıcı xətt təşkil etmiş, onun yüksək demokratizminin, problemlərə ədalətli və obyektiv baxışının təcəssümü olmuşdur. Ulu öndərin daxili demokratizminin əsasında da məhz vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının, qanuni mənafelərinin müdafiəsi məsələsi dayanmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin yaratdığı spesifik idarəçilik modelinin üstün cəhətlərindən biri də kadr seçimində sosial ədalətsizliyin aradan qaldırılması – daha çox yüksək mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri, intellekti və yüksək bilik səviyyəsi ilə fərqlənən gənclərə üstünlük verilməsidir. Keçən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindən etibarən Heydər Əliyev bir sıra nüfuzlu ixtisaslar üzrə kadrların hazırlanması işinin keyfiyyətini birbaşa nəzarətə götürmüşdür. Geniş imtiyazlara, səlahiyyətlərə malik vəzifəli şəxslərin övladlarının bir sıra nüfuzlu ixtisaslar üzrə ali məktəblərə daxil olmasını yasaqlayan sərəncam imzalamış ümummilli lider, əslində, bununla təhsil sistemində özünü qabarıq göstərən neqativ meyillərə qarşı amansız mübarizəyə qalxmış, imkansızların, zəhmətkeş övladlarının ali təhsil almasına imkan yaradan şəffaf mühitin formalaşdırılmasına nail olmuşdur. Həmin illərdə yaranmış demokratik və şəffaf mühit nəticəsində nüfuzlu ixtisaslar üzrə ali məktəblərə daxil olmaq istəyini gerçəkləşdirmiş yüzlərlə zəhmətkeş azərbaycanlı övladı ulu öndərin bu addımını daim böyük rəğbət və ehtiramla xatırlayır.

Ulu öndər, eyni zamanda, 70-80-ci illərdə 10 mindən artıq gənci keçmiş SSRİ respublikalarının ali məktəblərinə təhsil almağa göndərməklə, yüksək ixtisaslı, vicdanlı və peşəkar kadrların hazırlanması məsələlərinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Heydər Əliyev Azərbaycanda bir sıra yeni ixtisaslar – informasiya texnologiyaları, beynəlxalq hüquq, beynəlxalq münasibətlər, aviasiya və s. üzrə mütəxəssis hazırlayan ali məktəblərin olmadığını nəzərə almaqla, minlərlə azərbaycanlı gəncin Moskva, Kiyev, Minsk və başqa şəhərlərdəki nüfuzlu ali məktəblərə göndərilməsini təmin etmişdir. Ümummilli lider bu ali məktəblərdə müsabiqədənkənar oxumağa gedən gənclərin sayının ildən-ilə artırılmasına Moskvadan çətinliklə də olsa icazə alır, onların təhsilinin ümumittifaq büdcəsindən maliyyələşdirilməsinə nail olur, həmin gənclərin məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirirdi. Heydər Əliyev çox sonralar — 1998-ci ilin 31 avqustunda 1970-1987-ci illərdə Azərbaycandan kənarda təhsil almış mütəxəssislərin ümumrespublika toplantısındakı nitqində həmin dövrü xarakterizə edən bir çox məqamlara toxunaraq demişdi: "Mən 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra dərhal birinci növbədə təhsil məsələləri ilə məşğul olmağa başladım...Dərhal maraqlandım ki, bəs siz kimləri seçmisiniz, kimləri oxumağa göndərirsiniz? Siyahını aldım, çox təəssüfləndim. Onların əksəriyyəti azərbaycanlı deyildi. Sonrakı illərdə də bu məsələ bir az çətin idi. Bilirsiniz ki, Azərbaycanda bir çox millətlərin nümayəndələri vardır. O vaxt mən iki-üç ildən sonra hər il respublikadan kənarda oxumağa göndərilənlərin 97-98 faizinin azərbaycanlılardan ibarət olmasına nail oldum".

Ulu öndər Heydər Əliyev peşəkar strateq olaraq ictimai fikri hər zaman dövrün keyfiyyətcə yeni və pozitiv dəyişikliklərinə hazırlamaq, yaranmış tarixi şəraitə uyğun strateji qərarlar qəbul etməklə yanaşı, fəaliyyətində daim milli maraq və mənafeləri önə çəkmiş, uzaq hədəflərə hesablanmış siyasət həyata keçirmişdir. Hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində Heydər Əliyev sanki Azərbaycanın müstəqil dövlət olacağını görür, buna lazımi zəmin formalaşdırmaq üçün əzmkarlıq və uzaqgörənliklə fəaliyyət göstərirdi. Həmin illərdə Azərbaycanı nəhəng tikinti meydançasına çevirən, irimiqyaslı tikinti və sənaye obyektlərinin inşasına xüsusi əhəmiyyət verən, yeni təhsil ocaqlarını, o cümlədən böyük prinsipiallıqla Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbi yaradan, mədəniyyətin, fundamental və tətbiqi elmlərin sıçrayışlı inkişafına nail olan, milli irsi, intellektual mülkiyyəti qoruyan Heydər Əliyev məhz bugünkü və gələcək tərəqqinin möhkəm təməlini qoymuşdur.

Bu gün biz, tarixçilər də birmənalı təsdiqləyirik ki, Heydər Əliyevin sovet siyasi arenasında rəhbərliyə gəlməsi ilə Azərbaycanda milli özünüdərk hissi güclənmiş, bütün ideoloji maneələri dəf edərək müstəqil düşüncəyə, dövlətçilik təfəkkürünə yol açılmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin tarixi missiyası həm də o dövrdə xalqın daxilində toplanan milli ruhu və idealları keçmiş rejimin hücumlarından qoruyaraq xalqın milli yüksəlişini təmin etmək, hüquqlarını qorumaq olmuşdur. Böyük şəxsiyyət həmin dövrdə bütün ideoloji-siyasi maneələrə sinə gərərək Azərbaycan xalqının milli inkişaf konsepsiyasını irəli sürmüş, ictimai şüurdakı qorxunu, ehtiyatlılığı aradan qaldırmağı, cəmiyyəti bütün sahələr üzrə gələcək mənəvi yüksəlişlərə ruhlandırmağı bacarmışdır.

Ulu öndər həmin illərdə xalqın mədəni-mənəvi irsinə, adət-ənənələrinə, milli dəyərlərinə də diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Heydər Əliyev dini abidələrə, məscidlərə ehtiyatla, böyük məharətlə qayğı göstərir, dövrün ab-havasını nəzərə alaraq, onları tarixi-mədəniyyət abidələri kimi bərpa etdirib xalqın ixtiyarına verirdi. Yetmiş-səksəninci illərdə məscidlərin bərpa olunaraq dindarların istifadəsinə verilməsi məlum səbəblərdən mümkün olmadığından, dağılmaqda olan məbədgahlar tarixi abidələr adı altında bərpa edilərək muzey kimi xalqın istifadəsinə verilirdi. Bununla da, bir tərəfdən, həmin abidələrin dağıdılmasının qarşısı alınır, digər tərəfdən, xalqın dini inanclarının qapalı şəkildə də olsa, qorunub saxlanılmasına şərait yaradılırdı. Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində Qurban və Ramazan bayramlarının keçirilməsinə heç bir əngəl yaradılmırdı. Dindarlar bu bayramları sovet rejimi şəraitində qeyri-rəsmi səviyyədə keçirir, eyni zamanda, dini ayinləri rahatlıqla icra edə bilirdilər. Xalqımızın qədim milli bayramı olan Novruz bayramı məhz ulu öndərin xeyir-duası ilə keçirilir, Azərbaycan televiziyası ilə yayımlanırdı. Bütün sovet tarixi ərzində bu bayramın rəsmən keçirilməsi və televiziya ilə yayımlanması da məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ümumxalq bayramının yüksək səviyyədə keçirilməsi Azərbaycan xalqının milli ruhunu yüksəldir, milli irsə, tarixə böyük məhəbbət yaradır, milli özünüdərki gücləndirirdi. Məhz müdrik rəhbərin qayğısı ilə o illərdə qorunub saxlanılan milli-mənəvi dəyərlər sonralar Azərbaycan xalqının dövlət müstəqilliyinin bərpasında müstəsna rol oynamışdır. Bir sıra müttəfiq respublikalardan fərqli olaraq həmin illərdə Azərbaycanda tanınmış ziyalı və şairlər xalqda özünüdərk hissinə ciddi impulslar verən əsərlər yazmış, ulu öndərin milli təəssübkeşliyi, xalqına bağlılığı onları həbs olunaraq zindana atılmaq təhlükəsindən hifz etmişdir.

