Yaddaşlara əbədi həkk olunmuş böyük tarixi qayıdış

Ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü il iyunun 9-da Bakıya gələrək Azərbaycanın xilasi yolunda tarixi mücadiləyə başladı

1993-cü ilin iyun ayında Azərbaycanda baş vermiş hadisələr — hakimiyyət böhranı, vətəndaş qarşıdurmasının son həddə çatması onu göstərirdi ki, ölkənin o vaxtkı iqtidarı və mövcud olan çoxsaylı partiyalar xalqı, milləti düçar olduğu ağır bəladan xilas etməyə qadir deyil. Vəziyyət getdikcə daha da ağırlaşır, bir tərəfdən torpaqlarımız çox asanlıqla düşmən tərəfindən işğal olunur, digər tərəfdən isə daxildə vətəndaş müharibəsi yetişməkdə idi.

Sərhədlərimizin qorunması büsbütün unudulmuşdu. Xalqın qanı bahasına qazanılmış müstəqilliyimiz hər an uçuruma yaxınlaşırdı. Yaranmış ağır vəziyyətdən çıxış yolu tapmayan AXC-Müsavat hakimiyyəti son anda ümid yeri kimi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevə müraciət etdi. Artıq hakimiyyət dövləti idarə etmək qabiliyyətində olmadığını açıq şəkildə büruzə verirdi.

AXC-Müsavat hakimiyyətinin Milli Qəhrəman səviyyəsinə qaldırdığı “polkovnik” Surət Hüseynovun başçılıq etdiyi hərbi hissə nə Müdafiə Nazirliyinə, nə də digər dövlət orqanlarına tabe olurdu. Ölkə getdikcə tənəzzülə uğrayır, böhran daha da dərinləşirdi. Hakimiyyət uğrunda mübarizənin, siyasi didişmənin və çəkişmələrin son həddə çatması, silahlı qruplaşmaların qarşıdurması ölkə ziyalılarını, ictimai-siyasi xadimləri ciddi narahat edir, böyük təşviş yaradırdı. Gəncədə ətrafına böyük ordu toplamış Surət Hüseynov öz cəbhədaşlarını təcili istefa verməyə çağırır, əks-təqdirdə onları məhv edəcəyi ilə hədələyirdi. Qorxaq, cəsarətsiz hakimiyyət nümayəndələri isə gah Gəncəyə qoşun yeritmək, gah da qaçıb gizlənmək barədə düşünürdülər.

Azərbaycanın parçalanıb məhv olmaq təhlükəsi daha da reallaşırdı. Bunu görən ziyalılar, respublikanın tanınmış şəxsləri, ayrı-ayrı ictimai-siyasi xadimlər Naxçıvana gedir, Bakıda yaranmış son dərəcə ağır vəziyyət barəsində ümummilli lider Heydər Əliyevə məlumat verir, ölkəni məhv olmaqdan xilas etmək üçün ondan Bakıya qayıtmasını xahiş edirdilər. İyunun 4-də Gəncədə Surət Hüseynovun silahlı dəstəsi ilə hakimiyyət hərbçilərinin qarşıdurmasından, uğursuz əməliyyatdan sonra vəziyyət daha da ağırlaşmışdı. Gəncədə qan tökülmüşdü, günahsız insanlar qətlə yetirilmişdi, dövlətə külli miqdarda ziyan vurulmuşdu. Bundan sonra S. Hüseynovun tələbləri daha da sərtləşmişdi. Hətta, bir neçə səlahiyyətli dövlət məmuru Gəncədə girov saxlanılmışdı. Növbə artıq ölkə rəhbərlərinə çatmışdı. Ölkənin o vaxtkı Prezidenti Əbülfəz Elçibəy də vəziyyətin son həddə çatdığını bildikdən sonra Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri ulu öndər Heydər Əliyevlə telefon əlaqəsi saxlayaraq demişdir: “Vəziyyət mürəkkəbdir, xahiş edirəm, Bakıya gələsiniz, vəziyyəti gəlin birlikdə müzakirə edək və bu vəziyyətdən çıxış yolu tapaq”.

