Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavə və dəyisikliklər xalqın iradəsinin ifadəsidir

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası xalqımızın iradəsini əks etdirən ən mühüm dövlət sənədidir. Konstitusiyada dövlət quruluşu normativ hüquqi aktlar əsasında təsbit edilmiş, dövlət və cəmiyyət qarşısında duran bütün məqsəd və vəzifələr əsaslandırılmışdır. Bura hakimiyyətin nümayəndəli dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilməsi, xalqın, o cümlədən milli azlıqların hüquq bərabərliyi, demokratik hüquq və azadlıqların müntəzəm olaraq genişləndirilməsi kimi prinsiplər daxildir.

Konstitusiya ölkədə mövcud olan qanunvericiliyin hüquqi sistemidir və ali hüquqi qüvvəyə malikdir. Qanunvericiliyin bütün normativ hüquqi aktları, müəssisə, idarə və təşkilatlar tərəfindən verilən hüquqi qüvvəli aktlar (əmr və sərəncamlar) konstitusion normativ aktlara uyğun olmalıdır.

Qüvvədə olan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əvvəlki konstitusiya təcrübəsini ümumiləşdirmək yolu ilə müasir dövrün tələblərinə cavab verən yeni məzmunlu ictimai quruluşun demokratik prinsipləri əsasında xalqın təşəbbüskarlıq ruhuna uyğun olaraq tərtib edilmişdir.

Vətəndaşların mövcud hüquqi aktlara münasibəti dövlətimiz inkişafı, ictimai siyasi həyatda gedən proseslərə uyğun olaraq dəyişir və təkmilləşir. Belə ki, vətəndaşlar zaman keçdikcə ictimai hadisələrə, yaxud qanunverci orqan tərəfindən qəbul edilmiş qanunlara öz münasibətini bildirir və bu istiqamətdə bəzi hüquqi aktların təkmilləşməsi haqqında təkliflərlə çıxış edir.

Faktlara müraciət edək: Məlumdur ki, hüquqi anlayışların mahiyyəti bütün ictimai siyasi sistemlərdə eyni deyildir. Cəmiyyətin hüquqi ideyaları dəyişdikcə konstitusion hüquqi aktlar da insanların iradəsinə uyğun olaraq inkişaf edir. Əsaslı inkişaf bir ictimai iqtisadi formasiyanın digəri ilə əvəz olunması şəraitində baş verir. Azərbaycanda da belə bir inkişafın şahidi olduq. Bütün bunların real nəticəsi olaraq bir çox hüquqi aktlar öz qüvvəsini itirdi. Qeyd etməliyik ki, Sovetlər dövründə valyuta əməliyyatı qaydalarını pozma, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğulolma, alveretmə kimi əməllər ictimai təhlükəli əməl hesab edildiyi halda, həmin fəaliyyət növləri hazırda mövcud olan konstitusion qanunların əsasını təşkil edir.

Qeyd edilənlərə əsasən, keçid dövründə sosialist təsərrüfat sisteminin dağılması ilə bağlı qanunlarda sürətli keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdi. Sosial nəzarətin zəifləməsi qanunçuluğun pozulmasına gətirib çıxarmışdı. Sonralar vətəndaşların hüquqi təfəkkür fəaliyyətinin nəticəsi olaraq qanunda yaranmış neqativ hallara, boşluğa, qanunçuluq rejimindən yayınma hallarına tənqidi münasibət yaranmışdır.

Konstitusion hüquqi aktların iradəvi xassəyə malik olması onda özünü göstərir ki, hüquqi münasibətlərdən irəli gələn idraki proseslərlə iradə aktı qarşılıqlı əlaqədə olsun. Məhz yeni hüquqi aktların yaranmasının əsas şərti hüquqi təfəkkürün yaratdığı yeni ideyanı (hüquqi aktı) iradə aktı vasitəsi ilə gerçəkləşdirməkdən ibarətdir.