Səksəninci illərin əvvəllərində "Literaturnaya qazeta"ya verdiyi məşhur "Qoy, ədalət zəfər çalsın!" sərlövhəli müsahibədə respublika həyatı ilə bağlı ən müxtəlif məsələlərə toxunan ümummilli liderimiz hüquq-mühafizə orqanlarındakı nöqsanlara, ən başlıcası, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təminatı sahəsində mövcud olan problemlərə toxunmuş, onların həlli yollarını göstərmişdir. Azərbaycana rəhbərlik edən şəxsin bu cür cəsarətli mövqeyi o dövrdə imperiya rəhbərlərinə qətiyyən xoş gəlməsə də, həmin şəxslər Heydər Əliyev dühasının xalq arasındakı hörmət və nüfuzu qarşısında susmağa, onunla hesablaşmağa məcbur olurdular.

Ümummilli lider 1982-ci ildən sonrakı mərhələdə də milli maraqlarla bağlı məsələlərdə əzmkarlıq göstərmiş, yüksək siyasi iradə ortaya qoymuş, mərkəzin yeritdiyi siyasətin ayrı-ayrı çalarları ilə bağlı tənqidi fikirlərini, mülahizələrini söyləmişdir. Heydər Əliyev SSRİ rəhbərliyində yüksək vəzifə tutan zamanlar da doğma Vətənini, xalqını unutmamış, hər zaman Azərbaycanın mənafeyini müdafiə etmişdir. Həmin dövrdə Azərbaycana rəhbərlik edən kosmopolit qüvvələrlə Heydər Əliyevi cismən və mənən məhv etmək istəyən ermənilərin, onlara açıq-aşkar himayədarlıq edən imperiyanın niyyətləri üst-üstə düşürdü. 1988-1993-cü illərdə bir-birini əvəz edən yarıtmaz qüvvələr Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti olan bu nadir şəxsiyyəti qorumamış, əksinə, ona qarşı qərəzli hücumlara, əsassız təzyiqlərə cəhd göstərmişlər. Fəqət, Heydər Əliyev ali insan, böyük düha kimi bu qüvvələrin şəxsi mənafelərə hesablanmış cılız iddialarının fövqündə dayanaraq Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda açıq mübarizəyə başlamışdır.

1990-cı ilin 20 yanvarında həyatını risk qarşısında qoyaraq ailəsi ilə birgə Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələn Heydər Əliyev Bakı şəhərinə təcavüz olunması barədə qərar qəbul edən səlahiyyətli şəxslərin hərəkətlərini bağışlanılmaz siyasi səhv adlandırmış, faciənin törədilməsində günahkar olan respublika və imperiya rəhbərlərini açıq ittiham etmişdir. Heydər Əliyev mətbuat konfransında 20 Yanvar faciəsinə ilk siyasi qiymət vermiş, imperiyanın dünyaya meydan oxuduğu bir vaxtda onu Azərbaycan xalqına qarşı genosid siyasəti yeritməkdə təqsirləndirmişdir.

Ümumiyyətlə, bu gün Heydər Əliyev fenomeni ilə milli dövlətçilik ideyaları arasındakı tarixi bağlılığın köklərinin 30-35 il əvvələ təsadüf etdiyini bütün obyektiv tarixçilər etiraf edirlər. Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə görülən işlər təkcə ədəbi-mədəni sferaları əhatə etmir, elm, təhsil, səhiyyə, kadr hazırlığı, sosial-iqtisadi sahələr üzrə həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin uğurlu nəticələri bir neçə on ildən sonra Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi mövcudluğuna zəmin hazırlayırdı. Əgər ulu öndər Heydər Əliyevin hələ respublikamıza birinci rəhbərliyi dövründə Azərbaycanın sosial-iqtisadi-mədəni yüksəlişi üçün həyata keçirilən tədbirlər, milli şüurun oyanışı istiqamətində istər açıq, istərsə də gizli şəraitdə görülən işlər olmasaydı, bu gün Azərbaycanın müstəqil xəttə malik, heç bir dövlətdən asılı olmayan ölkə kimi mövcudluğu şübhə altında qalardı.

Azərbaycan 1991-ci ilin 18 oktyabrında dövlət müstəqilliyini qazansa da, hakimiyyətdə olan antimilli və naşı qüvvələrin yeritdiyi yarıtmaz siyasət üzündən respublikanın hər bir vətəndaşının mənafeyinin uca tutulduğu hüquqi, demokratik və qüdrətli dövlətin yaradılması sadəcə xoş ideya olaraq qalırdı. 1991 – 1993-cü illərdə Azərbaycanda iqtisadi tənəzzül güclənmiş, siyasi böhran dərinləşmiş, cəbhə bölgəsində hərbi uğursuzluqlar artmış, ölkə vətəndaş qarşıdurması, parçalanma həddinə çatmış, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində acınacaqlı vəziyyət yaranmışdı. 1993-cü ildə xalq onu bu vəziyyətdən çıxaracaq yeganə lideri məhz Heydər Əliyevin şəxsində görmüş, xalqın təkidli tələbi ilə iyun ayında Bakıya qayıdan ulu öndər Azərbaycan dövlətçiliyini fəlakətdən qurtarmış, dövlətçiliyi möhkəmlətmiş, onu xain əllərdən, çevriliş, qiyam cəhdlərindən hifz edərək dirçəliş və inkişafa doğru yönəltmişdir.

Ulu öndərin 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra irəli sürdüyü dövlətçilik konsepsiyası mahiyyət etibarilə Azərbaycanın tarixi ənənələrini və müasir Avropa dəyərlərini özündə birləşdirən yeni bir inkişaf modeli kimi özünü doğrultmuşdur. İctimai-siyasi sabitliyi və sosial-iqtisadi inkişafı bu modelin əsas dayağına çevirən Heydər Əliyev cəmiyyətdə dayanıqlı milli birliyə nail olmaq üçün hər şeydən öncə, insan hüquq və azadlıqlarının maksimum təminatı məsələsinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Özüməxsus müdrikliklə bəyan etmişdir ki, siyasi sabitliyə nail olmadan yeni idarəetmə sisteminə keçidi reallaşdırmaq, bazar iqtisadiyyatı və demokratiya kimi fundamental prinsiplərin tətbiqinə nail olmaq mümkün deyildir. Heydər Əliyev Azərbaycanda milli dövlətçiliyin prioritet inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirərkən xalqın milli mentalitetinin səciyyəvi cəhətlərini də nəzərə almışdır.

