Müasir tariximizin əlamətdar və unudulmaz günlərindən biri

1990-cı il iyulun 22-də Naxçıvan əhalisi ulu öndəri böyük təntənə ilə qarşıladı

Dünyada xalqın inamını, etimadını qazanmaqdan, xalqın güvənc yeri olmaqdan böyük xoşbəxtlik... yoxdur.

Mahatma QANDİ Hind siyasi xadimi

Bu yaxınlarda görkəmli alimlərin və sanballı redaksiya heyətinin hazırladığı kitablardan birində Azərbaycanın 80-90-cı illəri barədə maraqlı fikirlər oxudum. Material müəllifləri yazırdılar: “1989-cu ilin payızında Azərbaycan Xalq Cəbhəsi artıq nüfuzlu kütləvi təşkilata çevrilmişdi... Lakin xalq arasında Heydər Əliyevin nüfuzu daha böyük idi. Avtomobillərin ön şüşələrində onun şəkillərini gəzdirirdilər.

Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin Moskvaya göndərdiyi 3 yanvar 1990-cı il tarixli məlumatında yazılırdı: ”Əvvəlki kimi Heydər Əliyevin mövqeləri güclüdür. Əhali indiyədək Heydər Əliyevin adını ehtiramla çəkir... Heydər Əliyevin Azərbaycan SSR Ali Sovetinə Ordubad rayonundan deputatlığa namizədliyini irəli sürməyi, əlverişli şərait yarandığı halda isə onu daha böyük vəzifələrə seçməyi planlaşdırırlar”.

DTK rəhbərinin Moskvaya verdiyi bu hesabat SSRİ paytaxtında Heydər Əliyevin böyük təzyiqlərə və təqiblərə məruz qaldığı günlərə təsadüf edirdi. Belə ki, Mixail Qorbaçovun müəllifliyi ilə ərsəyə gəlmiş anormal siyasi kurs — “yenidənqurma” SSRİ iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurmuş, cəmiyyət tamamilə siyasiləşmişdi. Ciddi şəkildə mərkəzdənqaçma prosesi başlanmışdı. Baltikyanı ölkələr Avropaya, türkdilli respublikalar isə Türkiyəyə meyl etməyə başlamışdılar. Belə bir vəziyyətdə siyasi uzaqgörənliyə malik insanlar təklif edirdilər ki, ölkəyə bütün çətinlikləri dəf etməyi bacaran Heydər Əliyev rəhbərlik etməlidir. Lakin Mixail Qorbaçov və onun ətrafındakı qatı millətçilər buna yol verə bilməzdilər. Sonralar SSRİ-nin görkəmli dövlət xadimi Andrey Qromıko öz xatirələrində yazırdı ki, gözəl təşkilatçı, təmiz və abırlı adam olan Heydər Əliyevin Sov.İKP MK Baş katibi vəzifəsinə namizədliyi yalnız milliyətinə görə istisna edilmişdi.

Ulu öndər özü qeyd edirdi ki, həmin dövrdə (yəni Leonid Brejnev və Yuri Andropovun rəhbərliyindən sonra) SSRİ rəhbərliyində azərbaycanlılara, müsəlmanlara dördüncü, beşinci təbəqə kimi baxırdılar. Yüzlərlə fakt sübut edirdi ki, Mixail Qorbaçovun ən qabarıq xüsusiyyəti müsəlman, türk dünyasına qarşı olan düşmənçiliyi idi. Hətta Qorbaçov müsəlman əhalisi olan respublikalarda “Əhalinin köçürülməsi” adlı plan hazırlamış və həmin plan həyata keçirilməyə başlanılmışdı. Bu bədnam plan türk respublikalarındakı müsəlman əhalinin çoxunu Rusiyaya və başqa slavyan respublikalarına köçürməyi və yerlərində xristian əhali yerləşdirməyi nəzərdə tuturdu. Moskvadakı və xaricdəki erməni lobbisinin himayədarlıq etdiyi Mixail Qorbaçov Heydər Əliyevi gözdən salmaq və hətta onu birdəfəlik siyasətdən uzaqlaşdırmaq üçün çoxsaylı məkrli planlar qurdu. Çox təəssüf ki, həmişə şər qüvvələrin planı müvəqqəti də olsa baş tutur.

Heydər Əliyevin Sov.İKP MK Siyasi Büro üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən istefa verməsi Qafqazda siyasi qüvvələr nisbətini iti sürətlə dəyişdirdi və ermənilər dərhal Azərbaycana qarşı açıq iddialarla çıxış etməyə başladılar. Daha sonra SSRİ-nin hər yerində baş qaldıran xalq azadlıq hərəkatı, Mixail Qorbaçovun Azərbaycan azadlıqsevərlərini 1990-cı ilin yanvarında Bakıda qanına qəltan eləməsi, heç bir ictimai-siyasi vəzifəsi olmayan Heydər Əliyevin yenə də Qorbaçov siyasətinə etiraz etməsi... Bütün bunlar qısa dövrü əhatə etsə də böyük tarixi proseslər idi.

Ulu öndərin artan nüfuzu Moskvada Kreml rəhbərliyini, Bakıda isə Kremlpərəst rəhbərləri çox narahat edirdi. Ona görə də Heydər Əliyev nə Moskva rəhbərlərini, nə də Bakı rəsmilərini rahatsız etməmək üçün (onsuz da onlar çox rahatsız olmuşdular) Moskvadan Bakıya gələn kimi buradan da Naxçıvana getməyi məqsədəuyğun saydı. O, 1990-cı il iyulun 20-də Moskvadan Bakıya gəldi, cəmi iki gün sonra isə doğulub böyüdüyü Naxçıvana yola düşdü. “Azərbaycanı dünyaya saydıran insan” kitabında 22 iyul tarixli həmin qayıdış konkret faktlar əsasında bu şəkildə təsvir edilir:

“Həmin gün axşamtərəfi Naxçıvandakı “Azadlıq” meydanında iynə atsaydın, yerə düşməzdi. 80 minədək adam Heydər Əliyevlə görüşmək üçün bura toplaşmışdı. Kimi evlərin damına, kimi hündür ağaclara çıxmışdı. Heydər Əliyevin gəlişini görən xalq kütləsinin sevinc dolu alqışları hər tərəfdə əks-səda verirdi. Onun ayağının altında neçə-neçə qurbanlar kəsildi. Nitqinə hamı bir nəfər kimi diqqətlə qulaq asırdı. Hiss olunurdu ki, meydana toplaşanlar çoxdan bu səsin həsrətini çəkirlər. Təkcə səsinmi? Əlbəttə, yox! Heydər Əliyevin gözəl, məntiqli, mənalı danışıq qabiliyyətinə, elinə-obasına məhəbbətlə dolu, ürəkdən süzülüb gələn sözlərinə heyran olmamaq mümkün deyildi”.

Sonralar naxçıvanlılar ulu öndəri Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Sovetinə deputat və Ali Sovetin sədri seçdilər, ulu öndər erməni mühasirəsində olan bu diyarı çoxsaylı məhrumiyyətlərdən xilas etdi, ən başlıcası isə Naxçıvanın bircə qarış torpağı belə düşmən tapdağına çevrilmədi. Ölkəni vətəndaş müharibəsi təhlükəsi bürüyəndə, milli dövlətçiliyimiz məhv olmaq, respublikamız parçalanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalanda isə xalq ulu öndəri Naxçıvandan Bakıya dəvət etdi. Xalq öz nicatının və qurtuluşunun harada olduğunu çox yaxşı bilirdi.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Mədəniyyət.- 2009.- 22 iyul.- S. 3.