Azərbaycan elminin Şəfaət Mehdiyev zirvəsi

Tarixin bütün çağlarında bəşər övladı zamana qalib gəlmək, ölümsüzlük axtarışında olub. Bir çoxları bunu maddi anlamda qavradıqlarından axtarışları nəticə verməyib. Amma insanın həyat dəyərini və bu yaşam çərçivəsindəki məqsədini dərk edənlər əbədi yaşamağın, unudulmazlığın yolunu tapıblar. Dünyaya gəldikdən sonra qismətinə düşən ömür payını hər bir yaradıcı insan fərqli yaşayır, həyat adlanan uzun bir yolda özünəməxsus iz qoyur. Bəzən bu izlər mövcud olmamış kimi insanın fiziki ölümü ilə yoxa çıxır, bəzən isə həyatın coşqun fırtınası ondan bir daş da qopara bilmir. Sağlığında böyük hörmət-izzət sahibi olan, haqq dünyasına qovuşduqdan sonra çoxlarının xatirində kamil alim, dəyərli ziyalı, unudulmaz müəllim, qayğıkeş və mərd insan kimi qalan belə insanlardan biri də geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı Şəfaət Fərhad oğlu Mehdiyev olmuşdur. Məhz bunun nəticəsidir ki, Ş.Mehdiyev bu gün dövlətimizin ən yüksək məqamında və sadə Azərbaycan vətəndaşının qəlbində ehtiramla xatırlanır.

Unudulmaz alimin elmi fəaliyyətini daim yaxından izləyən və ona hər zaman mənəvi dayaq olan Ümummilli lider Heydər Əliyev xatirələrində Şəfaət Mehdiyevi istedadlı alim olmaqla yanaşı, Azərbaycan xalqına xas zəngin mənəvi keyfiyyətlərin daşıyıcısı olan şəxsiyyət kimi dəyərləndirərək demişdir: “Akademik Şəfaət Mehdiyev böyük alim, böyük ziyalı, böyük şəxsiyyət olmaqla yanaşı, yaxşı kişi idi”.

Uzun illər neft sənayesinin inkişafı üzrə sanballı elmi tədqiqatlar aparan, nüfuzlu elm və təhsil müəssisələrinə rəhbərlik edən Şəfaət Mehdiyev sağlığında cəmiyyətin mənəvi tərəqqisi və yüksəlişinə, gənc nəslin sağlam ruhda yetişməsinə böyük töhfələr vermiş nəcib ziyalılardan biri kimi ehtiramla anılır. Elə buna görə də, Prezident İlham Əliyevin akademik Şəfaət Mehdiyevin 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncamı həm keçmişə hörmət, həm insanlığa dəyər, həm də unudulmazlığın təsdiqi kimi qəbul olundu.

Özü cismən sıralarımızda olmasa da, Şəfaət müəllim Azərbaycan dövlətçiliyində, onun inkişafında müstəsna payı və rolu olan bir şəxsiyyətdir.

Şəfaət müəllimin milli dövlətçiliyimizə bu gün də yaşayan iki əbədi xidməti var: bunlardan biri neft sənayesinin inkişafı, ikincisi Bakı Dövlət Universitetində rektor olduğu və sonrakı illərdə yaratdığı alimlər ordusudur.

Nüfuzlu alim-pedaqoq kimi 1958-ci ildə Şəfaət Mehdiyev çox mötəbər vəzifəyə irəli çəkilmiş, Azərbaycanın ən nüfuzlu təhsil ocağının - Azərbaycan Dövlət Universitetinin rektoru təyin edilmişdir. Beləliklə də, nüfuzlu alim respublikanın siyasi-ictimai həyatındakı islahatların, elmi-mədəni düşüncəsindəki yeniləşmənin, milli intellektual-kulturoloji mühitdəki dəyişikliklərin mərkəzinə düşmüşdür. Neçə-neçə dövlət xadimi, elm, mədəniyyət, ədəbiyyat, hüquq və başqa sahələrin nümayəndələri, məhz onun rektorluğu dövründə universitetdə təhsil almışlar. Onların hər biri ustad alim, nüfuzlu ziyalı, tanınmış pedaqoq, ən əsası isə gözəl insan, millətini sevən şəxs olan Şəfaət Mehdiyevi bu gün də xoş xatirələrdə anırlar. Ardıcılları və tələbələri xatirələrində qeyd edirlər ki, Şəfaət müəllim bütün tələbələrə əsl atalıq qayğısı ilə yanaşıb. Ağır müharibə illərində valideynlərini, yaxınlarını itirmiş yetim tələbələr Şəfaət Mehdiyevin simasında əsl himayədarlarını tapıblar. Deyilənlərə görə, hətta zəif oxuyan tələbələrə də təqaüd yazdıran görkəmli alimə müxtəlif qüvvələr tərəfindən müqavimət, basqılar olurmuş. Fəqət, bütün bu namərdliklər Şəfaət Mehdiyevin ədalətli və humanist mövqeyinə təsir göstərə bilməmiş, əksinə, onu daha da mətinləşdirmiş, xalqına olan sevgisini artırmışdır.

