Heydər Əliyev həyatının mənasını xalqına sədaqətlə xidmətdə görürdü

İş adamı Məhəmməd İsmayılovla bu dəfəki söhbətim dahi öndərimizin doğum günü ərəfəsində olduğu üçün ona ilk sualım belə oldu:

–– Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Moskvadan Naxçıvana gəldiyi vaxt siz muxtar respublikada yaşayırdınız. O dövrü necə xatırlayırsınız?

— Ulu öndərimiz 1987-ci ilin oktyabrında Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun və şəxsən baş katib M.Qorbaçovun yeritdiyi siyasi xəttə etiraz əlaməti olaraq tutduğu vəzifədən — SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin Birinci müavinliyindən istefa verdi... 1990-cı ilin iyulunda Azərbaycana qayıtmaq qərarına gəldi. Ancaq vəzifə hərisləri dahi şəxsiyyətin tikib-qurduğu paytaxtda — Bakıda yaşamasına imkan vermədilər, hər vasitə ilə yolunu kəsməyə cəhd göstərdilər. Belədə isə Naxçıvana pənah apardı. Həmin il xalqın təşəbbüsü və dəstəyi ilə Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçildi. 1991-1993-cü illərdə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri, Azərbaycan Respublikası Ali Soveti sədrinin müavini oldu. Heydər Əliyev 1992-ci ildə YAP-ın Naxçıvan şəhərində keçirilmiş təsis qurultayında partiyanın sədri seçildi. Bu, o vaxtlar idi ki, Naxçıvan ən ağır, dəhşətli günlərini yaşayırdı, blokada vəziyyətində idi... Enerji yox idi, yanacaq çatışmazlığı özünü göstərirdi. Ümummilli liderimiz belə bir şəraitdə, soyuq otaqda şam işığında işləyir, qərarlar qəbul edir, muxtar respublikanın taleyini düşünür, Azərbaycanın gələcəyi ilə bağlı narahatlıq hissi keçirirdi. Lakin bunu da ona, necə deyərlər, çox görənlər vardı. Bakıdan–paytaxtdan təzyiqlər göstərilirdi, təqib edilirdi... Bütün maneələrə, çətinliklərə baxmayaraq, ulu öndər Ali Məclisin sədri kimi çox işlər gördü. Əvvəla, ulu öndərimiz Naxçıvanda fəaliyyət göstərdiyi qısa zaman kəsiyində Azərbaycanın imperiya asılılığından tamamilə xilas olması, müstəqil, demokratik və dünyəvi dövlət kimi inkişaf etməsi üçün mühüm siyasi və ideoloji amilə çevrilən tarixi qərarlar qəbul etdi. Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi sonrakı fəaliyyətinin bir sıra konseptual istiqamətləri məhz bu dövrdə işlənib hazırlandı.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının adından “Sovet Sosialist” sözləri çıxarıldı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağı dövlət bayrağı kimi qəbul olundu. 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verildi. 31 Dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan edilməsi, ilk demokratik islahatların keçirilməsi, muxtar respublikanın sərhədləri boyu atəşkəs rejiminin tətbiq olunması, dinclik, əmin-amanlıq yaradılması, bütövlükdə, doğma Azərbaycanımız üçün taleyüklü məsələlər idi.

— Naxçıvan, naxçıvanlılar o vaxt tarixin ağır bir sınağından ulu öndərin uzaqgörənliyi, sabahı, gələcəyi aydın görə bilməsi ilə üzüağ çıxdılar.

— Mən dəfələrlə söhbətlərimdə, müsahibələrimdə demişəm, indi də təkrar edirəm: Heydər Əliyev ən mürəkkəb, ziddiyyətli tarixi proseslərin gərdişindən baş çıxaran, ən çətin vəziyyətdə də təmkinini itirməyən və dünyadakı geosiyasi dəyişiklikləri realistcəsinə qiymətləndirib mənsub olduğu xalqın, ölkəsinin, necə deyərlər, çıxarlarını praqmatik ağılla və dəqiq hesablayan bir lider idi. Məhz elə buna görə də ulu öndər 1990-cı ilin iyulunda Moskvadan Azərbaycana qayıdanda, doğma respublikasında, özü də canı, qanı ilə inkişaf etdirdiyi bir respublikada qısqanclıqla qarşılanmasaydı, layiq olduğu postu — dövlət rəhbəri vəzifəsini tutsaydı, ermənilər bir qarış da olsun belə, torpağımızı zəbt edə bilməyəcəkdilər. Özbaşınalıq, xaos Azərbaycanda tüğyan etməyəcəkdi. İqtisadiyyat dağılmayacaqdı. Amma əksinə oldu. Dəhşətə bax ki, ulu öndərə tikib-qurduğu Bakıda yaşamağa imkan vermədilər, məcburiyyət üzündən Naxçıvana gəldi.

