Səttar Bəhlulzadə—100

Onun sənəti milli olduğu qədər də bəşəri xarakterli idi

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “YUNESKO-nun 2008-2009- cu illərdə görkəmli şəxsiyyətlərin və əlamətdar hadisələrin qeyd edilməsi proqramına Azərbaycanla bağlı daxil olmuş yubileylərin keçirilməsi haqqında” sərəncamına əsasən 2009-cu ilin noyabr ayının 16-dan 20-dək xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin Parisdə, YUNESKO-nun baş qərargahında 100 illik yubileyi keçirilir.

Belə bir tədbirin keçirilməsində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın xidmətləri böyükdür. Ümumiyyətlə, son zamanlar Mehriban xanım Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında böyük bir missiyanı öz üzərinə götürmüşdür. Səttar Bəhlulzadənin YUNESKO kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilat tərəfindən 100 illik yubileyinin keçirilməsi də Azərbaycan mədəniyyətinə verilən yüksək qiymətdir. Bu günlər mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Parisdə keçirilən tədbirdə iştirak edir.

Səttar Bəhlulzadə dünya şöhrətli sənətkardır. Hərdən onun əsərləri qarşısında dayanıb saatlarla düşüncələrə dalmaq istəyirsən. Çox qəribədir, hər dəfə bu əsərlər adama yeni nəsə deyir. Onların hər birində sənətinin vurğunu olan, çox istedadlı bir sənətkarın ürək döyüntülərini duyursan.

Səttar Bəhlulzadə qəribə adam idi. Elə bil Abşeronun sərt təbiəti onun sifətinə də “əl gəzdirmişdi”. Görünüşcə də, xaraktercə də sərt adam idi. Ancaq qəribədir ki,əsərlərində bu sərtlik duyulmur. Əsasən isti rənglərdən istifadə etdiyi tabloları tamaşaçıya bir həlimlik, ilıqlıq təsiri bağışlayır. Səttar Bəhlulzadəni görənlər, onunla bircə anlıq belə həmsöhbət olanlar isə onun təbiətən də göründüyü kimi sərt olmadığını deyirdilər. Məsələn, xalq rəssamı Maral Rəhmanzadə bu qəribə taleli insan haqqında o qədər xoş xatirələr danışırdı, adam gördüyü o “sərt təbiəti” tamamilə unudurdu. Maral xanım deyirdi ki, “atam məni Səttara qoşub Moskvada oxumağa göndərmişdi. Oxuduq, ali təhsil alıb Vətənə döndük. Amma bütün bu illər ərzində mən bu insandan bircə qırıq belə incimədim”.

S.Bəhlulzadə V.Surikov adına Moskva Rəssamlıq İnstitutuna getməzdən əvvəl Bakı Rəssamlıq texnikumunda təhsil almışdı və onun Moskvaya ali təhsil almağa göndərilməsində Əzimzadənin sözü həlledici olmuşdu. Moskvada böyük sənətkarlar V.A. Favorskinin və L.A. Bruninin emalatxanalarında işləmişdi. Özü deyirdi ki, bu rəssamlar ona böyük bir həyat dərsi verdilər və o, rəssamlığın bütün mahiyyətini də elə bu sənətkarlarla birgə işləyəndə duymuşdu.

Səttar Bəhlulzadə haqqında neçə kitab yazıldığını dəqiq bilmirəm. Ancaq qarşımda sənətşünas Mürsəl Nəcəfovun bu böyük rəssamın əsərlərinin repsodiksiyaları toplanmış, çox da iri olmayan dəyərli bir albomu var. Bu kitabı vərəqləmək kifayətdir ki, elə Səttarın sehrli rənglər dünyasına qovuşasan. Burada onun əsərlərinin az bir qismi əks olunub. Ancaq olanlar çox şeylər “danışır”, sənət haqqında, rəssamlığın sirləri barədə insan qəlbində qəribə təlatümlər yaradır. İlahi barmaqlar nələri yaratmağa qadir imiş, rənglərlə nə cür möcüzələr yaratmaq mümkünüymüş? Bu əsərlərdə rənglər danışır, insanın həyatda hər gün rastlaşdığı, ancaq duya bilmədiyi gözəllikləri elə məharətlə göstərir ki, adamın qəlbində xoş ovqatla yoğrulmuş qəribə hisslər oyadır.