Böyük strateq özünün zəngin iqtisadi bilik və təcrübəsi əsasında Azərbaycanın yeni dövr üçün iqtisadi inkişaf prioritetlərini müəyyənləşdirmiş, bu sahədə mövcud problemlərin həlli yollarını elmi-nəzəri və praktiki əsasda göstərmişdir. Ümummilli lider mərkəzi planlaşdırma və bölgü prinsiplərinin hakim olduğu ictimai-iqtisadi formasiyadan azad bazar iqtisadiyyatına optimal keçid modelini özünəməxsus entuziazmla irəli sürmüş, onun həyata keçirilməsinə çalışmışdır. Demokratik inkişaf yolunu seçmiş bütün ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da bazar iqtisadiyyatı prinsipləri xüsusi mülkiyyətçilik, azad sahibkarlıq fəaliyyəti, özəlləşdirmə, qeyri-neft sektorunun, sənayenin inkişafı və sosial infrastrukturun yeniləşdirilməsi prioritet seçilmişdir. İqtisadi sahədə həyata keçirilən islahatların əsasında bazar iqtisadiyyatının formalaşdırılması yolu ilə ümumi daxili məhsul istehsalını artırmaq, qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafını təmin etmək məqsədi dayanmışdır.

Həmin dövrdə respublikanın məhdud maliyyə imkanları və zəif büdcəsi ilə qarşıya qoyulmuş strateji məqsədlərin yaxın gələcəkdə reallaşdırılmasının qeyri-mümkünlüyünü nəzərə alan, sosial-iqtisadi inkişaf prosesində xarici kapital və sərmayə amilinin təkanverici rolunu düzgün olaraq önə çəkən Heydər Əliyev xarici şirkətlər ilə Xəzərin Azərbaycan sektorundakı zəngin neft ehtiyatlarının mənimsənilməsini nəzərdə tutan müqavilələrin imzalanmasına da vacib məsələ kimi yanaşmışdır. İqtisadi inkişafın sürətləndirilməsinin, səmərəli sosial-iqtisadi islahatlar aparılmasının, investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinin ümdə şərti kimi müstəqil Azərbaycanın yeni neft strategiyası işlənib hazırlamış, "Əsrin müqaviləsi" imzalanaraq mərhələlərlə həyata keçirilmişdir. 1994-cü ilin 20 sentyabrında "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının milli inkişafdakı misilsiz əhəmiyyəti bugünkü intensiv sosial-iqtisadi inkişaf fonunda daha qabarıq görünür. Azərbaycana son 10 ildə böyük uğurlar gətirən neft strategiyasının əsas mahiyyəti ölkənin malik olduğu təbii sərvətlərdən Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha uğurlu şəkildə istifadə etməyə əsaslanır. Bu strategiyanın həyata keçirilməsi iqtisadi maraqlarla yanaşı, milli təhlükəsizlik maraqlarının təmin olunmasına yönəlmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu uğurlu neft strategiyası təkcə dövlətin iqtisadi maraqlarının realizə olunmasına deyil, paralel olaraq dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanmasına yönəlik siyasi xəttin yürüdülməsinə, buna uyğun əlverişli situasiyanın formalaşdırılmasına xidmət edir. Məhz bu strategiya nəticəsində Azərbaycan dünyanın siyasi xəritəsində öz geostrateji mövqeyini möhkəmləndirə bilmiş, zaman-zaman qlobal məkanda gedən proseslərin istiqamətverici subyektinə çevrilməyə nail olmuşdur.

Ümummilli lider hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu məsələsini də daim diqqət mərkəzində saxlayaraq bu istiqamətdə mühüm islahatların həyata keçirilməsini təmin etmişdir. Heydər Əliyev böyük siyasət ustadı olaraq hər bir fərdin maraq və mənafelərini təmin etmədən, ədalət meyarını qorumadan güclü dövlət yaratmağın mümkünsüzlüyünü çıxışlarında hər zaman vurğulamış, vətəndaşlara göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsinin müntəzəm surətdə artırılmasının əsas təşəbbüskarı kimi çıxış etmişdir. Ulu öndərin rəhbərliyi altında hazırlanaraq 1995-ci ilin 12 noyabrında ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətimizin tarixində hakimiyyət bölgüsü prinsipini, demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunun hüquqi əsaslarını, insan hüquq və azadlıqlarının qeyd-şərtsiz təmin olunmasının bünövrəsini qoymuşdur. Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət kimi, ilk dəfə olaraq, insan hüquqlarının prioritetliyini və hakimiyyət bölgüsünü özünün gələcək inkişaf yolu kimi seçmişdir. Demokratik tələblərə tamamilə cavab verən bu ali sənəd müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası kimi tarixilik qazanmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanda həm də hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesinin əsasını qoymuş, ölkədə çoxpartiyalı sistem, siyasi plüralizm, söz, mətbuat və sərbəst toplaşmaq azadlığı bərqərar olmuş, müstəqil respublikamızda dövlət idarəcilik sistemi tamamilə yenidən qurulmuş, dövlət xərclərinin idarə olunması, audit sisteminin tətbiqi, hüquqi və məhkəmə sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar islahatlar prosesi uğurla həyata keçirilmişdir. Ölkənin idarəetmə sisteminə siyasi mədəniyyət elementləri gəlmiş, icra hakimiyyəti orqanlarının işinin dinamikliyi, digər dövlət orqanları ilə qarşılıqlı fəaliyyəti təmin olunmuşdur. Eyni zamanda, respublikamızda üçpilləli məhkəmə sisteminin formalaşdırılması, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətə başlaması, İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkil institutunun yaradılması demokratik inkişaf yolunda əldə etdiyimiz mühüm nailiyyətlərdəndir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu Azərbaycanın milli maraqlarını tam təmin etməklə, ölkəmizi maraqların uzlaşdığı geopolitik məkana çevirmişdir. Bu gün Azərbaycan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, ATƏT-in, Avropa Şurasının, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, İslam Konfransı Təşkilatının, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, GUAM-ın və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların bərabər hüquqlu üzvü olmaqla, dünyanın aparıcı dövlətləri ilə münasibətlərini yüksələn xətlə inkişaf etdirir.

Heydər Əliyevin Vətən və xalq qarşısında göstərdiyi böyük xidmətlərdən biri də milli dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi baxımından çox əhəmiyyətli olan azərbaycançılıq ideyasını irəli sürməsi, milli birlik meyillərinin daha da dərinləşdirilməsidir. 2001-ci il noyabrın 9-10-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayının kecirilməsi, ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə Xarici ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması da milli həmrəyliyə nail olmaq amalının Azərbaycanın dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrildiyini nümayiş etdirmişdir. Həyata keçirilən bu kimi tədbirlər milli-mənəvi və intellektual potensialına görə dünyanın böyük millətləri ilə bir sırada dayanan xalqımızın mütəşəkkil qüvvə kimi formalaşmasına güclü təkan vermişdir.