Görkəmli geoloq-alim dünya elm tarixində ilk dəfə neft mənşəyinin “Dərinlik-biogen” nəzəriyyəsini irəli sürüb, “Neftin dərinlikdə əmələ gəlməsi geneziyası” mövzusunda dəyərli tədqiqatlar aparıb, Abşeronun geoloji xəritəsini tərtib edib, “Azərbaycan SSR-nin neft-qaz yataqları və perspektiv strukturları xəritəsi”nin hazırlanmasına rəhbərlik edib. Qeyd etmək lazımdır ki, akademik Şəfaət Mehdiyev neft və qazın genezisinin tədqiqi üzrə daha fərqli proqressiv ideyalar daşıyan alimlərdən biri idi.

Alimin çoxillik tədqiqatlarının nəticələri bir sıra monoqrafiyalarda öz əksini tapmışdır. Onların sırasında “Azərbaycanın neft yataqlarının formalaşması və neftlərin mənşəyi problemləri” (1956), “Azərbaycanın çökmə süxurlarının üzvi komponentləri” (1958), “Cənub-Şərqi Azərbaycanın üçüncü dövr kompleksinin bituminologiyasına dair” (1959), “Xəzəryanı-Quba vilayətinin tabaşir və üçüncü dövr çöküntülərinin üzvi maddələri” (1963), “Kür çökəkliyi şərq hissəsinin üst pliosen çöküntülərinin geoloji-geokimyəvi xüsusiyyətləri” (1965), “Neftin genezisi və neft-qaz yataqlarının formalaşması” (1969) və s. əsərləri indiyədək aktuallığını saxlamışdır.

Neftin dərinlik-biogen mənşəyi nəzəriyyəsi bu gün də tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir və həmin konsepsiyanın alimlər arasında tərəfdarlarının sayı artır. Qeyd olunanları şərtləndirən amil, təbii olaraq, alimin fikrinin elmi cəhətdən sanballı şəkildə əsaslandırılması, dərin məntiqiliyi ilə bağlıdır.

Şəfaət Mehdiyev ensiklopedik biliyə malik olan alim, tanınmış neftçi-geoloq, xeyirxahlığı, insanpərvərliyi, sadəliyi, vətənpərvərliyi ilə qəlblərdə özünə əbədi heykəl ucaltmış böyük bir müəllim idi. Məhz bu səbəbdəndir ki, Şəfaət Mehdiyevin BDU-da rektor olduğu dönəm milli kadrların yetişməsi mərhələsi kimi tarixə düşüb. Akademik Şəfaət Mehdiyev səmərəli elmi işlə yanaşı, uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuş, “Neft və qaz geologiyasının əsasları”, “Ümumi geologiya” fənlərindən mühazirələr oxumuşdur. 1953-1965-ci illərdə o, Azərbaycan Dövlət Universitetinin geologiya fakültəsində kafedra müdiri olmuşdur. 1967-ci ildən sonra Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda (ADNA) Geologiya və neft-qaz yataqlarının kəşfiyyatı kafedrasına rəhbərlik etmişdir. Şəfaət müəllim mahir mühazirəçi idi. Onun mühazirələri lakonikliyi ilə tələbələrin, həmçinin, auditoriyada iştirak edən mütəxəssislərin böyük marağına səbəb olurdu. O, həmçinin, bir sıra tədris vəsaitlərinin və elmi-kütləvi geoloji kitabların müəllifi idi.

Akademik Şəfaət Mehdiyev neft-qaz geologiyası və geokimyası sahəsində bütün dünyada məşhur olan alimlərdən idi. 50 ildən artıq müddət ərzində çoxsaylı beynəlxalq konqreslərdə, simpoziumlarda, konfranslarda və digər elmi forumlarda (ABŞ, Meksika, Hindistan, Kanada, Fransa, Almaniya, Macarıstan, Türkiyə və s.) maraqlı məruzələrlə çıxış etmişdi.

Akademik Ş.Mehdiyevin nəinki Azərbaycan, həmçinin, keçmiş SSRİ-nin digər respublikaları - Türkmənistan, Qazaxıstan, Gürcüstan və b. respublikalar üçün gənc kadrların və mütəxəssis geoloqların hazırlanmasında böyük xidmətləri var. Çoxsaylı elmlər doktoru və elmlər namizədi hazırlaması da dediklərimizin təsdiqidir.