Gözəlliyin hakim kəsildiyi bu əsərlərin çoxunda rəssam bu sirli dünyanın incəliklərini bizim üçün açıqlayır. Dünyada insanlara beləcə xoş ovqat gətirməkdən gözəl nə ola bilər axı?! Səttar Bəhlulzadə yaradıcılığını bütöv Azərbaycanın təbiət tablosuna bənzətmək olar. Bu tablonu öz torpağını, öz Vətənini bütün ruhu ilə sevən və ona əbədi bağlı olan bir insanın könül dünyasından qopub gələn rənglər bəzəyib. Orada Göy-Göl də var, Kəpəzin sərt qaya rəsmləri də, Xəzərin lacivərd ləpələrinin yaladığı Abşeronun çılpaq sahilləri də. Bu tabloda dahi sənətkarın istedadının bütün çalarları öz ifadəsini tapıb. Qarşımda bu tablodan dahiyanə işlənmiş bir əsər dayanır. “Qudyalçay vadisi” adlanan, rənglər harmoniyasından yoğrulmuş bu əsərin insan qəlbində doğurduğu hisslərin ölçüsü belə yoxdur. Buradakı çaykənarı ormanlar, yolüstü kolların təbii təsviri adamın ruhuna qəribə bir təravət gətirir. Göz işlədikcə uzanan səma ənginlikləri necə də qəlb oxşayır. Çiçəklərin rənginə tamaşa edin, göydəki buludlara diqqət yetirin. Bu əsərin özünəməxsusluğu ondadır ki, Səttar Bəhlulzadə onu öz ruhunun, qəlbinin hökmü ilə yaradıb, təbiətin gözəlliyini elə olduğu kimi tabloya köçürə bilib.

Payız mövzusu onun yaradıcılığından bütöv bir xətt kimi keçir və demək olar ki, sonrakı illərdə onun əsərlərində payız etüdləri əsas motivlərdən birinə çevrilir. Əsasən mənzərə rəssamı kimi tanınsa da, Səttar Bəhlulzadə üçün mövzu məhdudiyyəti yox idi. İstər tarixi, istərsə də müasir mövzularda işlədiyi əsərlərin hər birində bütövlük, tamlıq hakimdir. Babək haqqında çəkdiyi tabloda xalqın qəhrəmanlıq ruhu olduqca orijinal təsvir olunub. Elə Fətəli xanın obrazının da qəhrəmanlıq çalarları çox güclü və realdır. Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqının şücaəti ilə bağlı yaratdığı tablolarda da onun öz üslubu aydın hiss olunur. Müharibədən sonrakı illərin quruculuq əzmi də Səttar yaradıcılığından yan ötməyib. Ümumiyyətlə, o, Vətən təbiəti ilə yanaşı müasirlərinin əzəmətli obrazlarını da yaratamaqla bir növ dövrün sənət salnaməsini öz rənglər dünyası ilə tamamlayırdı: Sumqayıt, Mingəçevir, Əli Bayramlı kimi yeni şəhərlərin əsl tikinti meydanına çevrilməsini, Xəzərdə ilk estakadaların qurulması və s. Səttar yaradıcılığının, demək olar ki, bütöv bir dövrünü təşkil edir. Onun bu mövzularda yaratdığı silsilə əsərlərdə xalqımızın yaşamaq, qurub-yaratmaq əzmi, insanların tükənməz iradəsi real cizgilərlə əks olunmuşdu.

Səttar Bəhlulzadə yaradıcılığında Azərbaycan təbiətinin gözəlliklərini əks etdirən mənzərə tabloları öz orijinallığı ilə seçilir. “Qızbənövşəyə gedən yol”, “Bağlar arasında”, “Qudyalçayın sahili”, “Yaşıl xalı”, “Payız”, “Şahdağın ətəyində” kimi əsərlərində bu istedadlı rəssam təbiətin gözəlliyi haqqında sanki nağıllar dünyası yaradır. “Qızbənövşəyə gedən yol” peyzajı öz işlənmə üslubuna görə klassik ənənələrə çox yaxındır. Uzaqdan görsənən dağın fonunda işlənmiş kənd yolunun hər tərəfində güllər açıb, ara-sıra ağaclar bu təpələr diyarının ümumi fonunda bir növ tamamlayıcı funksiya yerinə yetirir. “Bağlar arasında” – bu əsər “Quba” seriyasından işlənmiş tablolardandır. Bu tabloda təbiət mənzərəsi real cizgilərlə təsvir edilib. Sıra ilə düzülmüş meyvə ağacları, ortada tək dayanmış söyüd ağacı. Bunlar hamısı tabloda bütöv bir ansambl yaradır və ortaya əsl istedadın məhsulu olan orijinal bir əsər çıxır. Ümumiyyətlə, S.Bəhlulzadə yaradıcılığının ilkin dövrü klassik rəssamlıq ənənəsi ilə bağlıdır. Bu ənənələr əsasən realist üslubdan bəhrələnən rəssamın öz bənzərsiz üslubunun formalaşması ilə yekunlaşır.

Sonralar yaratdığı əsərlərdə daha orijinal üslub seçən sənətkar Azərbaycan rəssamlıq sənətində yeni bir dövrün, yeni bir məktəbin başlanğıcını qoyub.