Naxçıvanlılar ulu öndəri duz-çörəklə, hərarətlə qarşıladılar... Xalq Heydər Əliyevin ətrafında sıx birləşdi. Bu dahi şəxsiyyətin, uzaqgörən insanın hər məsləhəti, hər tövsiyyəsi Naxçıvanın xilasında, bu ulu yurdun erməni tapdağı altına keçməməsində mühüm rol oynadı...

— İstərdik ki, bir məqama də aydınlıq gətirəsiniz. Ulu öndərimizin muxtar respublikanın Ali Məclisinə rəhbərlik etdiyi illərdə siz doğma Naxçıvanın müdafiəsi, qorunması üçün əlinizdən gələn köməyi əsirgəməmisiniz. O ağır dövrdə Milli Ordunun inkişafında, torpaqlarımız uğrunda gedən döyüşlərdə canlarını qurban vermiş əsgərlərimizin xatirəsinin əbədiləşdirilməsində, şəhid ailələrinə maddi-yardım göstərilməsində yaxından iştirak etmisiniz... Təbii ki, belə bir insanla Heydər Əliyev maraqlanmamış olmazdı...

— Həmin vaxt, yəni Heydər Əliyev Naxçıvanda fəaliyyətə başladığı ilk dövrdə hamıya “bəy” deyilirdi, hər kəsə “bəy” titulu ilə müraciət edilirdi. Eyni zamanda “bəy”lərin əksəriyyəti AXC-Musavat hakimiyyətinin təmsilçiləri idilər. İdarəetmə sahəsində təcrübəsizlikləri, bacarıqsızlıqları ilə seçilirdilər. Qeyri-təvazökarlıq kimi çıxmasın, mən o zaman Naxçıvanın yaşaması, varlığı üçün əlimdən gələn səyi əsirgəmirdim, necə deyərlər, bu yolda varımdan-dövlətimdən keçirdim. Əlbəttə, mənə də “bəy” deyə müraciət edirdilər... Bir dəfə Heydər Əliyev ətrafındakı şəxslərin birindən soruşur ki, bu Məhəmməd bəy kimdir, adı tez-tez çəkilir... Cavab verirlər ki, bu bəy o bəylərdən deyil, Məhəmməd, “bəy” titulunu işgüzarlığı, alicənablığı, saf əməlləri ilə xalqdan alıb, bu adı ləyaqətlə, şərəflə doğruldur...

...Sonralar Heydər Əliyevlə bir neçə dəfə görüşüb söhbət etmişəm, təyyarə ilə Bakıya gələrkən yanaşı əyləşmişəm. Bütün bunlardan sonra o vaxt mənim qəti qənaətim belə olub: Ulu öndərimizin müdrikliyi, uzaqgörən siyasəti Azərbaycanı və Azərbaycan xalqını sürətli inkişafa, firavanlığa gətirib çıxaracaqdır... İllər ötdü, zaman fikirlərimdə yanılmadığımı göstərdi.
...Heydər Əliyev xalqa arxalanırdı, xalqla nəfəs alırdı. Gördüyü saysız-hesabsız işləri də xalqla bağlayırdı, onu heç vaxt fərdiləşdirmirdi, öz adına çıxmırdı. Mən fikrimi əsaslandırmaq üçün hamının bildiyi bir faktı xatırlatmaq istərdim. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev 1998-ci ildə keçirilən prezident seçkiləri zamanı Mərkəzi Seçki Komissiyasının ona vəkillərini təyin etmək müraciətini bildirəndə dahi rəhbər belə cavab vermişdi: “Mənim vəkilim — xalqımdır”. Bəli, bu misal Heydər Əliyevin öz xalqına dərin sevgisini, Azərbaycanına nə qədər ürəkdən bağlı olduğunu, xalqının ona möhkəm tellərlə bağlılığını göstərirdi. Bu sevgi, məhəbbət bu gün də yaşayır, hələ neçə-neçə illər bundan sonra da davam edəcəkdir. Belə ümumxalq məhəbbəti təbiidir. Çünki bu fenomen şəxsiyyət, dahi insan xalqımızın xoşbəxtliyi, onun dövlətçiliyinin və müstəqilliyinin qorunub saxlanılması və möhkəmləndirilməsi yolunda gecə-gündüz çalışaraq, ömrünü şam kimi əritdi, sözün əsl mnasında, özünü şəhid etdi...