Ümummilli lider o vaxt “Ostankino” Dövlətlərarası Televiziya Şirkətinə verdiyi müsahibəsində AXC-Müsavat hakimiyyətinin onu Bakıya dəvət etməsi ilə əlaqədar verilən sualın cavabında demişdir: “Mən hakimiyyətə özüm gəlməmişəm, məni dəvət etmişlər. Məni təkidlə dilə tutmuşlar. Gəncə hadisələrindən sonra bir neçə gün ərzində Azərbaycan əhalisinin müxtəlif qurumlarının, ziyalıların nümayəndələri, nüfuzlu ağsaqqallar mənə müraciət etmişlər. Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəy də mənə təkidlə müraciət etmişdir. O, üç dəfə–ayın 7-də, 8-də, 9-da Naxçıvana xüsusi təyyarə göndərmişdi və telefon söhbətlərində israrla xahiş edirdi ki, mən Bakıya gəlim. Mən də 7-də, 8-də imtina etdim. Nəhayət, vəziyyətin getdikcə kəskinləşdiyini duyaraq, iyunun 9-da bu dəvəti qəbul etdim və Bakıya gəldim”.

S.Hüseynovun qoşunları artıq Bakının 100 kilometrliyində idi. Olduqca gərgin və ağır vəziyyət yaranmışdı. Bütün bunlara baxmayaraq ulu öndər Bakıya gəldi. Xalq öz xilaskarını böyük təntənə ilə qarşıladı. Ümummilli lider Heydər Əliyev Ulu Tanrının Azərbaycana bəxş etdiyi yeganə ümid, pənah yeri idi.

İlk gündən Heydər Əliyevə məsul vəzifə — Baş nazir kürsüsü təklif olunsa da o, bundan imtina etdi. Vəziyyətlə yaxından tanış olmaq üçün əvvəlcə Gəncəyə getməyi, S.Hüseynovla görüşməyi qərara aldı. Bu, çox qorxulu, riskli bir iş idi. Ümummilli liderə qarşı hər an sui-qəsd təşkil oluna bilərdi. Lakin ulu öndər xalqın taleyini hər şeydən üstün tutdu. AXC-Müsavat hakimiyyətinin cinayətkar idarəetmə üsulu barəsində bildiklərinin hamısını onların üzünə dedi.

Sonra jurnalistlərlə birlikdə Gəncəyə gedib vəziyyətlə yaxından tanış oldu. Ulu öndər o vaxt yazıçı Aleksandr Proxanovla görüşü zamanı həmin hadisələr barəsində demişdir: “İyunun 11-də İsa Qəmbərov Ali Sovetin sədri vəzifəsindən istefa verdi, deputatlar mənə bu vəzifəni tutmağı təklif etdilər. Mən boyun qaçırdım. Onlar məni dilə tutmağa davam etdilər. Mən isə dedim. Gəlin sessiyanı bir neçə günlüyə təxirə salaq. Mən Surət Hüseynovla görüşmək istəyirəm.

Mən onunla tanış deyildim və təyyarə ilə Gəncəyə, onun yanına getdim. Biz Surətlə yalan olmasın, bütün gecəni danışdıq. Səhərisi o, məni şəhərə apardı. Mən döyüşlərin izlərini, dağılmış tikililəri, yanıb külə dönmüş mənzilləri gördüm, cinayətin izlərini gördüm. Bakıya qayıdıb Ali Sovetin təklifini qəbul etdim və iyunun 15-də sədr vəzifəsinə seçildim. Mən bunu yalnız bir məqsədlə — vətəndaş müharibəsi təhlükəsini sovuşdurmaq məqsədi ilə etdim”.

