Mənalı həyatın səhifələri

Elə xoş iqballı insanlar var ki, onlar barəsində düşünəndə sanki zülmətə nur doğur, quraqlığa yağış yağır, çətin gediləcək ünvanlara yollar açılır. Çoxdan tanıdığım Gülçöhrə xanım Məmmədovanın elmi fəaliyyəti, idarəetmə və təşkilatçılıq qabiliyyəti, vətəndaşlıq qayəsi, insanlıq məziyyətləri, mənəvi zənginlikləri... Sayıldıqca uzana biləcək bir sıra müsbət xüsusiyyətləri onun işıqlı portretinin ən önəmli cizgiləridir. Bəzən də bu ensiklopedik biliyə, hərtərəfli məlumata, zərif duyğulara, böyük ürəyə malik olan xanımı necə təqdim etməkdə bir çətinlik çəkirsən. Yarımçıq divarı hörməyə nə var ki?! Qəhrəmanımızın mənəvi portreti əsl mərmərə bənzəyir. Saf, təmiz, parlaq, düz, əlavə rəngə, çalara, epitetə ehtiyacı olmayan mənəviyyat çeşməsi. Nə yaxşı ki, bu çeşmədən həm elmimizin inkişafına pay, həm də onu sevən, ona inanan insanların həyatına işıq düşüb.

Bioqrafiyasından çəkilən ləçəklərdə mənalı bir ömrün rəqəmlərlə naxışlanan dolğun akkordları eşidilir. O, 1953-cü ilin baharında Qərbi Azərbaycanın Vedi rayonunda anadan olub. Birinci sinfə İrəvanda getsə də, orta məktəbi Bakıda bitirib. Hələ uşaqlıqda dəqiq elmlərlə yanaşı memarlığa da maraq göstərib. Xüsusilə də köhnə yurd yerlərində dağıdılmış, sıradan çıxmış abidələrə, evlərin xarabalıqlarına baxaraq köks ötürər, xəyalında onlara min bir sığal çəkərmiş. Qurub yaratmaq arzusu onunla böyüyərək məqsədə çevrildi. 1971-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun memarlıq fakültəsinə daxil oldu. Dərslərini yaxşı oxumaqla bərabər, ictimai işlərdə də fəallığı ilə seçilən tələbələrdən biri idi. 1975-ci ildə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun bazasında yeni ali təhsil ocağı - Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutu yarandı və onu yeni yaranmış İnstitutun komsomol komitəsinin katibi seçdilər. O dövrdə gənclərin fəaliyyət göstərdiyi komsomol təşkilatlarında mühüm vəzifədə çalışmaq ancaq işgüzar, savadlı, bilikli, ictimaiyyətin sevimlisinə çevrilən insanlara qismət olardı. Bir neçə il institutun komsomol komitəsinin katibi vəzifəsini aparan Gülçöhrə xanım sonralar partiya komitəsi katibinin müavini də işləmişdir. Doğrudur, indi zaman başqadır, amma tarixin üzərindən xətt çəkmək, bioqrafiyada yazılan rəqəmləri unutmaq mümkün deyil. Çünki bütün bunlar bir insan ömrünün fəaliyyətini əks etdirən və onun yolunu formalaşdıran faktlardır.

Ali məktəbi bitirdikdən sonra həmin institutun Memarlıq konstruksiyaları və abidələrin bərpası kafedrasında əmək fəaliyyətinə başlayıb. Həm ictimai işlərdə, həm pedaqoji fəaliyyətdə məsuliyyətlə çalışan Gülçöhrə Məmmədova elmi araşdırmalarını unutmayıb. O, 1985-ci ildə “Qafqaz Albaniyasının erkən orta əsrlər xristian memarlığı” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə etdi. Əslində bu mövzuda tədqiqatlar aparmaq, həqiqətləri üzə çıxarmaq, bir sıra daş pərdələr arxasında qəsdən gizlədilmiş tarixi faktların aşkarlanması sovet dönəmində çətin olsa da, Gülçöhrə xanım bunu bacardı. Uzun illər qonşularımızın “harada xaç varsa, ora mənimdir” xülyaları darmadağın edildi. Məlum oldu ki, Qafqaz Albaniyasının beşiyi olan Azərbaycanın orta əsrlər xristian abidələri məhz elə burada yaşayan türklərin özlərinə məxsusdur.

