Azərbaycanda sənaye istehsalı artır

Ölkəmizin iqtisadi və sosial həyatında müşahidə olunan inkişaf meyilləri davam edir, istehsal və xidmət sahələrində qazanılan uğurların sayı getdikcə artır. Dünyada davam edən maliyyə böhranına baxmayaraq, cari ilin ötən dövrü də ölkəmiz üçün əlamətdar olmuş, əldə edilmiş uğurların əyani təcəssümü olan makroiqtisadi göstəricilər Azərbaycanın inkişaf sürətinə görə dünya öncülləri sırasındakı mövqeyini qoruyub saxlamışdır. Bütövlükdə isə bir sıra istehsal sahələrində məhsul buraxılışının həcminin artması, investisiya fəallığının daha da güclənməsi, sahibkarlığın stimullaşdırılması və təşəbbüskarlığa geniş meydan verilməsi ölkənin iqtisadi dayaqlarını getdikcə möhkəmləndirir.

Bundan əlavə, regionlarda iqtisadi fəallığın getdikcə güclənməsi, yeni istehsal sahələrinin yaradılması da ümumi inkişaf prosesinə təkan verir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2009-cu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda 11,4 milyard manatlıq ümumi daxili məhsul istehsal edilmiş, ölkənin inkişafını xarakterizə edən bu əsas makroiqtisadi göstərici üzrə 4,4 faizlik artım əldə olunmuşdur.

Hesabat dövründə ölkə üzrə istehsal olunmuş ümumi daxili məhsulun 46,9 faizi sənaye sahələrində, 3 faizi kənd təsərrüfatı, ovçuluq və meşə təsərrüfatında, 10,1 faizi tikinti kompleksində, 8,4 faizi ticarət və pullu xidmət sahələrində, 7,2 faizi nəqliyyatda, 2,2 faizi poçt və rabitədə, 11,6 faizi digər xidmətlər və sosial sahələrdə yaradılmış, 9,3 faizi isə məhsula və idxala xalis vergilərin payına düşmüşdür. Əlavə dəyərin 43,2 faizi neft, 56,8 faizi isə qeyri-neft bölməsində yaradılmışdır. Yanvar-may aylarında ölkədə adambaşına 1317,1 manatlıq (1638,2 ABŞ dolları) əlavə dəyər istehsal olunmuşdur. Göründüyü kimi, dünyanı bürümüş maliyyə böhranına baxmayaraq, Azərbaycanda sosial və iqtisadi həyatın bütün sahələrində inkişaf tendensiyası davam etmişdir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, dünyanı bürümüş maliyyə və iqtisadi böhranın yaratdığı böyük çətinliklər ucbatından müxtəlif ölkələrdə iqtisadiyyat tənəzzüllə uğrasa da, işsizlik artsa da, Azərbaycanda ötən dövrdə yeni müəssisələr açılmış, iqtisadiyyat artmışdır. Həm dövlət unvestisiyaları, eləcə də özəl sektorun fəaliyyəti nəticəsində ölkəmizdə nəhəng infrastruktur layihələrinin icrası davam etdirilmişdir.

İlin əvvəlindən ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən mühüm sənaye sahələrində də inkişaf tendensiyası müşahidə olunmuşdur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, cari ilin ilk beş ayı ərzində sənaye müəssisələri, fərdi sahibkarlar və ev təsərrüfatları tərəfindən 7,4 milyard manatlıq sənaye məhsulu istehsal olunmuşdur ki, bu da 2008-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,3 faiz artım deməkdir. Hesabat dövründə istehsal olunmuş sənaye məhsulunun 70,2 faizi və ya 5,2 milyard manatlığı mədənçıxarma, 22,3 faizi və ya 1,6 milyard manatlığı emal, yerdə qalanı isə elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi bölmələrinin payına düşmüşdür. Göründüyü kimi, ölkə sənayesinin artım tendensiyası davam edir və son beş ildə onun real həcmi 2,5 dəfə artmışdır. Onu da deyək ki, ölkə sənayesinin real həcminin ilbəil artmasında uğurlu neft strategiyası mühüm rol oynamışdır. Belə ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrini təmsil edən transmilli şirkətlərlə bağlanmış sazişlər Azərbaycanda neft və qaz sənayesinin sürətli inkişafını təmin etmiş, bu sahələrdə hasilatın rekord səviyyəyə çatmasına səbəb olmuşdur. Yeri gəlmişkən, Heydər Əliyev adına Bakı—Tbilisi Ceyhan neft və Bakı—Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin, eləcə də digər nəql marşrutlarının uğurlu fəaliyyəti Azərbaycanın ixrac imkanlarını xeyli artırmışdır. Bununla belə, ölkəmizdəki ümumi inkişaf təkcə neft və qaz amili ilə bağlı deyil. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, uğurlarımızı yalnız neft-qaz amili ilə bağlamaq düzgün olmazdı, iqtisadi uğurlarımızın təməlində həm də düşünülmüş siyasət, ölkənin milli maraqlarının qorunması, demokratik proseslər və iqtisadi islahatlar dayanır. Hazırda ölkəmizin qeyri-neft sahələrində də inkişaf meyilləri aydın nəzərə çarpır. Bu da təsadüfi deyil. Çünki son illər ölkəmizin ayrı-ayrı yerlərində bir çox istehsal və emal sənayesi müəssisələrinin tikilib istifadəyə verilməsi qeyri-neft sektorunun inkişafına, minlərlə iş yerinin açılmasına, yeni malların istehsalına və məhsul buraxılışının çeşidinin artmasına səbəb olmuşdur. Bütövlükdə isə cari ilin beş ayında sənaye istehsalının ümumi həcmində məhsul buraxılışının payı 90,5 faiz, sənaye xarakterli xidmətlərin payı isə 9,5 faiz təşkil etmişdir. Hesabat dövründə istehsal olunmuş sənaye məhsulunun 24 faizi dövlət, 76 faizi isə özəl bölmənin payına düşmüşdür.