Bu gün Heydər Əliyev cismən aramızda olmasa da, onun ideyaları xalqımızın mütərəqqi inkişaf yoluna işıq saçır. Həm də onunla təsəlli tapırıq ki, böyük öndərin möhtərəm İlham Əliyev kimi müasir dünya siyasətinin incəliklərini dərindən bilən, xalqının və dövlətinin maraqlarını daim uca tutan, siyasətində hər bir vətəndaşın mənafeyini nəzərə alan, bir sözlə, hər vədini əməli işi ilə doğruldan layiqli siyasi davamçısı var. Ötən beş ildə Azərbaycanı davamlı yüksəliş və tərəqqi yoluna çıxarmış cənab İlham Əliyev məhz fenomenal liderlik keyfiyyətləri sayəsində 2008-ci ilin 15 oktyabr seçkilərində layiqli qələbə qazanmış, respublikamız öz inkişafının keyfiyyətcə yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Dövlət başçısının ötən beş ildə qəbul etdiyi fundamental qərarlar, imzaladığı sərəncamlar cənab İlham Əliyevin daim xalqın mənafeyindən çıxış etdiyini, habelə verdiyi vədlərin sırf əməli fəaliyyətə, praqmatizmə söykəndiyini, reallığa adekvat olduğunu göstərmiş, onun ictimai rəydə alternativsiz lider kimi qəbul edilməsini şərtləndirmişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu yeni neft strategiyasının davam etdirilməsi, Azərbaycanı Cənubi Qafqaz regionunda böyük nüfuz sahibinə, lokomotiv dövlətə çevirən qlobal enerji və kommunikasiya layihələrinin ardıcıl surətdə həyata keçirilməsi, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin tam bərqərar olması, demokratikləşmə prosesinin sürətləndirilməsi, insan hüquq və azadlıqlarının maksimum səviyyədə təminatı, elmin, təhsilin inkişafı, insan kapitalının formalaşdırılması kimi vacib məqamlar cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətin prioritet istiqamətləri sırasında xüsusi vurğulanmalıdır.

Prezident İlham Əliyev ümummilli liderin siyasi xəttini 5 ildən artıq müddətdə inamla davam etdirməklə yanaşı, Heydər Əliyev ideyalarının cəmiyyətdə praktik surətdə gerçəkləşməsinə, möhkəmlənməsinə xidmət edən mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. Dövlət başçısının hələ 2004-cü ildə imzaladığı fərmanla ulu öndərin adının əbədiləşdirilməsi istiqamətində bir sıra vacib tədbirlər həyata keçirilmiş, 70-80-ci illərdə tikintisinə əzmlə nail olduğu bir sıra möhtəşəm tikililərə onun adı verilmişdir. Eyni zamanda, cənab İlham Əliyev ulu öndərin zəngin dövlətçilik irsinin elmi səviyyədə öyrənilməsi və təbliği məqsədilə 2006-cı il dekabrın 29-da "Heydər Əliyev Mərkəzinin yaradılması haqqında" sərəncam imzalamışdır. Dövlət başçısı İlham Əliyevin "Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 85 illik yubileyi haqqında" 11 mart 2008-ci il tarixli sərəncamı da ulu öndərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin davamı və tərkib hissəsidir. Azərbaycandan və ölkə hüdudlarından kənarda yüksək mütəşəkkilliklə keçirilən bu tədbirlər ulu öndərin Azərbaycan xalqı və dövləti qarşısındakı misilsiz xidmətlərinin obyektiv dəyərləndirilməsi baxımından vacib əhəmiyyət daşımışdır.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin son 5 illik fəaliyyətinin təhlilinə nəzərən, tam əminliklə demək olar ki, ulu öndər Heydər Əliyev siyasi kursunun davam etdirilməsi ictimai zərurət olmaqla, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə əbədi təminatdır. Dövlət başçısı hər addımında mİradə HÜSEYNOVA, təhsil nazirinin müavini, tarix elmləri doktoru, professor, YAP Siyasi Şurasının üzvü

Heydər Əliyev və dövlətçilik tariximizin şanlı səhifələri

Hər bir xalqın milli varlıq və özünüdərkinin ali məqamı sayılan müstəqil dövlətçilik idealı məhz xarizmatik liderlərin fəaliyyəti nəticəsində gerçəkliyə qovuşur. Tarixin əlverişli mərhələsində optimal dövlət modelinin ideoloji-siyasi əsaslarını yaratmaq kimi ağır missiyasını üzərinə götürən belə fenomen şəxsiyyətlər həm də mənsub olduqları xalqların gələcək yaşam fəlsəfəsini müəyyən edirlər. Bəşəriyyətin tarixi inkişaf mərhələləri belə böyük dühaların, siyasət ustadlarının xalqlarının taleyində oynadıqları müstəsna rolu bütün qabarıqlığı ilə üzə çıxarır. XX əsr Azərbaycan tarixinin ən böyük, fenomen şəxsiyyəti kimi şərəfli ömür yolunu Vətəninin nicatına həsr etmiş ulu öndər Heydər Əliyev də məhz belə liderlərdən olmaqla, müasir dövlətçiliyimizin ideoloji-siyasi əsaslarını yaratmış, xalqı həqiqi müstəqilliyə qovuşduraraq onun qəlbində özünə möhtəşəm abidə ucaltmışdır.

Ulu öndərin respublikaya rəhbərlik illəri tariximizə iqtisadi və mədəni yüksəliş dövrü kimi daxil olmuş, xalqın milli mənlik şüurunun, özünüdərk hissinin güclənməsinə təkan vermişdir. Tarixi məhz bu dövrdən başlanan Heydər Əliyev idarəetmə fəlsəfəsinin başlıca ideya-siyasi istiqamətini də xalqın milli özünüifadəsinin bütün forma və vasitələrinin geniş vüsət alması, milli qürur hissinin güclənməsi, ictimai şüurun yüksəlişinə təkan verən sürətli inkişaf strategiyasının gerçəkləşdirilməsi təşkil etmişdir. Xalqına, onun keçmişinə, tarixinə, adət-ənənələrinə, milli dəyərlərinə qəlbən bağlı olan bir şəxsiyyətin bu ali kürsüyə yüksəlməsi o ağır imperiya dövründə Azərbaycanda bütün sahələr üzrə intibaha və milli özünüdərkə əsaslı zəmin yaratmışdır. Müdrik xalqımız öz liderinin rəhbərliyi altında yüksək iradə nümayiş etdirməklə, milli yaddaşını, zəngin mənəvi-əxlaqi dəyərlərini, tarixi dövlətçilik ənənələrini qorumuş, dövlət müstəqilliyi üçün siyasi-hüquqi və iqtisadi zəmin formalaşdırmışdır.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1969-cu il iyulun 14-də keçirilmiş plenumunda Heydər Əliyevin rəhbər vəzifəyə namizədliyinin yekdilliklə dəstəklənməsi onun özünü kamil şəxsiyyət, yüksək idarəçilik keyfiyyətlərinə malik rəhbər kadr kimi təsdiqləməsindən xəbər verirdi. Qeyri-adi, fitri istedadı, təşkilatçılıq və idarəçilik məharəti, ən əsası, vətənpərvərliyi, milli ideallara bağlılığı ilə ilk gündən Azərbaycanın üzləşdiyi sosial-iqtisadi problemləri aradan qaldırmaq, qanunçuluğu və hüquq qaydalarını gücləndirmək, ciddi sosial bəlaya çevrilmiş korrupsiyaya, rüşvətxorluğa qarşı mübarizə tədbirlərini genişləndirmək istiqamətində əzmkar fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev mütərəqqi idarəçilik ənənələrinin əsasını qoymuş, cəmiyyətin normal inkişaf ahəngini təmin etmişdir. Böyük öndər respublikamızın üzləşdiyi problemləri ilk gündən düzgün müəyyənləşdirməklə, onların həlli üçün lazımi iradə, qətiyyət və prinsipiallıq göstərmiş, hər cür riskə rəğmən, o dövrün nöqsanlarını açıq deməkdən çəkinməmişdir. Bu baxımdan Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın 5 avqust 1969-cu il tarixli plenumundakı dərin məzmunlu, eyni zamanda, tənqidi ruhlu çıxışı Azərbaycanı problemlər məngənəsindən dinamik inkişaf yoluna çıxaran pozitiv prosesin başlanğıcı kimi ehtiramla xatırlanır. Heydər Əliyev plenumdakı çıxışında mövcud problemləri konkret şəkildə, çılpaqlığı ilə önə çəkmiş, dövlət idarəçiliyi sistemində formalaşmış regionçuluq, bürokratiya və korrupsiya kimi neqativ tendensiyaların yolverilməz olduğunu demişdir. Ulu öndər, eyni zamanda, çoxsaylı problemlərin həllində bir sıra rəhbər şəxslərin məsuliyyət daşıdığını da nəzərə çatdırmışdır.