İnstitutda müxtəlif vəzifələrdə çalışan Gülçöhrə Məmmədova assistentlikdən professora qədər yüksəldi. Memarlıq konstruksiyaları və abidələrin bərpası ilə bağlı oxuduğu mühazirələr həmişə öz dolğunluğu ilə seçilir. Gülçöhrə xanım Məmmədovanın rəhbəri olduğu kurs və diplom layihələrində də tələbə və aspirantları maraqlı işlər araşdırırlar. Professorun özü də 100-ə qədər elmi əsərin və metodik işin müəllifidir. Onun “Qafqaz Albaniyasının dini memarlığı (rus dilində)” adlı monoqrafiyası, “Azərbaycanın qədim və ilkin orta əsrlər memarlığı”, “Kiş”, “Şəkinin memarlıq abidələri” və digər əsərləri nəşr edilmişdir.

Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyasının, Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının Şərqi Avropa Bölməsinin və Şərq Ölkələri Memarlığı Beynəlxalq Akademiyasının həqiqi üzvü olan Gülçöhrə Məmmədova elmin inkişaf etdirilməsi, tarixi abidələrin bərpası və qorunması eləcə də ixtisaslı kadrların hazırlanması, təhsilin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, onun dünya standartlarına uyğunlaşdırılması, bu sistemin demokratikləşdirilməsi, istiqamətində ardıcıl fəaliyyət göstərir. Çalışır ki, gənclərimiz ilk növbədə vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunsular. 1985-ci ildə Memarlar İttifaqının üzvü olan Gülçöhrə Məmmədova ölkə Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2006-cı ildə “Əməkdar memar” fəxri adına, 2008-ci ildə isə Fransanın Akademik Palma Kavaleri ordeninə layiq görülmüşdür. Onun elmi fəaliyyəti sərhədlər aşmaqdadır.

Bir fərəhli faktı da diqqətə çatdıraq ki, azərbaycanlı alimin elmi fəaliyyəti vətəndən uzaqlarda da maraqla izlənilir. Xüsusilə də abidələrin bərpa olunmasında Gülçöhrə xanımın təşəbbüskarlığı xarici həmkarları tərəfindən rəğbətlə qarşılanır. Onun təşkilatçılığı ilə Azərbaycan-Norveç araşdırmaçıları Kiş kəndində yerləşən qədim alban məbədinin bərpasında və muzeyləşdirmə layihəsinin işlənib hazırlanmasında birgə çalışdılar. Bəllidir ki, Kiş məbədi Azərbaycanda və Qafqazda ən qədim xristian kilsəsi olmaqla hələ bütbpərəstlik zamanında, yəni iki min il öncə inşa edilmişdir. Bu məbəd qədimliyi ilə yanaşı, yeraltı və yerüstü abidələr içərisində öz dəyərliliyini, tarixiliyini və çoxəsrlik mədəniyyətini saxlaya bilmişdir. Belə bir abidənin bərpa olunub muzey kimi fəaliyyət göstərməsi həqiqətən də çox mühüm işlərdən biridir. Bəllidir ki, Qəbələ rayonunda da belə bir layihə həyata keçirildi. Professor Gülçöhrə Məmmədovanın rəhbərliyi altında Nic məbədi bərpa edilərək yenidən həyata qaytarıldı. Əslində bu məbədlərin hamısı alban memarlarının sənət inciləridir. Bu gün onların xalqa çatdırılması həm də vətəndaşlıq borcumuzdur.

Bundan başqa, Qax rayonunun Qum kəndində yerləşən tarixilik baxımından ən maraqlı bazilikanın konservasiya layihəsi də 2007-ci ildə həyata keçirildi. Bu layihənin də diqqətə çatdırılmasında, həyata keçirilməsində Gülçöhrə Məmmədovanın xidməti çoxdur. Bir məsələ də var ki, təkcə bu abidələr bərpa edilmir, həm də onların yerləşdiyi ərazilər, yollar təmir olunur, buraya turistlərin gəlişinə şərait yaradılır. Diqqət yetirin, bu yerlərin həm təbiəti gözəldir, dağlıq ərazidir, meşələr, bulaqlar çoxdur, havası təmizdir, digər tərəfdən də qədim memarlıq nümunəsi kimi belə abidələrin bərpası bölgələrimizin illərlə unudulmuş, yaddan çıxmış kəndlərinə yeni gözəllik gətirir.

