1993-cü ilin 24 iyunu ölkədə siyasi böhrandan çıxış anı idi

Deputatlar həmin gün prezident səlahiyyətlərinin Ali Sovet sədrinə verilməsinə nail olmaqla ölkənin və xalqın xilası yolunda mühüm addım atdılar

Hər an qorunmağa, müdafiəyə ehtiyacı olan gənc müstəqil dövlətin prezidenti tüfəng səsindən səksənərək uzaq bir dağ kəndinə qaçmışdısa, parlament mütləq bir çıxış yolu tapmalı idi.

Ziya BÜNYADOV,

akademik

Çox təəssüf ki, milli tariximizin şanlı, mərdlik, mərdanəliklə dolu, qəhrəmanlıqlarla zəngin səhifələri ilə yanaşı ağır, məşəqqətli məqamları da olmuşdur. Hər şeyi obyektiv qiymətləndirməyi bacaran adamlar belə məqamları da təbii sayırlar: “Koroğlusu olan xalqın Həmzəsi də varsa, burada qeyri-adi nə axtarırsınız?”

Üstəlik, etnos mütəxəssislərinin fikrincə, bu qəbildən olan hadisələrə türk xalqlarında, xüsusən, azərbaycanlılarda digər xalqlara nisbətən daha az təsadüf edilir. Hər halda XX əsrin son onilliyində xalqımız üç dəfə dövlət başçısının öz vəzifə kürsüsünü qoyub qaçmasının şahidi oldu. 1988-ci ildən başlayaraq böyük vüsət alan milli-azadlıq hərəkatının, azadxah soydaşlarımızın ölümün gözünə dik baxmasının fonunda bu kimi hadisələr o qədər də tez-tez xatırlanmır. Ancaq həmin hadisələrdən sonuncusunun – Prezident Əbülfəz Elçibəyin xəlvəti şəkildə paytaxtdan qaçmasının hər il yada salınması da təbiidir. Çünki həmin qaçışdan sonra Azərbaycan xalqı elə bir addım atdı ki, milli tariximizdə dövlət başçısının öz postunu qoyub qaçması ənənəsinə birdəfəlik son qoyuldu.

Azərbaycanın ən ağır günlərində xalqa rəhbərlik etmək kimi müqəddəs bir missiyanı öz üzərinə götürmüş AXC-Müsavat funksionerləri nəinki bu vəzifələrin öhdəsindən gələ bilmədilər, əksinə, bilməyərəkdən vəziyyəti daha ağır məcraya yönəltdilər. Nəticədə ölkənin beynəlxalq aləmdəki nüfuzuna xələl gəldi, daxili sabitlik anarxiya və özbaşınalıqla əvəz edildi, işğalçı qoşunlar daha çox ərazilərimizi zəbt etdilər və sair. Bir tərəfdən də hakimiyyət uğrunda qanlı mübarizələrə girişən siyasi qüvvələr ölkəni vətəndaş müharibəsi həddinə gətirdilər. Pul, var-dövlət və silah toplamış Surət Hüseynov və Əlikram Hümbətov hərbi müxalifət libası geyinərək dövlətə hədə-qorxu gəlir, xalqı bəlalara düçar edirdisə, mülki formalı müxalifətçilər Elçibəy iqtidarının nüfuzdan düşməsi üçün ən çirkin metodlara əl atırdılar. Belə bir vəziyyətdə yeganə çıxış yolunu ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvandan Bakıya dəvət edilməsində görən ziyalılar buna nail oldular. Böyük siyasətçi Naxçıvandan Bakıya gəldi. Dərhal Gəncəyə – asi polkovnikin başlamaq istədiyi vətəndaş müharibəsini danışıqlarla, müdrikcəsinə yatırmağa gedən ulu öndər buna nail oldu. Həmin tarixi xidməti qiymətləndirən Azərbaycan xalqı ümummilli liderin respublika Ali Sovetinin sədri vəzifəsinə seçilməsini reallaşdırdı.

1993-cü il iyun ayının 15-də Heydər Əliyevi Ali Sovetin sədri seçən Azərbaycan xalqı Naxçıvan Muxtar Respublikasını məhv olmaqdan xilas etmiş, Gəncədən başlanan vətəndaş müharibəsinin qarşısını almış, xüsusən 1969-82-ci illərdə Azərbaycanın çiçəklənməsinə nail olmuş ulu öndərin ölkəni növbəti bəlalardan da qurtaracağına inanırdı. Xalq inanırdı ki, təcrübəli və müdrik Ali Sovet sədri ilə təcrübəsiz və xalqın inamından istifadə edərək hakimiyyətə gəlmiş prezident birlikdə ölkəni növbəti bəlalardan xilas edəcəklər. Ancaq həmin günlərin prezidenti rüsvayçı bir addım ataraq iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə xəlvəti olaraq (hətta, öz cəbhəçi silahdaşlarından da xəbərsiz) paytaxtı tərk etdi və son beş ildə üçüncü fərari dövlət başçısı adını qazandı.