Onun rənglərin “savaşına” bürünmüş yeni üslubda olan əsərlərində mübariz bir rəssamın həyat eşqi, mübarizə əzmi canlanıb. Xüsusilə Abşeronla bağlı yeni əsərləri bu baxımdan çox maraqlıdır.

Səttar Bəhlulzadənin demək olar ki, bütün həyat yolu Əmircanda keçib. Bakının öz koloriti, öz adət-ənənələri ilə seçilən kəndində onu hamı tanıyırdı, hətta uşaqlar da ona böyük ehtiram göstərirdilər. Çox qeyri-adi bir insan idi. Elə bil qəribəliklərini bütövlüklə əsərlərinə də köçürmüşdü. Dostları da olduqca çox idi. Onların hamısına öz əsərlərinin orijinallarını, hər biri bir muzeyin zinəti olsa belə, səxavətlə bağışlayardı. İndi bir çox görkəmli yazıçı, bəstəkar və rəssamlarımızın mənzillərində onun imzası ilə bağışlanmış əsərlər asılıb.

Hərdən yorğun olanda onun əsərlərinə baxın. Necə də ruha, qəlbə sakitlik gətirir bu əsərlər. Hansı tablosuna tamaşa edirsənsə, onun yüksək istedadına, yaradıcılığının şahidinə çevrilirsən. Bu əsərlər dünyanın ən mötəbər sərgi salonlarında nümayiş etdirilib. Onlar haqqında dünyanın çox mötəbər şəxsiyyətləri ürək sözlərini deyiblər. Səttar Bəhlulzadənin əsərlərində çox güclü bəşəri ideyalar hakimdir. Bu əsərlər həyata olan sevgi, insanların daim xoşbəxt gələcəyə can atması, təbiətin əbədi gözəlliyi kimi ideyalardan olan yaradıcı axtarışların nəticəsində ortaya çıxan əvəzsiz sənət nümunələridir. “Xəzər gözəli”, “Abşeronda axşam” , “Xınalıq yaylaqları”, “Bilgəh”, “Naxçıvan peyzajı”, “Torpaq, Su, Günəş və Əmək”, “Bozdağın ətəkləri”, “Tut ağacları” və başqa onlarla əsərində öz orijinal üslubuna sadiq qalaraq, rəssamlıq sənətimizə yeni misilsiz töhfələr bəxş etmişdir.

Səttar Bəhlulzadə yaradıcılığında millilik və bəşərilik üzvi şəkildə birləşib. Onun əsərlərində xalqımızın mənəvi dünyası, təbiətimizin bənzərsiz gözəlliyi, insanların əməksevərliyi elə incə ştrixlərlə verilib ki, bunların rəssam fırçası məhsulu olduğuna belə şübhə ilə yanaşırsan. Səttar Bəhlulzadədə ilahi istedad var idi. O, əsərlərini sevərəkdən yaradırdı və ona görə də bu əsərləri sevməmək mümkün deyil.

Səttar yaradıcılığının özəlliyi bir də onda idi ki, o bütün həyatını bu əsərlərə həsr etmişdi. Onlara övlad məhəbbəti ilə yanaşırdı. Səttar Bəhlulzadə istedadını onun zəhmətsevərliyi bir növ tamamlayırdı. Bəzən 10-12 saat fasiləsiz işləməkdən yorulmazdı. Ayrıla bilmirdi yarımçıq əsərlərindən. Hərdən elə emalatxanasında gecələməli olurdu. Bütün bu yuxusuz gecələrin bəhrəsi kimi yaranan əsərlər bu gün bizim xalqın əsl milli sərvətinə çevrilmişdir. Səttar Bəhlulzadə 1974-cü ildə Moskva klinikalarından birində vəfat etdi. Bu dahi sənətkarı Əmircanın kənd qəbiristanlığında, qohumlarının yanında dəfn etdilər. Hazırda sənətkarın məzarı üstündə xalq rəssamı Ömər Eldarovun hazırladığı bürünc heykəl ucalır. Onun ən böyük heykəli isə sənətsevərlərin qəlbində məskunlaşıb. S.Bəhlulzadə sağlığında Dövlət mükafatı laureatı, xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüşdür.

100 illiyini qeyd etdiyimiz böyük sənətkarın bizə yüzlərlə əsəri yadigar qalıb. Bu günlər onun 100 illiyi ilə bağlı gənc rəssamların yaradıcılıq müsabiqəsi keçirildi. Səttar Bəhlulzadə haqqında film çəkilir. Bu zəngin mənəvi irsi qoruyub gələcək nəsillərə çatdırmaq bizim vətəndaşlıq borcumuzdur.

Elçin ORUCOV,

rəssam

Xalq qəzeti.- 2009.- 18 noyabr.- S. 7.