Meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqram (2003-2008-ci illər) ugurla başa çatdırıldı

 

Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə meşə və yaşıllıq sahələrinin artırılmasına xüsusi diqqət yetirmişdir. 

 

Azərbaycan Respublikasında olan meşə örtüyünün beynəlxalq normadan təxminən 2-2,5 dəfə az olmasını və bu meşələrin ölkə ərazisində qeyri-bərabər paylanmasını, bunun torpaq qoruyucu, su saxlayıcı, ətraf mühiti sağlamlaşdırıcı, bir sözlə, ekoloji tarazlığın qorunub saxlanması üçün yetərincə olmadığını nəzərə alaraq, dövlət başçısı 26 dekabr 2001-ci il tarıxlı fərmanı ilə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə tapşırmışdır ki, “Dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarını və elmi təşkilatları cəlb etməklə 3 ay müddətində ölkədə meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqramın layihəsini hazırlayıb baxılmaq üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinə təqdim etsin”.

 Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi respublikada meşə fondunun vəziyyətini nəzərə alaraq, “Meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqram”ın layihəsini hazırlayıb təsdiq edilmək üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinə təqdim etmişdir. Milli Proqramın layihəsi Nazirlər Kabinetində baxıldıqdan və müəyyən düzəlişlər və dəyişikliklər edildikdən sonra ölkə Prezidentinə təqdim edilmişdir. Beləliklə, 18 fevral 2003-cü ildə ulu öndər xüsusi fərmanla “Meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqram”ı təsdiq etmişdir. 

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Milli Proqramın təsdiq edildiyi gündən onun icrasına başlamış və 2008-ci ildə uğurla başa çatdırmışdır.

  Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Meşələrin İnkişafı Departamenti və onun yerli qurumları 2003-cü ilin yaz mövsümündən başlayaraq 2008-ci il də daxil olmaqla hər il nəzərdə tutulan meşəbərpa və yeni meşə salınması işlərinin plan-proqnozlarını artıqlaması ilə icra etmişlər. Belə ki, bu müddət ərzində 60 min hektara yaxın sahədə meşələr bərpa olunmuş və yeni meşələr salınmışdır. Bu göstərici əvvəlki 5 illə müqayisədə 2 dəfə çox olmuşdur.

 Proqramın ən üstün cəhətlərindən biri, ölkədəki pozuq meşələrin bərpa olunması, onun cins tərkibinin yaxşılaşdırılması, meşə ilə örtülü olmayan ərazilərdə yeni meşələrin salınması və bununla da respublikanın meşə ilə örtülü sahələrini artıraraq beynəlxalq normalar həddinə çatdırılması üçün zəmin yaratmaqdan ibarət olmuşdur.

Milli Proqramda Talış meşələrində qədim dövrlərdən bu günə qədər gəlib çatmış relikt və endem ağac cinslərinin qorunması, mühafizəsi, bərpası və onların yayılma ərazilərinin artırılması, Kür-Araz çayları ətrafında Tuqay meşələrinin bərpası, rekonstruksiya yolu ilə cins tərkibinin yaxşılaşdırılması, dağlıq ərazilərdə meşələrin qoruyucu funksiyalarını yüksəltmək üçün bərpa olunması, cins tərkibinin məhsuldar ağac cinsləri hesabına dəyişdirilməsi, Abşeronun arid ərazilərində təbii landşaftı dəyişdirərək, onun yerində meşə landşaftının yaradıması və s. məsələlərin həllinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. 

Milli Proqramın icrası ilə əlaqədar olaraq, Talışın dağlıq ərazilərində və Xəzər sahili düzənlik sahələrində 2003-2008-ci illərdə 13600 hektar sahədə relikt və endem ağac cinslərindən olan şabalıdyarpaq palıd, dəmir ağac, azad ağac, gözəl ağcaqayın və s. cinslərdən ibarət meşələr salınmış və pozuq meşələr bərpa olunmuşdur. Bu göstərici əvvəlki 5 ildə həmin ərazilərdə aparılan meşəsalma və meşəbərpa işlərindən 2 dəfədən artıq olmuşdur. Burada əsas və başlıca məqsəd 3-cü dövrdən bu günümüzə nümunə olaraq qalmış relikt ağac cinslərinin sahələrini artırmaq və onun respublikanın digər ərazilərində arealını genişləndirməkdən ibarət olmuşdur.