Kişə yolu düşənlər bilirlər. Adamın ilk baxışda inanmağı gəlmir ki, bura Azərbaycanın uzaq bir dağ kəndidi. Həmişə xarici vətəndaşlarla dolu olur. Onlar böyük məmnuniyyətlə Kişə gəlirlər. Həm abidəni ziyarət edir, həm də təbiətin gözəlliyindən zövq alırlar. Turizmin inkişaf etdirilməsi bölgələrimizin inkişafı üçün mühüm şərtdir.

Uzun illərdir ki, Gülçöhrə Məmmədova beynəlxalq konfranslarda iştirak edir və onların təşkilatçısı olur, müzakirəyə çəkdiyi mövzunun beynəlxalq aləmdə dəstəklənməsinə nail olur. 2007-ci ildə Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin təşəbbüsü və Gülçöhrə xanımın sədrliyi ilə Florensiya şəhərində “Müasir dövrdə tarixi irsin qorunma problemləri” mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans keçirildi. Bir Azərbaycan Universitetinin belə bir aktual tədbirin təşkilatçısı olması, həm də ona sədrlik etməsi son dərəcə mühüm faktdır Gülçöhrə Məmmədova İslam Ölkələri Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatının dəstəyi ilə (İSESKO), İslam Dünyası Universitetləri Federasiyası ilə birgə Bakıda keçirilən “XXI əsr və tarixi İslam şəhərləri” mövzusundakı beynəlxalq konfransların da təşəbbüskarı olub. 2005-2006-cı illərdə İkinci çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı olmuş, Elm və Təhsil Komitəsinin üzvü kimi çalışmışdır. Həmişə fəal vətəndaş mövqeyi, məhsuldar əməyi, idarəçilik qabiliyyəti ilə seçilən Gülçöhrə Məmmədovanı elmi ictimaiyyət, həmkarları, tələbələri, seçiciləri yüksək intellektual səviyyəli, işgüzar, vədinə əməl edən, sözünün yiyəsi, səmimi bir insan kimi tanıyaraq sevirlər.

Əlbəttə, həyatının əsas hissəsini elmə, araşdırmalara həsr edən Gülçöhrə Məmmədovanın fəaliyyətinin ikinci mühüm qanadı da gənc mütəxəssislərin hazırlanmasında göstərdiyi yorulmaz fəaliyyətdir. O, bir təcrübəli pedaqoq kimi gələcəyin yüksək səviyyəli, geniş dünyagörüşlü, dərin təfəkkürə malik, həm də memarlar, inşaatçılar üçün mühüm şərt olan cəfakeşliyi, vətən sevgisini ürəyində gəzdirən kadrların - memarların yetişməsində böyük zəhmət çəkir.

2000-ci ilin yanvar ayında Ulu öndər Heydər Əliyevin Sərəncamı ilə Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin rektoru təyin edildi. Rektor kimi çalışdığı on il ərzində universitetin maddi-texniki bazası yüksəlmiş, müəllim və tələbələrin iş şəraiti yaxşılaşmışdır. Təhsilin məzmunu və tədris-metodik bazası müasir standartlara uyğunlaşmışdır. Universitetdə həyatın tələblərinə cavab verən çoxsaylı yeni ixtisaslar açılmış, struktur dəyişiklikləri aparılmışdır. Çoxpilləli təhsil konsepsiyasını həyata keçirərək universitet nəzdində texniki təmayüllü lisey və inşaat kolleci yaradılmışdır. Bu illər ərzində universitetin hazırladığı mütəxəssislərin keyfiyyəti xeyli yaxşılaşmış, tədris prosesi müasirləşmişdir. Universitetin beynəlxalq əlaqələri inkişaf etmiş, eyni zamanda regionda nüfuzu da artmışdır. Bu gün universitetin tələbə və doktorantlarının 20% xarici vətəndaşdır.

Çox xoş təsir bağışlayan bir məqam da var ki, bu universitetdə həqiqətən mənəvi bir ab-hava hökm sürür. İnsanların əməyinin qiymətləndirilməsində, həyata keçirilən obyektivlik burada sözün əsl mənasında təhsil ocağında səmimi bir mühit yaradıb. Universitet müəllimləri üçün 16 mərtəbəli yaşayış binası, idman və yeməkxana korpusu tikilib istifadəyə verilmişdir. Hazırda Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə 13 mərtəbəli əsas tədris binasında təmir və yenidənqurma işləri həyata keçirilir.