Respublikaya rəhbərliyinin ilkin dövrlərindən başlayaraq ulu öndər cəmiyyətdə qanunçuluğun, hüquq qaydalarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində prinsipial addımlar atmış, milis, prokurorluq və məhkəmə orqanlarında sağlam mühitin formalaşdırılmasına çalışmış, xüsusən də iqtisadi zəmində saxtakarlıqlara – dövlət əmlakının mənimsənilməsi hallarına qarşı səmərəli mübarizə mexanizmləri tətbiq etmişdir. Keçmiş SSRİ kimi nəhəng imperiyada rüşvətxorluğa və korrupsiyaya qarşı total mübarizə tədbirlərini də ilk dəfə məhz Heydər Əliyev başlamışdır. İmperiya rəhbərliyi bu neqativ təzahürləri ört-basdır etməyə çalışsa da, Heydər Əliyev bu acı həqiqətləri gizlətməməyin, problemi doğuran səbəbləri aradan qaldırmağın tərəfdarı kimi çıxış edirdi. 70-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq rüşvətxorluğa, oğurluğa, əliəyriliyə və mənəviyyata zidd digər təzahürlərə qarşı amansız mübarizə aparır, belə hallara yol verənlərin cəzalandırılmasına və həbsinə israr edirdi. Heydər Əliyevin hələ o dövrdən idarəçilikdə təməlini qoyduğu mütərəqqi ənənələrdən biri də məhz xalq arasına çıxmaqla, sadə vətəndaşlarla canlı ünsiyyət yaratmaqla mövcud problemləri, eləcə də dövlət məmurlarının işə münasibətini öyrənmək olmuşdur. Heydər Əliyev hələ o dövrdən insanlarla ünsiyyətdə olmağı, onların üzləşdiyi çətinlikləri yerindəcə öyrənib təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirməyi idarəçilikdə müsbət ənənə kimi yaratmış, hakimiyyət məmurlarının sadə xalq kütlələri ilə münasibətdə hər cür bürokratik əngəllərə qarşı çıxmışdır. İdarəçilikdə özünütənqid ruhu Heydər Əliyevin fəaliyyətində daim aparıcı xətt təşkil etmiş, onun yüksək demokratizminin, problemlərə ədalətli və obyektiv baxışının təcəssümü olmuşdur. Ulu öndərin daxili demokratizminin əsasında da məhz vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının, qanuni mənafelərinin müdafiəsi məsələsi dayanmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin yaratdığı spesifik idarəçilik modelinin üstün cəhətlərindən biri də kadr seçimində sosial ədalətsizliyin aradan qaldırılması – daha çox yüksək mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri, intellekti və yüksək bilik səviyyəsi ilə fərqlənən gənclərə üstünlük verilməsidir. Keçən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindən etibarən Heydər Əliyev bir sıra nüfuzlu ixtisaslar üzrə kadrların hazırlanması işinin keyfiyyətini birbaşa nəzarətə götürmüşdür. Geniş imtiyazlara, səlahiyyətlərə malik vəzifəli şəxslərin övladlarının bir sıra nüfuzlu ixtisaslar üzrə ali məktəblərə daxil olmasını yasaqlayan sərəncam imzalamış ümummilli lider, əslində, bununla təhsil sistemində özünü qabarıq göstərən neqativ meyillərə qarşı amansız mübarizəyə qalxmış, imkansızların, zəhmətkeş övladlarının ali təhsil almasına imkan yaradan şəffaf mühitin formalaşdırılmasına nail olmuşdur. Həmin illərdə yaranmış demokratik və şəffaf mühit nəticəsində nüfuzlu ixtisaslar üzrə ali məktəblərə daxil olmaq istəyini gerçəkləşdirmiş yüzlərlə zəhmətkeş azərbaycanlı övladı ulu öndərin bu addımını daim böyük rəğbət və ehtiramla xatırlayır.

Ulu öndər, eyni zamanda, 70-80-ci illərdə 10 mindən artıq gənci keçmiş SSRİ respublikalarının ali məktəblərinə təhsil almağa göndərməklə, yüksək ixtisaslı, vicdanlı və peşəkar kadrların hazırlanması məsələlərinə xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Heydər Əliyev Azərbaycanda bir sıra yeni ixtisaslar – informasiya texnologiyaları, beynəlxalq hüquq, beynəlxalq münasibətlər, aviasiya və s. üzrə mütəxəssis hazırlayan ali məktəblərin olmadığını nəzərə almaqla, minlərlə azərbaycanlı gəncin Moskva, Kiyev, Minsk və başqa şəhərlərdəki nüfuzlu ali məktəblərə göndərilməsini təmin etmişdir. Ümummilli lider bu ali məktəblərdə müsabiqədənkənar oxumağa gedən gənclərin sayının ildən-ilə artırılmasına Moskvadan çətinliklə də olsa icazə alır, onların təhsilinin ümumittifaq büdcəsindən maliyyələşdirilməsinə nail olur, həmin gənclərin məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirirdi. Heydər Əliyev çox sonralar — 1998-ci ilin 31 avqustunda 1970-1987-ci illərdə Azərbaycandan kənarda təhsil almış mütəxəssislərin ümumrespublika toplantısındakı nitqində həmin dövrü xarakterizə edən bir çox məqamlara toxunaraq demişdi: "Mən 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra dərhal birinci növbədə təhsil məsələləri ilə məşğul olmağa başladım...Dərhal maraqlandım ki, bəs siz kimləri seçmisiniz, kimləri oxumağa göndərirsiniz? Siyahını aldım, çox təəssüfləndim. Onların əksəriyyəti azərbaycanlı deyildi. Sonrakı illərdə də bu məsələ bir az çətin idi. Bilirsiniz ki, Azərbaycanda bir çox millətlərin nümayəndələri vardır. O vaxt mən iki-üç ildən sonra hər il respublikadan kənarda oxumağa göndərilənlərin 97-98 faizinin azərbaycanlılardan ibarət olmasına nail oldum".