Akademik Ş.Mehdiyev ictimai xadim kimi də tanınırdı. Ş.Mehdiyev 1952-ci ildən 1954-cü ilədək Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Məhsuldar Qüvvələr Şurasının sədri işləmişdir. 1954-1958-ci illərdə Geologiya İnstitutunun direktoru vəzifəsində çalışmışdır. 1958-ci ilin aprel ayından 1965-ci ilin fevral ayınadək Azərbaycan Dövlət Universitetinin rektoru olmuşdur. Eyni zamanda, o, bir çox elmi şuraların, elmi jurnalların redaksiya heyətinin üzvü, geoloji xəritələrin, çoxcildli “Azərbaycanın geologiyası” monoqrafiyasının redaktoru idi.

4 yaşından atasını itirən, buna baxmayaraq, ayaq üstə dayanmağı, təkbaşına yaşayıb-yaratmağı bacaran Şəfaət Mehdiyev həm də gözəl ailə başçısı olub. Bu gün onun 4 övladı - akademik Arif Mehdiyev, Aqşin Mehdiyev, Fərhad Mehdiyev və Ülvi Mehdiyevin Azərbaycanın ictimai-siyasi, elm və təhsil həyatında xüsusi rolları və çəkiləri vardır.

XX əsrin görkəmli alimlərinin fəaliyyətlərinin bir neçə onillik ərzində geologiya elminin və xüsusən neft geologiyasının inkişafına yönəldilməsində ölkəmizdə neftçi geoloq məktəbinin banisi akademik, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı Şəfaət Fərhad oğlu Mehdiyevin xüsusi rolu olmuşdur.

Şəfaət müəllim ensiklopedik biliyə, qeyri-adi istedada malik idi. Hamı onu son dərəcə xeyirxah, təvazökar insan kimi tanıyırdı. Gələcək nəslə özünün dram əsərlərini (pyeslər, nağıllar, şeirlər) yadigar qoymuşdur. Müxtəlif illərdə yazdığı “Mirzə Fətəli”, “Müstəntiq”, “Səttar xan”, “Rüşvət ustası”, “Su pərisi”, “Çoxmərtəbəli Amerika” və digər ədəbi əsərləri bu gün də böyük maraqla oxunur. Onun həyat yolu gənc geoloqlara, alimlərə daim örnəkdir.

100 illik yubileyi ölkə səviyyəsində qeyd olunan Şəfaət Mehdiyevin mənalı və şərəfli ömür yoluna, elmi fəaliyyətinə nəzər saldıqda, onun milli ideallara bağlı nəcib şəxsiyyət olduğu bir daha qabarıq görünür. Görkəmli akademik əsla qəyyum himayəsinə tapınan alimlərdən olmamışdır - həyatda məqsədlərinə halal zəhmətlə, işgüzarlıqla, məqsədyönlülüklə çatmışdır. Əsl alimlər kimi, onun üçün də elmdə heç zaman son zirvə və hədd anlaşıyı olmamışdır - Şəfaət Mehdiyev elmi axtarışları ilə daim öyrənməyə, həqiqəti üzə çıxarıb isbatlamağa, əldə etdiyi faydalı nəticələri praktik surətdə gerçəkləşdirməyə çalışmışdır.

Bu bir həqiqətdir ki, insanın təkcə gələcək ömür yolunun deyil, həm də peşə seçiminin düzgün müəyyənləşməsində doğulub boya-başa çatdığı, suyunu-çörəyini daddığı, havasını udduğu torpağın rolu az deyil. Əhatə olunduğu mühit, təbiət, birgəyaşayış qaydaları hər bir insanın istedadının parlamasında, üzə çıxmasında və püxtələşməsində mühüm rol oynayır.

Tanınmış ziyalı insanlarla xoş rəftarı, ünsiyyət bacarığı, yüksək mədəniyyəti, tələbkarlığı, prinsipiallığı, gələcəyə yüksək inam hissi ilə diqqəti cəlb edirdi. Onun yaşadığı şərəfli və mənalı ömür yolu əsl insana xas ən gözəl xüsusiyyətləri şəxsiyyətində tamamlayan alicənab, nəcib və xeyirxah Azərbaycan ziyalısının maraqlı həyat hekayəsidir. Milli elm tariximizə sanballı möhürünü vurmuş akademik Şəfaət Mehdiyevin mənalı və şərəfli ömür yolu, elmi-pedaqoji və publisistik fəaliyyəti yaradıcılıq yoluna yeni qədəm qoyan hər bir gənc üçün sanballı örnəkdir.

Pərvanə İbrahimova,

BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin müəllimi

Yeni Azərbaycan.- 2010.- 23 dekabr.- S.4.