Materialist ideologiyaya görə, hüququn iradəvi cəhətinə hakim sinfin iradəsi kimi baxılır. Hakim sinif, eyni zamanda hüququn yaradıcısıdır. O dövrdə hüququn ümumxalq iradəsini əks etdirməsi haqqında reallıqdan uzaq olan qeydlər var idi. Əslində, ancaq siyasi hüquqi hakimiyyətə sahib olan vətəndaşlar öz hüquqlarını yarada bilərdilər. Beləliklə, sovet dövləti heç bir vaxt xalqın siyasi hakimiyyət orqanı olmamış və heç vaxt xalqın iradəsini ifadə etməmişdir. Ona görə də ölkədə baş verən siyasi-iqtisadi böhran 90-cı illərdə özünü göstərdi. Belə ki, məlum olduğu kimi, qanunlar işləmədi və ictimai təhlükəli əməllərin sayı artdı. Bütün bunların əsas səbəblərindən biri qanunların real şəraitə uyğun gəlməməsində idi.

Hazırda xalqın iradəsini təmsil edən dövlət hakimiyyət strukturu möhkəmlənir və demokratik əsaslara uyğun inkişaf etmiş qanunlar yaranır. Konstitusion hüquqların inkişafı nəticəsində, yəni onun təkmilləşməsi ilə bağlı ictimai iradə formalaşır. Vətəndaşlar cəmiyyətin aktiv həyatını təmin etməyə başlayır. Bunsuz qanunların sosial bazasını möhkəmləndirmək mümkün deyildir.

Konstitusion hüquqların təsiri altında vətəndaş özünün dövlətdə siyasi və hüquqi münasibətlərin subyekti olduğunu dərk edir, öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirərkən qanun çərçivəsində fəaliyyət göstərmək imkanı qazanır. Fikrimizin təsdiqi kimi, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının bəzi maddələrinə təklif olunan əlavə və dəyişikliklərin bir neçəsinə müraciət edək: “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktı layihəsinin 17-ci maddəsində uşaqlarla bağlı qeyd edilir ki, valideynləri və ya qəyyumları olmayan, valideyn qayğısından məhrum uşaqlar dövlətin himayəsindədir. Uşaqları onların həyatına, sağlamlığına və mənəviyyatına təhlükə törədə bilən fəaliyyətə cəlb etmək qadağandır. 15 yaşına çatmamış uşaqlar işə götürülə bilməzlər. Uşağın hüquqlarının həyata keçirilməsinə dövlət nəzarət edir.

Konstitusiyanın 39-cu maddəsi “Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ” adlanır. Həmin maddəyə əlavələrdə qeyd edilir ki, “Heç kəs ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qanunla müəyyən edilmiş hədlərdən artıq təhlükə törədə və ya zərər vura bilməz”. “Dövlət ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkilərin və vəhşi heyvanların qanunla müəyyən edilmiş növlərinin qorunmasına təminat verir”.

Referendum Aktının “Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları” adı altında verilmiş 101-ci maddəsində təklif edilən varianta əsasən, “Müharibə şəraitində hərbi əməliyyatların aparılması Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin keçirilməsini mümkün etmədikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyət müddəti hərbi əməliyyatların sonunadək uzadılır. Bu barədə qərar seçkilərin (referendumun) keçirilməsini təmin edən dövlət orqanının müraciətinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən qəbul edilir”.

Doğrudan da, müharibə şəraitində prezident seçkilərinin keçirilməsinə ehtiyac yoxdur. Ona görə ki, müharibə prezidentin əvvəlki dövrlərdəki fəaliyyəti zamanı baş verdiyi üçün o, öz siyasi və hərbi qüdrətini tam qələbə çalanadək, yəni, xalqın iradəsi gerçəkləşdirilənədək müharibəni davam etdirməlidir.

Yaxud, təsəvvür edək ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ali Baş Komandan olaraq döyüş əməliyyatlarını müvəffəqiyyətlə həyata keçirdiyi bir vaxtda başqa bir şəxs prezidentlik səlahiyyəti əldə edir. Bu səbəbdən də, çox güman ki, ölkə daxilində baş verən siyasi gərginlik artacaq və bunun nəticəsi olaraq sonrakı döyüş əməliyyatlarının müvəffəqiyyətinə bel bağlamaq çətindir. Ona görə də inamla demək olar ki, Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərin əhəmiyyəti danılmazdır və onların ümumxalq səsverməsində təsdiqlənəcəyinə şübhə etmirəm.

“Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Referendum Aktının layihəsinin tərtib edilməsi və onun xalqın müzakirəsinə verilməsini vaxtında atılmış addım hesab edirəm. Konstitusiyaya edilmiş əlavə və dəyişiklikləri bəyənirəm.

Fikrət NƏBİYEV

Xalq qəzeti.-2009.-15 mart.-S.6.