“Manas” dastanı Azərbaycan dilində nəşr edilib

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) “Natəvan” klubunda AMEA Folklor İnstitutunun böyük elmi işçisi, şair, publisist, tədqiqatçı Adil Cəmilin tərcüməsində Azərbaycan dilində çapdan çıxan qırğız eposu “Manas”ın təqdimat mərasimi keçirilib.

AYB-in katibi, xalq şairi Fikrət Qoca, filologiya elmləri doktoru Şirindil Alışanov, AYB-in katibi Arif Əmrahoğlu, şairlər İlyas Tapdıq, Nahid Hacızadə, Oqtay Rza, Mahirə Abdulla və başqaları türk xalqlarının təfəkkür tarixində böyük əhəmiyyəti olan, türkün soykökü, tarixi haqqında geniş məlumat verən “Manas” eposundan, A.Cəmilin tərcüməsində təqdim olunan kitabın böyük əhəmiyyətindən danışıblar.

Bildirilib ki, A.Cəmil nəzm formasında yazılmış “Manas” eposunu nəsr şəklində, yığcam variantda tərcümə etmişdir. Kitabda Manasın dünyaya gəlməsi, uşaqlığı, yeniyetməlik dövrü, yurdunun azadlığı naminə qanlı döyüşlərə atılmağı, qələbələri və digər hadisələr yığcam, canlı şəkildə öz əksini tapıb. Bu gün də təravətini itirməyən əsərin ana dilimizdə nəşrinin son dərəcə vacib olduğu bildirilib.

Məlumat üçün bildirək ki, türk xalqlarından biri olan qırğızların milli dastanı, dünya ədəbiyyatının da şah əsərlərindən biri sayılan və iri həcmli “Manas” dastanı, adını dastanın qəhrəmanının adından götürüb. Bu dastanı oxuyub söyləyənlərə də “manasçı” deyirlər. Manasçılıq, bir sənət və peşə olaraq qəbul edilir.

“Manas” dastanında təsvir edilən hadisələr bəzi araşdırmaçılar tərəfindən Hun dövrünə bağlanır. Ancaq bu hadisələrin zəminini 12-ci əsrlə bağlamaq daha doğru olar. 1120-ci illərdə Orta Asiyanı zəbt edərək Qaraxanlı ölkəsini ələ keçirən Moğol Karahitayların, qırğızlar üzərinə basqın etməsi və bu sırada yaşanan hadisələr Manas dastanının mövzusunu təşkil edir.

Məşhur türkoloq V. Radlov (1837-1918) “Manas” dastanıyla əlaqədar ilk tapıntını, Qırğızıstanın Toxmaq şəhərinin cənubundakı Sarı Bağış boyuna mənsub bir manasçıdan 1869-cu ildə əldə edib. Radlovun yığdığı yeddi hissəlik “Manas” dastanı cəmi 11 min 454 misradan ibarət idi. Lakin manasçıların oxuduğu variant sətir sayının 16 min misra ətrafında olduğu ifadə edilir.

Qırğız türklərinin milli qəhrəmanı Manasın ətrafında formalaşan “Manas” dastanının ilk hissəsindən etibarən Manasın doğumu, hələ beşikdə ikən danışmağa başlaması, kafirləri məğlub edəcəyini söyləməsi, böyüyüb cavan olunca çinliləri məğlub etməsi, müsəlman igid Almanbetlə tanış olub, birliklə bir çox döyüşlərə girmələri, Manasın evlənməsi, düşmənləri tərəfindən iki dəfə öldürülməsinə baxmayaraq, təkrar dirilməsi, Məkkəni ziyarət və Kəbəni təvaf etməsi lirik bir üslubla təsvir edilir.

Dastanda Manasın üçüncü ölümü, geri dönüşü olmayan bir ölümdür. Bundan sonra Manasın oğlu Semetey və nəvəsi Seytekin dastanları başlayır. “Manas” dastanı, “Semetey” və “Seytek” dastanlarıyla güçlü bir zəncir meydana gətirir. Üç nəslə uzanan dastanda Manas ölkə rəhbərliyinin qurucusu vəzifəsini icra edərkən oğulu Semetey iqtidarı təhlükəyə qoyur, nəvəsi Seytek isə işləri yenidən nizama salır.

Ümumiyyətlə, dastan öz tərbiyəvi əhəmiyyətinə görə bu gün də aktuallığı ilə seçilir.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2009.- 21 oktyabr.- S. 7.