Ulu öndər Heydər Əliyev peşəkar strateq olaraq ictimai fikri hər zaman dövrün keyfiyyətcə yeni və pozitiv dəyişikliklərinə hazırlamaq, yaranmış tarixi şəraitə uyğun strateji qərarlar qəbul etməklə yanaşı, fəaliyyətində daim milli maraq və mənafeləri önə çəkmiş, uzaq hədəflərə hesablanmış siyasət həyata keçirmişdir. Hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində Heydər Əliyev sanki Azərbaycanın müstəqil dövlət olacağını görür, buna lazımi zəmin formalaşdırmaq üçün əzmkarlıq və uzaqgörənliklə fəaliyyət göstərirdi. Həmin illərdə Azərbaycanı nəhəng tikinti meydançasına çevirən, irimiqyaslı tikinti və sənaye obyektlərinin inşasına xüsusi əhəmiyyət verən, yeni təhsil ocaqlarını, o cümlədən böyük prinsipiallıqla Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbi yaradan, mədəniyyətin, fundamental və tətbiqi elmlərin sıçrayışlı inkişafına nail olan, milli irsi, intellektual mülkiyyəti qoruyan Heydər Əliyev məhz bugünkü və gələcək tərəqqinin möhkəm təməlini qoymuşdur.

Bu gün biz, tarixçilər də birmənalı təsdiqləyirik ki, Heydər Əliyevin sovet siyasi arenasında rəhbərliyə gəlməsi ilə Azərbaycanda milli özünüdərk hissi güclənmiş, bütün ideoloji maneələri dəf edərək müstəqil düşüncəyə, dövlətçilik təfəkkürünə yol açılmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin tarixi missiyası həm də o dövrdə xalqın daxilində toplanan milli ruhu və idealları keçmiş rejimin hücumlarından qoruyaraq xalqın milli yüksəlişini təmin etmək, hüquqlarını qorumaq olmuşdur. Böyük şəxsiyyət həmin dövrdə bütün ideoloji-siyasi maneələrə sinə gərərək Azərbaycan xalqının milli inkişaf konsepsiyasını irəli sürmüş, ictimai şüurdakı qorxunu, ehtiyatlılığı aradan qaldırmağı, cəmiyyəti bütün sahələr üzrə gələcək mənəvi yüksəlişlərə ruhlandırmağı bacarmışdır.

Ulu öndər həmin illərdə xalqın mədəni-mənəvi irsinə, adət-ənənələrinə, milli dəyərlərinə də diqqət və qayğı ilə yanaşmışdır. Heydər Əliyev dini abidələrə, məscidlərə ehtiyatla, böyük məharətlə qayğı göstərir, dövrün ab-havasını nəzərə alaraq, onları tarixi-mədəniyyət abidələri kimi bərpa etdirib xalqın ixtiyarına verirdi. Yetmiş-səksəninci illərdə məscidlərin bərpa olunaraq dindarların istifadəsinə verilməsi məlum səbəblərdən mümkün olmadığından, dağılmaqda olan məbədgahlar tarixi abidələr adı altında bərpa edilərək muzey kimi xalqın istifadəsinə verilirdi. Bununla da, bir tərəfdən, həmin abidələrin dağıdılmasının qarşısı alınır, digər tərəfdən, xalqın dini inanclarının qapalı şəkildə də olsa, qorunub saxlanılmasına şərait yaradılırdı. Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində Qurban və Ramazan bayramlarının keçirilməsinə heç bir əngəl yaradılmırdı. Dindarlar bu bayramları sovet rejimi şəraitində qeyri-rəsmi səviyyədə keçirir, eyni zamanda, dini ayinləri rahatlıqla icra edə bilirdilər. Xalqımızın qədim milli bayramı olan Novruz bayramı məhz ulu öndərin xeyir-duası ilə keçirilir, Azərbaycan televiziyası ilə yayımlanırdı. Bütün sovet tarixi ərzində bu bayramın rəsmən keçirilməsi və televiziya ilə yayımlanması da məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ümumxalq bayramının yüksək səviyyədə keçirilməsi Azərbaycan xalqının milli ruhunu yüksəldir, milli irsə, tarixə böyük məhəbbət yaradır, milli özünüdərki gücləndirirdi. Məhz müdrik rəhbərin qayğısı ilə o illərdə qorunub saxlanılan milli-mənəvi dəyərlər sonralar Azərbaycan xalqının dövlət müstəqilliyinin bərpasında müstəsna rol oynamışdır. Bir sıra müttəfiq respublikalardan fərqli olaraq həmin illərdə Azərbaycanda tanınmış ziyalı və şairlər xalqda özünüdərk hissinə ciddi impulslar verən əsərlər yazmış, ulu öndərin milli təəssübkeşliyi, xalqına bağlılığı onları həbs olunaraq zindana atılmaq təhlükəsindən hifz etmişdir.

Səksəninci illərin əvvəllərində "Literaturnaya qazeta"ya verdiyi məşhur "Qoy, ədalət zəfər çalsın!" sərlövhəli müsahibədə respublika həyatı ilə bağlı ən müxtəlif məsələlərə toxunan ümummilli liderimiz hüquq-mühafizə orqanlarındakı nöqsanlara, ən başlıcası, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təminatı sahəsində mövcud olan problemlərə toxunmuş, onların həlli yollarını göstərmişdir. Azərbaycana rəhbərlik edən şəxsin bu cür cəsarətli mövqeyi o dövrdə imperiya rəhbərlərinə qətiyyən xoş gəlməsə də, həmin şəxslər Heydər Əliyev dühasının xalq arasındakı hörmət və nüfuzu qarşısında susmağa, onunla hesablaşmağa məcbur olurdular.

Ümummilli lider 1982-ci ildən sonrakı mərhələdə də milli maraqlarla bağlı məsələlərdə əzmkarlıq göstərmiş, yüksək siyasi iradə ortaya qoymuş, mərkəzin yeritdiyi siyasətin ayrı-ayrı çalarları ilə bağlı tənqidi fikirlərini, mülahizələrini söyləmişdir. Heydər Əliyev SSRİ rəhbərliyində yüksək vəzifə tutan zamanlar da doğma Vətənini, xalqını unutmamış, hər zaman Azərbaycanın mənafeyini müdafiə etmişdir. Həmin dövrdə Azərbaycana rəhbərlik edən kosmopolit qüvvələrlə Heydər Əliyevi cismən və mənən məhv etmək istəyən ermənilərin, onlara açıq-aşkar himayədarlıq edən imperiyanın niyyətləri üst-üstə düşürdü. 1988-1993-cü illərdə bir-birini əvəz edən yarıtmaz qüvvələr Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti olan bu nadir şəxsiyyəti qorumamış, əksinə, ona qarşı qərəzli hücumlara, əsassız təzyiqlərə cəhd göstərmişlər. Fəqət, Heydər Əliyev ali insan, böyük düha kimi bu qüvvələrin şəxsi mənafelərə hesablanmış cılız iddialarının fövqündə dayanaraq Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda açıq mübarizəyə başlamışdır.

1990-cı ilin 20 yanvarında həyatını risk qarşısında qoyaraq ailəsi ilə birgə Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələn Heydər Əliyev Bakı şəhərinə təcavüz olunması barədə qərar qəbul edən səlahiyyətli şəxslərin hərəkətlərini bağışlanılmaz siyasi səhv adlandırmış, faciənin törədilməsində günahkar olan respublika və imperiya rəhbərlərini açıq ittiham etmişdir. Heydər Əliyev mətbuat konfransında 20 Yanvar faciəsinə ilk siyasi qiymət vermiş, imperiyanın dünyaya meydan oxuduğu bir vaxtda onu Azərbaycan xalqına qarşı genosid siyasəti yeritməkdə təqsirləndirmişdir.