 Məlum məsələdir ki, son 50 ildən artıq bir vaxtda, Kür çayı üzərində Mingəçevir, Yeni Kənd və Şəmkir Su Elektrik stansiyalarının tikintisi Tuqay meşələrinin sahələrini xeyli azaltmış, respublikanın flora və faunasına xeyli ziyan dəymişdir. 

Adı gedən su anbarlarının yaranmasından sonra aşağı ərazilərdə qrunt sularının səviyyəsinin xeyli aşağı düşməsi susevər ağac cinslərindən olan söyüd, qovaq ağaclarının qurumasına, digər ağac cinslərinin isə normal inkişafına mənfi təsir göstərmişdir. 

Milli Proqramda qarşıya qoyulan məqsədlərdən biri də Tuqay meşələrinin bərpa edilməsi və məhsuldar ağac cinsləri hesabına onun cins tərkibinın yaxşılaşdırılmasından ibarət olmuşdur. 

Proqramın tələblərinə əsasən bu ərazilərdə 6000 hektar sahədə qiymətli ağac cinsləri (palıd, saqqız, göyrüş, ağcaqayın, qarağac, tut və s.) hesabına yeni meşələr salınmışdır. Bu da əvvəlki 6 ildə bu ərazilərdə salınan meşə əkini işlərindən təxminən 3 dəfəyə yaxın çox olmuşdur.

Milli Proqramda ən vacib məsələlərdən biri də Böyük və Kiçik Qafqazın dağ meşələrinin qoruyucu funksiyalarını yüksəltmək üçün onun təbii bərpasını təmin etməkdən, meşə ilə örtülü olmayan sahələrində isə güclü kök sisteminə malik, məhsuldar ağac və kollar hesabına yeni meşə massivlərinin yaradılmasından ibarət olmuşdur. Bu istiqamətdə 2003-2008-ci illərdə böyük həcmli işlər aparılmışdır. Bu illər ərzində, xüsusilə torpaqların eroziyaya uğrama təhlükəsi olan ərazilərdə — 39250 hektar sahədə meşələr bərpa edilmiş və yeni meşələr salınmışdır.

  Burada əkilən və becərilən əsas ağac cinslərindən palıdı, qozu, göyrüşü, ağcaqayını, fısdığı, cökəni və s. göstərmək olar. Müqayisəli desək, Böyük və Kiçik Qafqazın dağlıq və dağətəyi ərazilərində son 6 ildə aparılan meşə bərpa və yeni meşəsalma işləri əvvəlki 6 ildəkindən 3 dəfə çox olmuşdur. 

Milli Proqramda Abşeronun arid ərazilərində, hansı ki, meşə landşaftından tamamilə məhrumdur, yeni meşə massivlərinin yaradılması ön plana çəkilmişdir. Burada əsas məsələ əhalinin sıx olduğu Bakı şəhərinin ətraf ərazilərində meşə landşaftı yaratmaqdan ibarət olmuşdur.

  Yeri gəlmişkən, təəccüblü də olsa, bir faktı qeyd etmək yerinə düşərdi. Arxeoloji qazıntılar zamanı Abşeron ərazisində palıd ağacının qalıqları aşkar edilmişdir. Bu fakt onu deməyə əsas verir ki, 1 hektar təbii meşəsi olmayan Abşeron bozqırlıqlarında milyon illər bundan qabaq sıx palıd meşələrinin mövcud olduğu aşkar edilmişdir. Sonrakı dövrlərdə iqlim dəyişmələri nəticəsində meşələr məhv olmuş və səhralaşma prosesi getmişdir. Ona görə bu ərazilərdə çətin də olsa meşə və yaşıllıqsalma işləri genişləndirilməlidir.

 Milli Proqramın icrası ilə əlaqədar olaraq, Abşeron yarımadasında, Bakı şəhərinin ətraf ərazilərində 2003-2008-ci illərdə 1087 hektar sahədə yeni meşə və yaşıllıqlar salınmışdır. Bu da əvvəlki 6 illə müqaisədə 3 dəfə çox olmuşdur. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Abşeron yarımadasında son 6 ildə yaradılan meşə və yaşıllıqların 3/1 hissəsi (271 hektarı) yalnız 2008-ci ildə Ələt-Hacıqabul və Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı ətrafında salınmışdır. Bu, ölkə Prezidentinin məsələyə xüsusi diqqəti və dəstəyi nəticəsində mümkün olmuşdur.

  Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Magistral avtomobil yollarının mühafizə zolaqlarının yaşıllaşdırılması” haqqında 30 oktyabr 2007-ci il tarixli sərəncamı bunun əyani sübutudur. 

Ələt-Hacıqabul magistral yolunun hər iki tərəfində və Beynəlxalq Hava Limanının ətraf ərazilərində salınan (75+196 hektar) meşə zolaqlarında həmişəyaşıl estetik zövqü oxşayan ağac və kolların əkilməsinə xüsusi yer verilmişdir.

Burada Bolqarıstan və İspaniyadan gətirilən 10 min ədəddən çox Arizon sərvi, gümüşü sərv, palma, evkalipt, tuya, zeytun, ardıc və s. kimi ağac və kollar əkilmişdir.

 Meşə və yaşıllıq işləri üçün müəssisələrdə 225 mln. ədəd müxtəlif çeşiddə əkin materialları yetişdirilmişdir. 

Cari ildə Milli Proqramda nəzərdə tutulan meşəbərpa və meşəsalma işləri üzrə bütün göstəricilər eyni səviyyədə saxlanılmış və bunun icrası üçün kompleks tədbirlər planı hazırlanmışdır. Milli Proqramın hazırlanmasında meşə və yaşıllıqların qlobal iqlim dəyişmələrindəki müsbət rolu xüsusi olaraq nəzərə alınmışdır. 

Məlumdur ki, yaşadığımız indiki zamanda qlobal iqlim dəyişmələri nəticəsində bir çox ölkələrdə (xüsusilə okean və dəniz sahili ölkələrdə) iqlim kataklizmləri bir sıra xoşagəlməz fəsadlar törətmişdir. Onun ağır nəticələrini aradan qaldırmaq üçün bir çox illər tələb olunur. 

İqlim dəyişmələri təbii proseslər nəticəsində və eyni zamanda canlı varlıqla ətraf mühit arasında yaranan qarşılıqlı əlaqədən yaranır. 

Hesablamalara görə yer səthindən atmosfer havasına ildə 50 milyard tona qədər istilik effekti yaradan qazlar buraxılır. Bunun da əsas hissəsi karbon qazıdır (CO2). Atmosfer havasına buraxılan qazlar günəşlə yer arasında təbəqə yaradır, günəşin yer səthindən qayıdan istilik enerjisinin bir hissəsi həmin təbəqə tərəfindən tutularaq qütblərə istiqamətləndirilir. Bu səbəbdən də qütbü buzluqlar yaranmış istilik nəticəsində əriməyə başlayır və bunun da nəticəsində dünya iqlimində istiləşmə prosesi baş verir. Belə davam edərsə, yaxın 30-40 ildə dünya iqlimində orta hesabla 2,5-3,5 istiləşmə baş verəcəyi gözlənilir. Bunun isə xoşagəlməz fəsadların yaranmasına səbəb ola biləcəyi şübhə doğurmur. Bütün bunların qarşısını tamamilə almaq mümkün olmasa da, bu prosesi zəiflətmək mümkündür. Ona görə birinci növbədə atmosfer havasında istilik effekti yaradan tullantıların, qazların miqdarı azaldılmalı, okean və dəniz sularının təmizliyi, şəffaflığı mühafizə olunmalı, mövcud meşə və yaşıllıqlar qorunub saxlanmalı, yeni meşə və yaşıllıqların sahələri artırılmalıdır. Çünki istilik effekti yaradan qazların (95%-dən çoxu CO2-dır) uducusu və neytrallaşdırıcısı okean və dəniz suları, meşə və yaşıllıqlardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, 1 hektar normal meşə sahəsi sutkada 220-280 kq CO2 udur, əvəzində 180-200 kq O2 verir.

  Bununla da, canlıların tənəffüs etməsi üçün şərait yaranır. Ona görə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Meşələrin İnkişafı Departamenti və onun yerli qurumları respublikada meşə və yaşıllıqların artırılmasına xüsusi fikir verir və bu sahədə məqsədyönlü işlər aparırlar.

 

 

 H. BƏDƏLOV

 

Xalq qəzeti.-2009.-15 mart.-S.4.