Yuxarıda göstərdim ki, Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrində güclü potensialın yaradılmasına nail oldu və bununla da respublikamızın müstəqil yaşamasının təməli qoyuldu. Təkcə elə bu amilə görə xalqımız ulu öndərimizə minnətdardır. Öz xalqından heç bir təmənna ummayan bu böyük şəxsiyyət ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdarkən tarixdə indiyədək dünyanın heç bir ölkə başçısının cəsarət edib dilinə gətirə bilmədiyi bu sözləri dedi: “Mənim həyatım xalqa məxsusdur və bundan sonra qalan hissəsini də xalq üçün əsirgəməyəcəyəm. Həyatımın mənasını ancaq xalqa sədaqətlə xidmət etməkdə görürəm. Mənim üçün ən böyük mükafat bundan sonra da xalqın etimadını doğrultmaqdan ibarətdir”.

Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə seçildi. Bu da təsadüfi deyildi. Bu, Kreml tərəfindən ulu öndərimizin liderlik keyfiyyətlərinin, təşkilatçılıq bacarığının, intellektual imkanlarının qiymətləndirilməsi idi. Lakin onu da unutmayaq ki, Heydər Əliyev bu etimadın müqabilində Moskvanın təlimat və göstərişlərini, necə deyərlər, can-başla həyata keçirən, icra edən adi partiya funksionerinə çevrilmədi. Mərkəzdən verilən bütün qərarları Azərbaycanın, xalqımızın mənafeyinə uyğunlaşdırdı, respublikamızın inkişafı, tərəqqisi naminə bütün potensial imkanları hərəkətə gətirdi. Bununla əlaqədar diqqəti iki fakta yönəltmək istərdim. Ötən əsrin 70-ci illərində keçmiş SSRİ rəhbərliyi Zaporojye şəhərində kondisioner zavodunun inşası ilə bağlı qərar qəbul etmişdi. Lakin Heydər Əliyev şəxsi nüfuzu hesabına həmin müəssisənin Bakıda tikilməsinə nail oldu. Yaxud, başqa bir misal. Ulu öndərimiz uzaqgörənlik nümayiş etdirərək şəxsi təşəbbüsü ilə keçmiş ittifaq rəhbərliyinin müqavimətinə baxmayaraq, SSRİ-də analoqu olmayan C.Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin yaradılmasını və orada azərbaycanlı uşaqların təhsil almalarını gerçəkləşdirdi... Belə misalların sayı çoxdur. Bunlar dahi Heydər Əliyevin o vaxt totalitar sistemin məhdudiyyətlərinə, əngəllərinə baxmayaraq, Azərbaycanın gələcəyinə, bu gününə, inkişafına hesablanmış, uzaqgörənliklə düşünülmüş qətiyyətli addımları idi. Bəli, bu gün heç kim inkar edə bilməz ki, Azərbaycanın zəngin iqtisali potensialı, intellektual sərvəti üçün əsaslı baza məhz o illərdə — Heydər Əliyevin Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi işlədiyi dövrdə yaranmışdı.

Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar: o vaxt, yəni ötən əsrin 70-ci illərində Heydər Əliyev keçmiş SSRİ-nin yaratdığı imkanları Azərbaycanın sənayesinin, kənd təsərrüfatının, elm və təhsilinin inkişafına yönəltməklə bu sahələrin tərəqqisi, bütövlükdə isə respublikamızın ittifaq tərkibində daha güclü, daha qüdrətli olması reallaşdı. Digər tərəfdən, Heydər Əliyev elə böyük dahi idi ki, o vaxt bu nəhəng işləri gerçəkləşdirməklə, həyata keçirməklə SSRİ-nin nə vaxtsa süquta uğrayacağını görməsinə qətiyyən şübhə etmirəm.