Ümumiyyətlə, bu gün Heydər Əliyev fenomeni ilə milli dövlətçilik ideyaları arasındakı tarixi bağlılığın köklərinin 30-35 il əvvələ təsadüf etdiyini bütün obyektiv tarixçilər etiraf edirlər. Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə görülən işlər təkcə ədəbi-mədəni sferaları əhatə etmir, elm, təhsil, səhiyyə, kadr hazırlığı, sosial-iqtisadi sahələr üzrə həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin uğurlu nəticələri bir neçə on ildən sonra Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi mövcudluğuna zəmin hazırlayırdı. Əgər ulu öndər Heydər Əliyevin hələ respublikamıza birinci rəhbərliyi dövründə Azərbaycanın sosial-iqtisadi-mədəni yüksəlişi üçün həyata keçirilən tədbirlər, milli şüurun oyanışı istiqamətində istər açıq, istərsə də gizli şəraitdə görülən işlər olmasaydı, bu gün Azərbaycanın müstəqil xəttə malik, heç bir dövlətdən asılı olmayan ölkə kimi mövcudluğu şübhə altında qalardı.

Azərbaycan 1991-ci ilin 18 oktyabrında dövlət müstəqilliyini qazansa da, hakimiyyətdə olan antimilli və naşı qüvvələrin yeritdiyi yarıtmaz siyasət üzündən respublikanın hər bir vətəndaşının mənafeyinin uca tutulduğu hüquqi, demokratik və qüdrətli dövlətin yaradılması sadəcə xoş ideya olaraq qalırdı. 1991 – 1993-cü illərdə Azərbaycanda iqtisadi tənəzzül güclənmiş, siyasi böhran dərinləşmiş, cəbhə bölgəsində hərbi uğursuzluqlar artmış, ölkə vətəndaş qarşıdurması, parçalanma həddinə çatmış, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində acınacaqlı vəziyyət yaranmışdı. 1993-cü ildə xalq onu bu vəziyyətdən çıxaracaq yeganə lideri məhz Heydər Əliyevin şəxsində görmüş, xalqın təkidli tələbi ilə iyun ayında Bakıya qayıdan ulu öndər Azərbaycan dövlətçiliyini fəlakətdən qurtarmış, dövlətçiliyi möhkəmlətmiş, onu xain əllərdən, çevriliş, qiyam cəhdlərindən hifz edərək dirçəliş və inkişafa doğru yönəltmişdir.

Ulu öndərin 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra irəli sürdüyü dövlətçilik konsepsiyası mahiyyət etibarilə Azərbaycanın tarixi ənənələrini və müasir Avropa dəyərlərini özündə birləşdirən yeni bir inkişaf modeli kimi özünü doğrultmuşdur. İctimai-siyasi sabitliyi və sosial-iqtisadi inkişafı bu modelin əsas dayağına çevirən Heydər Əliyev cəmiyyətdə dayanıqlı milli birliyə nail olmaq üçün hər şeydən öncə, insan hüquq və azadlıqlarının maksimum təminatı məsələsinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Özüməxsus müdrikliklə bəyan etmişdir ki, siyasi sabitliyə nail olmadan yeni idarəetmə sisteminə keçidi reallaşdırmaq, bazar iqtisadiyyatı və demokratiya kimi fundamental prinsiplərin tətbiqinə nail olmaq mümkün deyildir. Heydər Əliyev Azərbaycanda milli dövlətçiliyin prioritet inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirərkən xalqın milli mentalitetinin səciyyəvi cəhətlərini də nəzərə almışdır.

Böyük strateq özünün zəngin iqtisadi bilik və təcrübəsi əsasında Azərbaycanın yeni dövr üçün iqtisadi inkişaf prioritetlərini müəyyənləşdirmiş, bu sahədə mövcud problemlərin həlli yollarını elmi-nəzəri və praktiki əsasda göstərmişdir. Ümummilli lider mərkəzi planlaşdırma və bölgü prinsiplərinin hakim olduğu ictimai-iqtisadi formasiyadan azad bazar iqtisadiyyatına optimal keçid modelini özünəməxsus entuziazmla irəli sürmüş, onun həyata keçirilməsinə çalışmışdır. Demokratik inkişaf yolunu seçmiş bütün ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da bazar iqtisadiyyatı prinsipləri xüsusi mülkiyyətçilik, azad sahibkarlıq fəaliyyəti, özəlləşdirmə, qeyri-neft sektorunun, sənayenin inkişafı və sosial infrastrukturun yeniləşdirilməsi prioritet seçilmişdir. İqtisadi sahədə həyata keçirilən islahatların əsasında bazar iqtisadiyyatının formalaşdırılması yolu ilə ümumi daxili məhsul istehsalını artırmaq, qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafını təmin etmək məqsədi dayanmışdır.

Həmin dövrdə respublikanın məhdud maliyyə imkanları və zəif büdcəsi ilə qarşıya qoyulmuş strateji məqsədlərin yaxın gələcəkdə reallaşdırılmasının qeyri-mümkünlüyünü nəzərə alan, sosial-iqtisadi inkişaf prosesində xarici kapital və sərmayə amilinin təkanverici rolunu düzgün olaraq önə çəkən Heydər Əliyev xarici şirkətlər ilə Xəzərin Azərbaycan sektorundakı zəngin neft ehtiyatlarının mənimsənilməsini nəzərdə tutan müqavilələrin imzalanmasına da vacib məsələ kimi yanaşmışdır. İqtisadi inkişafın sürətləndirilməsinin, səmərəli sosial-iqtisadi islahatlar aparılmasının, investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinin ümdə şərti kimi müstəqil Azərbaycanın yeni neft strategiyası işlənib hazırlamış, "Əsrin müqaviləsi" imzalanaraq mərhələlərlə həyata keçirilmişdir. 1994-cü ilin 20 sentyabrında "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının milli inkişafdakı misilsiz əhəmiyyəti bugünkü intensiv sosial-iqtisadi inkişaf fonunda daha qabarıq görünür. Azərbaycana son 10 ildə böyük uğurlar gətirən neft strategiyasının əsas mahiyyəti ölkənin malik olduğu təbii sərvətlərdən Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha uğurlu şəkildə istifadə etməyə əsaslanır. Bu strategiyanın həyata keçirilməsi iqtisadi maraqlarla yanaşı, milli təhlükəsizlik maraqlarının təmin olunmasına yönəlmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu uğurlu neft strategiyası təkcə dövlətin iqtisadi maraqlarının realizə olunmasına deyil, paralel olaraq dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanmasına yönəlik siyasi xəttin yürüdülməsinə, buna uyğun əlverişli situasiyanın formalaşdırılmasına xidmət edir. Məhz bu strategiya nəticəsində Azərbaycan dünyanın siyasi xəritəsində öz geostrateji mövqeyini möhkəmləndirə bilmiş, zaman-zaman qlobal məkanda gedən proseslərin istiqamətverici subyektinə çevrilməyə nail olmuşdur.