Ölkədə sərbət istehsal fəaliyyəti üçün yaradılmış əlverişli şərait və azad sahibkarlığa geniş meydan verilməsi nəticəsində sənayedə qeyri-dövlət bölməsinin payı artmaqda davam edir. Elə ilin ötən dövrü ərzində sənaye məhsulunun 76 faizinin məhz özəl bölmədə istehsal olunması da bunu təsdiqləyir. Onu da deyək ki, bir vaxtlar dövlət mülkiyyətində olmuş sənaye obyektlərinin bazasında bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun yaradılmış yeni istehsal sahələrinin işində də böyük canlanma hiss olunur. Cari ilin yanvar-may aylarında sənaye sektorunda fəaliyyət göstərən səhmdar cəmiyyətləri tərəfindən 335,5 milyon manatlıq və ya ümumi buraxılışın 4,8 faizi qədər sənaye məhsulu istehsal edilmiş və xidmətlər göstərilmişdir.

2008-ci ildə sənayenin qeyri-neft sektorunun ayrı-ayrı sahələri üzrə də yüksək artım qeydə alınmışdır. Ən yüksək göstərici isə kimya sənayesində (34,2 faiz), dəridən məmulatlar və ayaqqabı istehsalında (27,2 faiz), metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalında (23,3 faiz), maşın və avadanlıqların istehsalında (7,9 faiz) müşahidə olunmuşdur. Bundan əlavə, il ərzində üzüm şərabı, pivə və alkoqolsuz içkilər də daxil olmaqla, bir çox qida məhsullarından olan ət, süd, meyvə və tərəvəz şirələri, təmizlənmiş duru bitki yağları və s. istehsalında da əhəmiyyətli artım qeydə alınmışdır. Bu dövrdə sənaye müəssisələrində istehsal olunmuş məhsulların 99,7 faizi istehlakçılara göndərilmiş və 2009-cu il iyunun 1-nə sənaye müəssisələrinin anbarlarında 220 milyon manatlıq və ya may ayının 1-i vəziyyəti ilə müqayisədə 3,2 milyon manat az hazır məhsul ehtiyatı olmuşdur. Hazır məhsul ehtiyatının daha çox hissəsi — 63 faizi Bakı şəhərinin payına düşmüşdür. Digər hissəsi isə Sumqayıt (10,1 faiz), Şirvan (3,8 faiz), Mingəçevir (1,3 faiz), Gəncə (2,1 faiz) şəhərlərinin, Şəki (2,9 faiz) və Saatlı (4,4 faiz) rayonlarının sənaye müəssisələrinin anbarlarında qalmışdır. Bundan əlavə, anbarlarda adı çəkilən şəhər və rayonlardakı ayrı-ayrı sənaye müəsssisələrinin öz istehsalı olan məhsullardan başqa, digər müəssisələrdən alınmış və satış üçün nəzərdə tutulmuş 19 milyon manat məbləğində digər mallar da olmuşdur.