Bunları deyirəm və birdən-birə yadıma ulu öndərimiz Moskvada işlədiyi dövrdə onu mühafizə edən SSRİ DTK-nın generalı Vladimir Medvedyevin mətbuata verdiyi bir xatirəsi düşür. Medvedyev yazır ki, Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Sovetində təxirəsalınmaz məsələlər üzrə komissiyaya başçılıq edərkən qaz sənayesinin inkişafı, nəhəng qaz kəmərlərinin tikintisi onun xüsusi nəzarətində idi. Bu işlərdə böyük təcrübə əldə etmişdi. Sonralar həmin təcrübə Heydər Əliyevin Azərbaycanda həyata keçirməyə başladığı iri layihələrin konsepsiyası üçün əsas oldu. Azərbaycan üçün taleyüklü məsələ sayılan Şimal-Cənub, Qərb-Şərq kimi yeni strateji nəqliyyat dəhlizləri və Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, ola bilsin, məhz onda düşünülmüşdü. Yeri gəlmişkən, Xəzərin neft ehtiyatları vaxtilə sovet mütəxəssisləri tərəfindən kəşf edilmişdi, Heydər Əliyev onlara yaxşı bələd idi.

...Hərdən mənə elə gəlir ki, artıq onda o, özünün bəzi arzularında Azərbaycanın müstəqil inkişafının mümkünlüyünü nəinki istisna etmir, onu hətta müəyyən şəkildə planlaşdırırdı.

— Heydər Əliyev Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi, Azərbaycanın haqq səsinin bütün dünyada eşidilməsi naminə gecəli-gündüzlü səy göstərirdi.

— Əvvəla onu deyim ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin gerçək mahiyyətini, beynəlxalq-siyasi özəlliklərini və nəhayət, bu münaqişədə hansı güclərin üz-üzə gəldiyini dərk edə bilən hər kəs üçün onun ağırlığı bəllidir. Ulu öndərimiz müdrikliklə, təmkinlə və hər addımı ölçüb-biçməklə bu müşkülün həllinə çalışırdı. Bu siyasətin bu gün də davam etdirildiyi və sonda Azərbaycan torpaqlarının mütləq azad ediləcəyi bir kimsədə şübhə doğurmasın.

...Ermənilər Azərbaycana qarşı həmişə torpaq iddialarında olmuşlar. Zaman-zaman ərazilərimizi işğal etmişlər. Təkcə Heydər Əliyev müdrikliyindən çəkinmiş, susmuş, gözləmə mövqeyi tutmuşlar. Lakin dahi öndərimiz 1987-ci ilin oktyabrında Siyasi Bürodan uzaqlaşdırılandan sonra xalqımıza qarşı hazırlanmış “məkr mexanizmi” işə düşdü. Mixail Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri Aqanbekyan bir ay sonra – noyabrda Fransadakı erməni icmasının yığıncağında bildirmişdi ki, SSRİ rəhbərliyi Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini məqbul hesab edir və bu fikirdədir ki, həmin birləşmə regionun iqtisadi inkişafına təkan verər. Bu xəbəri fransız kommunistlərinin orqanı olan “Humanite” qəzeti yaydı. Məkrli planın qarşısını ala biləcək bircə şəxs – dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev vardı ki, onun da hadisələrə təsir etmək imkanlarını tam məhdudlaşdırmışdılar. Onu da xatırladım ki, hələ neçə illər qabaq Ermənistan KP MK-nın keçmiş birinci katibi A.Koçinyan yazırdı: “Mənim rəhbərliyim dövründə Qarabağ məsələsi neçə dəfə qaldırılmış, lakin Heydər Əliyevin nüfuzu, ötkəmliyi, mərkəzdə sözünün keçərliyi bu məsələnin həllinə imkan verməmişdi”.

Mən bir daha yuxarıda qeyd etdiyim fikrin üzərinə qayıtmaq istərdim. Dahi öndərimizin müstəqilliyimizin ilk illərində Azərbaycanda rəhbərliyinə şərait yaradılsaydı, Bakıda yaşamağına imkan verilsəydi, ermənilər bir qarış da olsun belə torpağımızı zəbt edə bilməyəcəkdilər.

Ulubəy şirkətlər qrupunun prezidenti Məhəmməd İsmayılova söhbətimizin sonunda ulu öndərlə bağlı bir fikri də diqqəti çəkdi: “...Heydər Əliyev yaşadığı ömürdə çox zirvələr fəth edib. Amma onun fəth etdiyi ən böyük zirvə xalqın qəlbindədir. Ondan yüksək, uca zirvə yoxdur. Heydər Əliyevin fəaliyyətini, etdiklərini anlayıb nəticə çıxarmaq üçün öncə o zirvənin möhtəşəmliyini dərk etmək gərəkdir...”.

Vaqif BAYRAMOV

Xalq qəzeti.- 2009.- 9 may.- S. 12.