Ümummilli lider hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu məsələsini də daim diqqət mərkəzində saxlayaraq bu istiqamətdə mühüm islahatların həyata keçirilməsini təmin etmişdir. Heydər Əliyev böyük siyasət ustadı olaraq hər bir fərdin maraq və mənafelərini təmin etmədən, ədalət meyarını qorumadan güclü dövlət yaratmağın mümkünsüzlüyünü çıxışlarında hər zaman vurğulamış, vətəndaşlara göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsinin müntəzəm surətdə artırılmasının əsas təşəbbüskarı kimi çıxış etmişdir. Ulu öndərin rəhbərliyi altında hazırlanaraq 1995-ci ilin 12 noyabrında ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası dövlətimizin tarixində hakimiyyət bölgüsü prinsipini, demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunun hüquqi əsaslarını, insan hüquq və azadlıqlarının qeyd-şərtsiz təmin olunmasının bünövrəsini qoymuşdur. Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət kimi, ilk dəfə olaraq, insan hüquqlarının prioritetliyini və hakimiyyət bölgüsünü özünün gələcək inkişaf yolu kimi seçmişdir. Demokratik tələblərə tamamilə cavab verən bu ali sənəd müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası kimi tarixilik qazanmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanda həm də hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesinin əsasını qoymuş, ölkədə çoxpartiyalı sistem, siyasi plüralizm, söz, mətbuat və sərbəst toplaşmaq azadlığı bərqərar olmuş, müstəqil respublikamızda dövlət idarəcilik sistemi tamamilə yenidən qurulmuş, dövlət xərclərinin idarə olunması, audit sisteminin tətbiqi, hüquqi və məhkəmə sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar islahatlar prosesi uğurla həyata keçirilmişdir. Ölkənin idarəetmə sisteminə siyasi mədəniyyət elementləri gəlmiş, icra hakimiyyəti orqanlarının işinin dinamikliyi, digər dövlət orqanları ilə qarşılıqlı fəaliyyəti təmin olunmuşdur. Eyni zamanda, respublikamızda üçpilləli məhkəmə sisteminin formalaşdırılması, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətə başlaması, İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkil institutunun yaradılması demokratik inkişaf yolunda əldə etdiyimiz mühüm nailiyyətlərdəndir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu Azərbaycanın milli maraqlarını tam təmin etməklə, ölkəmizi maraqların uzlaşdığı geopolitik məkana çevirmişdir. Bu gün Azərbaycan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, ATƏT-in, Avropa Şurasının, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, İslam Konfransı Təşkilatının, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, GUAM-ın və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların bərabər hüquqlu üzvü olmaqla, dünyanın aparıcı dövlətləri ilə münasibətlərini yüksələn xətlə inkişaf etdirir.

Heydər Əliyevin Vətən və xalq qarşısında göstərdiyi böyük xidmətlərdən biri də milli dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi baxımından çox əhəmiyyətli olan azərbaycançılıq ideyasını irəli sürməsi, milli birlik meyillərinin daha da dərinləşdirilməsidir. 2001-ci il noyabrın 9-10-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayının kecirilməsi, ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə Xarici ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması da milli həmrəyliyə nail olmaq amalının Azərbaycanın dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrildiyini nümayiş etdirmişdir. Həyata keçirilən bu kimi tədbirlər milli-mənəvi və intellektual potensialına görə dünyanın böyük millətləri ilə bir sırada dayanan xalqımızın mütəşəkkil qüvvə kimi formalaşmasına güclü təkan vermişdir.

Bu gün Heydər Əliyev cismən aramızda olmasa da, onun ideyaları xalqımızın mütərəqqi inkişaf yoluna işıq saçır. Həm də onunla təsəlli tapırıq ki, böyük öndərin möhtərəm İlham Əliyev kimi müasir dünya siyasətinin incəliklərini dərindən bilən, xalqının və dövlətinin maraqlarını daim uca tutan, siyasətində hər bir vətəndaşın mənafeyini nəzərə alan, bir sözlə, hər vədini əməli işi ilə doğruldan layiqli siyasi davamçısı var. Ötən beş ildə Azərbaycanı davamlı yüksəliş və tərəqqi yoluna çıxarmış cənab İlham Əliyev məhz fenomenal liderlik keyfiyyətləri sayəsində 2008-ci ilin 15 oktyabr seçkilərində layiqli qələbə qazanmış, respublikamız öz inkişafının keyfiyyətcə yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Dövlət başçısının ötən beş ildə qəbul etdiyi fundamental qərarlar, imzaladığı sərəncamlar cənab İlham Əliyevin daim xalqın mənafeyindən çıxış etdiyini, habelə verdiyi vədlərin sırf əməli fəaliyyətə, praqmatizmə söykəndiyini, reallığa adekvat olduğunu göstərmiş, onun ictimai rəydə alternativsiz lider kimi qəbul edilməsini şərtləndirmişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu yeni neft strategiyasının davam etdirilməsi, Azərbaycanı Cənubi Qafqaz regionunda böyük nüfuz sahibinə, lokomotiv dövlətə çevirən qlobal enerji və kommunikasiya layihələrinin ardıcıl surətdə həyata keçirilməsi, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin tam bərqərar olması, demokratikləşmə prosesinin sürətləndirilməsi, insan hüquq və azadlıqlarının maksimum səviyyədə təminatı, elmin, təhsilin inkişafı, insan kapitalının formalaşdırılması kimi vacib məqamlar cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasətin prioritet istiqamətləri sırasında xüsusi vurğulanmalıdır.

Prezident İlham Əliyev ümummilli liderin siyasi xəttini 5 ildən artıq müddətdə inamla davam etdirməklə yanaşı, Heydər Əliyev ideyalarının cəmiyyətdə praktik surətdə gerçəkləşməsinə, möhkəmlənməsinə xidmət edən mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. Dövlət başçısının hələ 2004-cü ildə imzaladığı fərmanla ulu öndərin adının əbədiləşdirilməsi istiqamətində bir sıra vacib tədbirlər həyata keçirilmiş, 70-80-ci illərdə tikintisinə əzmlə nail olduğu bir sıra möhtəşəm tikililərə onun adı verilmişdir. Eyni zamanda, cənab İlham Əliyev ulu öndərin zəngin dövlətçilik irsinin elmi səviyyədə öyrənilməsi və təbliği məqsədilə 2006-cı il dekabrın 29-da "Heydər Əliyev Mərkəzinin yaradılması haqqında" sərəncam imzalamışdır. Dövlət başçısı İlham Əliyevin "Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 85 illik yubileyi haqqında" 11 mart 2008-ci il tarixli sərəncamı da ulu öndərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin davamı və tərkib hissəsidir. Azərbaycandan və ölkə hüdudlarından kənarda yüksək mütəşəkkilliklə keçirilən bu tədbirlər ulu öndərin Azərbaycan xalqı və dövləti qarşısındakı misilsiz xidmətlərinin obyektiv dəyərləndirilməsi baxımından vacib əhəmiyyət daşımışdır.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin son 5 illik fəaliyyətinin təhlilinə nəzərən, tam əminliklə demək olar ki, ulu öndər Heydər Əliyev siyasi kursunun davam etdirilməsi ictimai zərurət olmaqla, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə əbədi təminatdır. Dövlət başçısı hər addımında milli maraq və mənafeləri uca tutur, ölkə vətəndaşlarının arzu və istəyini gerçəkləşdirmək üçün böyük əzmkarlıqla çalışır. Cənab İlham Əliyev çıxışlarında bildirir ki, hər hansı ölkənin inkişafı heç də təbii sərvətlərin zənginliyindən deyil, təhsilin, elmin inkişafından, habelə demokratikləşmə proseslərindən, qanunun aliliyinin qorunmasından, vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının inkişafından asılıdır. Azərbaycanın bugünkü dinamik iqtisadi inkişafı isə deməyə əsas verir ki, respublikamız yaxın gələcəkdə bir çox sahələr üzrə Avropanın ən qabaqcıl dövlətlərindən birinə çevriləcəkdir.

İradə HÜSEYNOVA,

təhsil nazirinin müavini, tarix elmləri doktoru,

professor, YAP Siyasi Şurasının üzvü

Xalq qəzeti.-2008.- 12 dekabr.S.4.