Mirzə İbrahimov xatirələr işığında

Filologiya elmləri doktoru, professor Teymur Əhmədovun nəşr etdirdiyi “Mirzə İbrahimov. Müasirlərinin xatirələrində” irihəcmli toplunu ustada ehtiram xatirəsi də adlandırmaq olar. Tərtibçi-müəllif öz səmimi hiss və düşüncələrini Mirzə İbrahimovun həyat və yaradıcılığına yaxından bələd ziyalı kimi “Görkəmli yazıçı və ictimai xadim” adlı “Ön söz”ündə demişdir.

O, bu məqalədə illərlə əsərlərini (“Gələcək gün”, “Böyük dayaq”, “Pərvanə”, “Kəndçi qızı” və s.) sevə-sevə oxuduğumuz xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun yaradıcılığını ədəbiyyatşunas alim kimi təhlil süzgəcindən keçirərək olduqca yığcam (bəlkə də tezis şəklində) formada oxuculara-tədqiqatçılara təqdim etmişdir. Mirzə İbrahimovun ədəbi aləmə gəldiyi ilk illər, ilk qələm təcrübələri, sovet cəmiyyətinin qurulduğu ilk zamanlardakı ədəbi-ictimai fəaliyyəti, Böyük Vətən müharibəsi illərindəki xidmətləri, Cənub həsrətli – Cənub nisgilli hekayələri, dramaturji əsərləri, ədəbi-tənqidi görüşləri, publisistik düşüncə və təəssüratları, dünya ədəbiyyatından olan tərcümələri, fəal ictimai xadim kimi nüfuzu bu məqalədə konkret şəkildə qeyd olunmuşdur. Bu məqalə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Mirzə İbrahimov yaradıcılığı barədə mükəmməl tədqiqat işi yazan araşdırıcı üçün kompas rolunu oynaya bilər.

Bütün bu qeyd - faktları ədəbiyyatşünas alim belə bir cümlə ilə başlayır: “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının təşəkkülündə və inkişafında Mirzə İbrahimovun xidmətləri misilsizdir. O, yaradıcılığa 30-cu illərin əvvəllərində başlamış, öz istedadı və əməyi sayəsində görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas-alim və fəal ictimai xadim dərəcəsinə qədər yüksəlmişdir ...”. Bu iki cümlənin ardınca sadalanan ədəbi faktlar kitabın titul vərəqində Mirzə İbrahimovun imzası ilə təqdim olunmuş müraciətin sanki təsdiqidir: “Ey mənim xalqım, ey mənim ümidim və pənahım! Ürəyimin istiliyi səndəndir, fikrim işığını səndən alır, həyatımın nəşə və sevincinə bais sənsən! Həyat yolunun sürüşkən döngələrində qolumdan tutan, məni yıxılmağa qoymayan sən olmusan. Amansız qorxu başımın üstünü alaraq məni ağır fikirlərə saldığı zaman, xoş günün dönük dostları, zəif və qorxaq yoldaşlar məndən üz döndərdiyi zaman yeganə dayanacağım sən olmusan. O zaman ki, qaranlıq içərimə kölgə salmağa başlayıb, onda sənin munis, mehriban, müqəddəs səsini eşitmişəm. Bu səs məni həyata bağlamış, yaşamağa, mübarizə etməyə, çirkabları aradan qaldırmağa ruhlandırmışdır. Qoluma qüvvət verən, iradəmi möhkəmlədən bu səs sənin səsindir, ey mənim hər şeydən əziz, hər şeydən gözəl, hər şeydən yüksək, hər şeydən nəcib və mərhəmətli xalqım! Mirzə İbrahimov”.

Bu kitabda Mirzə İbrahimovun yaxın dostları – görkəmli ziyalılar Mikayıl Abdullayevin, Balaş Azəroğlunun, Sevda İbrahimovanın, Bəxtiyar Vahabzadənin, Nəbi Xəzrinin, Qabilin, Nazim Rizvanın, Mirvarid Dilbazinin, Cövdət Hacıyevin, Vasif Adıgözəlovun, Tofiq Quliyevin, Əli Vəliyevin, Qılman İlkinin, İsmayıl Şıxlının, Anarın, Kamal Talıbzadənin, Nəriman Həsənzadənin... xatirə qeydləri toplanmışdır. Bu siyahıda 60-dan çox tanınmış elm və sənət adamlarının imzalarını görmək mümkündür. Həmin yazılar təkcə şəxsi xatirələrlə kifayətlənmir. Burada həmçinin görkəmli yazıçının yaradıcılıq xüsusiyyətləri, ziyalı xarakteri, həyat yollarında rastlaşdığı ziddiyyətlər, acılı-ağrılı yollardan keçərək el ağsaqqalı səviyyəsinə yüksəlməsi və s. haqqında tutarlı fikirlərlə, dəlillərlə rastlaşırsan. Qələmə alınan bu kimi xarakterik cizgilərin müəyyən ştrixləri imkan yaradır ki, bir ömur – şöhrətli bir insan ömrü vərəq - vərəq aydın səhifələnsin.

Kitabda xalq yazıçısına həsr olunmuş şeirlərdən ibarət ayrıca bir bölüm də vardır. Osman Sarıvəlli, M. Dilbazi, Hökumə Bülluri, Tofiq Bayram, Xəlil Rza, Kamilə Nemət, Elmira Qasımova, Davud Nəsib, Tamilla Ağayeva ... imzalı şeirlərdə də parlaq bir tale ulduzu nəğmələnib:

Qələmindən nur çiləndi dərdli Araza,

Yazanlara ustad oldun sən yaza-yaza.

Biz cavanlar, qayğı ilə çatdıq pərvaza,

Dediklərim həqiqətdir, Mirzə müəllim.

Tofiq Bayram qəlbindən gələn ehtiram sətirləridir.

Kitabın maraqla səhifələnən hissələrindən biri də “Ömrün mənalı anları fotoşəkillərdə” adlanır. 558 səhifəlik bu kitabın – xatirələr çələnginin 60 səhifəsi məhz bu bölümə ayrılıb. Burada 120-dən artıq fotoşəkil cəmlənib. Hər şəkil böyük bir omur tarixinin donmuş əksi, onun çoxşaxəli fəaliyyətini yaddaşlarda çözələndirən maraqlı anlarıdır.

Ən maraqlı və dəyərli hadisə isə məhz belə bir almanaxı araya-ərsəyə gətirməkdir. Professor Teymur Əhmədov öz ustadına həst etdiyi bu gözəl tövhəni xalq yazıçısının kürəkəni, gözəl insan, unudulmaz ziyalı, Azərbaycanın baş seysmoloqu, akademik Arif Həsənovun əziz xatirəsinə ithaf etmişdir.

Almaz ÜLVİ

Xalq qəzeti.- 2009.- 6 iyun.- S. 8.