Sonralar “Ostankino” Dövlətlərarası Televiziya Şirkətinə müsahibə verən Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri, respublika Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Heydər Əliyev Əbülfəz Elçibəyin qaçması hadisəsini bu şəkildə xarakterizə etmişdi: “Prezident Əbülfəz Elçibəy iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə xəlvəti, heç kəsə, o cümlədən də mənə xəbər vermədən təyyarə ilə Bakıdan çıxıb getmişdir. Halbuki təyyarə Bakıdan uçmazdan bir saat əvvəl biz bir yerdə idik. Yalnız səhər bizə məlum oldu ki, onun təyyarəsi Naxçıvana enmişdir, buradan prezidenti Xalq Cəbhəsinin üzvləri dağ kəndi Kələkiyə aparmışlar. O, indiyədək oradadır. Mən iyunun 18-dən 24-dək Əbülfəz Elçibəylə telefonla daim danışıqlar aparmışam, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının prezidenti başda olmaqla ziyalıların nümayəndələrinin böyük bir qrupu – akademiklər, professorlar, yazıçılar, ağsaqqallar mənim təşəbbüsümlə oraya getmişlər. Onlar prezidentlə görüşmüşlər, onu dilə tutmuşlar ki, o, Bakıya qayıtsın. Mən onu israrla dəvət edirdim. O, dəvətimizi qəbul etmədi, bu dəvətlə razılaşmadı və indiyədək Kələki kəndində qalır. Prezidentin, demək olar ki, bütün vəzifələrinin Ali Sovetin sədrinə həvalə edilməsi haqqında fərmanı da elə onun özü imzalamış, öz fərmanında yalnız vətəndaşlığa qəbul və qanunların imzalanması hüquqlarını özündə saxlamışdır. Qalan hər şeyi o, Azərbaycan Ali Sovetinin sədrinə həvalə etmişdir”.

Biz burada bir məsələni xüsusilə qeyd edək. Belə ki, yazının sərlövhəsində də qeyd etdiyimiz kimi, həmin qarışıq günlərdə fərarilik etmiş prezidentin səlahiyyətlərinin Ali Sovet sədrinə verilməsi məsələsi, demək olar ki, hər gün Ali Sovetin iclaslarında gündəliyə gətirilir, deputatlar bu qərarın tezliklə qəbul edilməsini israrla tələb edirdilər. Ali Sovet sədri Heydər Əliyev isə razılaşmırdı. Ulu öndər yuxarıda qeyd etdiyimiz müsahibəsində həmin məqamı daha açıq şəkildə yada salır: “Bu vəziyyət Azərbaycan parlamentinin iclasında dalbadal bir neçə gün müzakirə olunmuşdur, elə parlamentin üzvləri də təkidlə təklif edirdilər ki, mən bu vəzifələri öz üzərimə götürüm. Mən razılaşmırdım. Yalnız Əbülfəz Elçibəyin özü belə fərman verdikdən sonra razılaşdım. Açığını desək, respublika, demək olar idarəedilməz olmuşdu, çünki prezident yox idi, baş nazir yox idi – o, artıq çoxdan istefa vermişdi, tək mən qalmışdım, bir çox məsələlər isə prezidentin səlahiyyətindən istifadə edərək həll olunmalı idi. Bax, belə bir vəziyyətdə mən həmin vəzifələri öz üzərimə götürdüm... Əgər günü bu gün Əbülfəz Elçibəy buraya qayıdarsa, o, öz prezident vəzifələrini yerinə yetirə bilər”.

Göründüyü kimi, xalq Elçibəydən Bakıya qayıtmağı tələb edir, o qayıtmır, bütün fəaliyyəti boyu siyasi-hüquqi prinsipləri əsas tutan Heydər Əliyev isə prezidentin səlahiyyətlərini öz üzərinə götürmək istəmirdi. Belə bir vaxtda xalq Əbülfəz Elçibəydən daha kəskin şəkildə tələb etdi: “Ya Bakıya qayıt, ya da səlahiyyətləri Ali Sovet sədrinə ver”. AXC-Müsavat iqtidarının rəhbəri Bakıya qayıtmağa cürət etmədiyinə görə ikinci addımı atmağı məqbul saydı. Yəni onun imzaladığı fərman xalqın, xüsusən, deputatların və ziyalıların çoxsaylı tələblərinin nəticəsi idi.

1993-cü il iyun ayının 24-də Azərbaycan Prezidentinin səlahiyyətlərinin Ali Sovet sədrinə verilməsi ölkədə böhrandan çıxış yolunun tapılması istiqamətində atılan növbəti uğurlu addım idi. Nəticə isə göz qabağındadır. Heydər Əliyevin qurub-yaratdığı müstəqil Azərbaycan dövləti bu gün nəinki regionda və postsovet məkanında, eləcə də bütün dünyada lider ölkələrdən birinə çevrilib.

Ulu öndərin siyasi kursunun uğurla davam etdirilməsi bu nailiyyətlərin sırasını getdikcə daha da genişləndirəcəkdir.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2009.- 24 iyun.- S. 4.