S.Hüseynovun rəhbərlik etdiyi qoşunlarla Xalq Cəbhəsinin hərbi bölmələri arasında qarşıdurma isə hələ də davam edirdi. Təbii ki, böyük tarixi şəxsiyyət qardaş qırğınına yol verə bilməzdi. Xalq dahi şəxsiyyətə çox inanırdı və inamında yanılmamışdı. Məhz ulu öndərin yüksək iradəsi, qətiyyəti və siyasi uzaqgörənliyi sayəsində S.Hüseynovun rəhbərlik etdiyi qoşun Bakıya girmədi və bununla da qardaş qırğınının qarşısı alındı. Ölkə çapılıb-talanmış, cəmiyyət parçalanmış, ortaya təfriqə salınmış, insanlarda ruh düşkünlüyü yaranmışdı. Belə bir şəraitdə hansı ideologiyadan başlamaq lazım idi? Ulu öndər çıxış yolunu milli barışıqda görürdü. Müdrik siyasi xadim bu barədə demişdir: “Yalnız milli barışıq ideyası qəbul olunmalıdır, artıq heç bir ideya yox! Bunun daha mənası yoxdur — sən hansı partiyaya mənsubsan, neçə yaşın var, hal-əhvalın necədir. Bizi dəhşətli həddən yalnız ümummilli barışıq uzaqlaşdıra bilər. Bunu xalq başa düşür, hərbçilər, kommersantlar, müəssisə direktorları başa düşürlər. Biz heç kəsi təqib etməyəcək, gözümçıxdıya salmayacağıq. Əgər sən liberalsansa, əgər sən Xalq Cəbhəsinin üzvüsənsə, səni heç kəs təqib etməyəcək, sənə gözün üstə qaşın var, deməyəcəklər. Xalqa xidmət elə, xalq yolunda özünü fəda elə. Bax budur ideya, budur fəlsəfə! Belə düşünürəm ki, bu ideologiyanı ədəbiyyat və incəsənət xadimləri, din xadimləri formalaşdıracaqlar!”

Ümummilli liderin Bakıya qayıdışından sonra Azərbaycanda həyat tədricən öz axarına düşürdü. İnsanlar arasında qoyulmuş ayrı-seçkilik aradan qaldırılır, ağsaqqala, ziyalılara, tanınmış mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə layiqli qiymət verilirdi. Xalq təsərrüfatının dirçəldilməsinə, bazar münasibətlərinin tənzimlənməsinə xüsusi diqqət göstərilirdi. Xalq Cəbhəsi Azərbaycanın təbii sərvətlərini — qızılını, neftini xalq üçün sərfəli olmayan şərtlərlə çox aşağı qiymətə satırdı. Dünyanın ən iri neft şirkətləri ilə bağlanmış müqavilələr şübhəli görünürdü.

Ümummilli lider bu sahədə əsaslı dönüş yaratdı. Ölkədə baş alıb gedən özbaşınalığın qarşısı alındı. Ciddi qayda-qanun yaradıldı, ictimai-siyasi sabitlik tənzimləndi və xarici kapitalın ölkəyə cəlb edilməsi istiqamətində ciddi addımlar atıldı. Müxtəlif xalqların — ruslar, ukraynalılar, yəhudilər və digər millətlərin nümayəndələrinin Azərbaycandan köçüb getmələrinin qarşısı alındı. Azərbaycanın gələcəyi üçün olduqca mühüm, qətiyyətli addımlar atılırdı. Ulu öndər Heydər Əliyev xalqda böyük ruh yüksəkliyi yaratmış, öz böyük tarixi qayıdışı ilə Azərbaycanın müstəqilliyini qoruyub saxlayır, xarici düşmənlərin ölkəni parçalamaq cəhdlərinin qarşısını çətinliklə də olsa alırdı. Heydər Əliyev daim xalqla bir yerdə idi. O, xalqına arxalandığını, güvəndiyini dəfələrlə vurğulayaraq demişdir: “Həyatımın son dəqiqəsinədək xalqıma xidmət edəcəyəm və ömrümün bundan sonrakı illərini də xalqıma bəxş edirəm”.

Əliqismət BƏDƏLOV

Xalq qəzeti.- 2009.- 9 iyun.- S. .3.