Beynəlxalq iqtisadi fəaliyyət növlərinin təsnifatına gəlincə isə, cari ilin ilk beş ayında mədənçıxarma və ya hasilat sənayesində əvvəlki illə müqayisədə 2,3 faizlik artım baş vermişdir. Hesabat dövründə xam neft hasilatı (qaz kondensatı da daxil olmaqla) 20 milyon 396,7 min ton təşkil etmişdir. Ümumi hasilatın 16,9 milyon tonu ABƏŞ-in qalan hissəsi isə “Azneft” İstehsalat Birliyinin və ARDNŞ-lə birgə yaradılmış müştərək müəssisələrin payına düşmüşdür. 2005-ci ildə Azərbaycanda qaz hasilatındakı tənəzzülün qarşısı alındıqdan sonra bu sahədə də yüksək inkişaf dinamikası müşahidə olunur. Cari ilin yanvar-may aylarında səmt qazı da nəzərə alınmaqla ölkə üzrə 10 milyard kubmetrdən artıq təbii qaz istehsal olunmuşdur ki, bunun da 7 milyard 633 kubmetrdən çoxunu əmtəəlik qaz təşkil etmişdir. Bütövlükdə isə son beş il yarım ərzində mədənçıxarma sənayesində məhsul istehsalı 2,8 dəfə, o cümlədən neft hasilatı 2,9 dəfə, qaz hasilatı isə 3,2 dəfə artmışdır. Həmin dövrdə Azərbaycanda 177,6 milyon ton neft və 51 milyard kubmetr əmtəəlik qazın istehsal olunması isə, şübhəsiz, neft və qaz sənayesinin yüksək inkişaf dinamikasından xəbər verir. 2009-cu ilin ilk beş ayında mədənçıxarma bölməsinin çınqıl, qırma daş, xırda çay daşı istehsalı sahələrində də artım müşahidə olunmuşdur. Bu da ölkədə reallaşdırılan iri infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar adı çəkilən mallara tələbatın artması ilə bağlı olmuşdur.

Hesabat dövründə istehsal olunmuş məhsulların çeşidliyinə, onların əhatə dairəsinin genişliyinə görə mühüm əhəmiyyətə malik emal bölməsində işlərin 60,7 faizi bilavasitə qeyri-dövlət sahibkarlıq subyektləri və ev təsərrüfatları tərəfindən həyata keçirilmişdir. Yanvar-may aylarında ölkə üzrə ət istehsalı 8,3 faiz, marqarin yağları 43,6 faiz, qablaşdırılmış təbii çay 13,2 faiz, meyvə və tərəvəz şirələri isə 21,3 faiz artmışdır. İstehsal olunmuş qida məhsullarının, demək olar ki, hamısı qeyri-dövlət müəssisələrinin və ev təsərrüfatlarının payına düşür.

2009-cu ilin yanvar-may ayları emal bölməsinin metallurgiya və hazır metal məmulatlarının istehsalı ilə məşğul olan bəzi müəssisələr üçün də uğurlu olmuşdur. Belə ki, il ərzində sahənin mühüm növ məhsullarından sayılan tökmə çuqun, qeyri-cins poladdan dəstələr şəklində katankalar, alüminium qapı və pəncərə blokları, qapılar üçün astanaların istehsalında yüksək artım qeydə alınmışdır.

Hesabat dövründə maşın və avadanlıqların, elektrik və elektron avadanlıqların həmçinin nəqliyyat vasitələri və avadanlıqlarının istehsalı müəssisələrində əsas növ məhsulların istehsalı bir qədər azalsa da, traktorların (3,2 dəfə), televizorların (2,2 dəfə) və məişət kondisionerlərinin (65,9 faiz) istehsalında ciddi artım qeydə alınmışdır.

Ölkə sənayesinin digər sahəsi olan elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi sektorunda 2008-ci ilin yanvar-may ayları ilə müqayisədə istehsalın həcmi 0,4 faiz artmışdır. İlin ilk beş ayı ərzində ölkədə 8 milyard 417,3 milyon kVt-saat elektrik enerjisi istehsal olunmuş, onun 9,4 faizi su elektrik stansiyalarının, 90,6 faizi isə istilik elektrik stansiyalarının payına düşmüşdür.

2009-cu ilin yanvar-aprel aylarında ölkənin sənaye müəssisələrində çalışan işçilərin sayı 168,2 min nəfər olmuşdur ki, onların da 61 faizi sənayenin dövlət, 39 faizi isə qeyri-dövlət bölməsində çalışmışdır. Bu dövrdə sənaye işçilərinin orta aylıq nominal əmək haqqı 447,9 manat təşkil edərək 2008-ci ilin müvafiq dövrünün səviyyəsini 6,2 faiz ötmüşdür. Əmək haqqının daha yüksək səviyyəsi mədənçıxarma sənayesi, neft emalı, nəqliyyat avadanlıqlarının istehsalı, metallurgiya və digər qeyri-metal mineral maddələrinin istehsalı sahələrində qeydə alınmışdır.

Yaxın illərdə ölkəmizdə sənayeləşmə tendensiyası daha da sürətlənəcək. Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış neft strategiyasının uğurla reallaşdırılması, ikinci regional inkişaf proqramının icrasına başlanılması, eləcə də yerli istehsalın stimullaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər və s. amillər iqtisadiyyatın mühüm sahəsi olan sənayeyə daha böyük inkişaf perspektivləri vəd edir.

Mirbağır YAQUBZADƏ

Xalq qəzeti.- 2009.- 12 iyul.- S. 2.