Burada bir məsələni xatırlamaq yerinə düşər ki, Gülçöhrə Məmmədovanın bu cür fəal vətəndaş, millətinə, xalqına, dövlətinə sadiq, sənətinə sədaqətli olmasını şərtləndirən bir amil də var. Atalar nahaq deməyib ki, ot kökü üstündə bitər. Ziyalı xanımın bu cür geniş fəaliyyətinin mayasında atası Hüseyn müəllimdən gəlmə bir qan yaddaşı da var. Hüseyn Məmmədov onu tanıyanların xatirələrində əsl ziyalı, vətənpərvər bir oğul kimi yaşamaqdadır. O, uzun illər İrəvan ziyalılarının önündə gedən mərd və sözü bütöv bir kişi olub. Müxtəlif rəhbər vəzifələrdə çalışıb. Hətta azərbaycanlıların irəli çəkilməsi mümkün olmayan yerlərdə də o, birinci olub. Qabiliyyətli, savadlı, işgüzar və təmiz insan kimi ad qazanıb. Danışırlar ki, Ermənistanın özündə belə ermənilər ondan çəkinərmişlər. Deyilənə görə, Amasiyada birinci katib işlədiyi vaxtlar hər gün işdən yarım saat, bir saat əvvəl rayonun mərkəzindəki bağda gəzərmiş. Həmin vaxt ermənilər bir-birlərinə xəbər ötürərmişlər ki, “Kazım Qara Bəkir Paşa bağdadır”. Bu, adi söz deyildi. Məhz Hüseyn müəllimi bu türk paşasına bənzətmək hansı mətləblərdən xəbər verdiyi bəllidir. O, sözün həqiqi mənasında pak və mübariz bir insan idi. Ömrü boyu bir devizi olub: düz işləmək, düz danışmaq. Onu yaxından tanıyanlar da Hüseyn Məmmədovun qeyrətli və təmiz insan olduğunu dəfələrlə qeyd edirlər. Ötən əsrin 70-ci illərində ermənilərlə bir yerdə çalışmaqdan bezən və bəlkə də hansısa təzyiqdən, təqibdən, ləkələnməkdən qorunmaq üçün Hüseyn Məmmədov ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçdü. İndi işıqlı xatirələrlə bərabər, işıqlı övladları da ondan bir əmanətdir. Məhz belə bir kişinin, fədainin övladı olmaq şərəfini yaşayan Gülçöhrə Məmmədova işlərində, həyat və alimlik meyarında həmişə ata öyüdünü unutmayıb. Zirvələr fəth etməyin, yüksəlişin də bir səbəbi elə budur.

...Onun haqqında düşünəndə yadıma bir də Şəki rayonunun Kiş kəndində yaşayan ağbirçək Sünbül xalanın duaları düşür. Dünyagörmüş bu yaşlı qadın Gülçöhrə xanımın adını eşidən kimi elə sevincək oldu və dərhal da alqışından qalmadı: “Günü ağ olsun! Yolu bizim kəndə düşəndən həyətimizə abadlıq, yaşıllıq, evimizə işıq, həyatımıza firavanlıq gəldi. Onu doğma qızım kimi sevirəm. Hər dəfə Kişə gələndə mənə dəyməmiş getməz. Elə bilirəm ki, dünyanı mənə bağışlayırlar. Bu qədər nəcib, həssas, vəfalı olmağı necə bacarır, bilmirəm”.

Bu kənddəki qədim alban məbədinin bərpası ilə əlaqədar ötən illərdə Gülçöhrə Məmmədova Kişə tez-tez gələrmiş. Kəndin qayğılarına bələd, insanların ehtiyacı ilə tanış olan Gülçöhrə Məmmədova kişlilərin də problemlərinin həllində köməyini əsirgəməyib.

Yaxşılıq isə heç vaxt itmir, bitmir. Onun bir ucu da edənin ünvanına yönəlir. Burada məşhur fizik Nyutonun da qanunlarından biri yada düşür: təsir əks təsirə bərabərdir. Gülçöhrə Məmmədova həqiqətən Tanrının sevimli bəndəsidir. Bu, çox az insana nəsib olan bir səadətdir ki, onun zahiri görünüşü ilə daxili zənginlikləri vəhdət təşkil etsin. Elə ilk baxışda insanda xoş ovqat yaradan professorla söhbətdən bir qədər sonra duyursan ki, müsahibin necə zəngin daxili aləmə, intellektual səviyyəyə, geniş dünyagörüşünə, ən başlıcası isə, son dərəcə yüksək mədəniyyətə və həssas ürəyə malikdir. İstər-istəməz özün də bir qibtəli duyğu yaşayırsan. Belə bir şəxsiyyətin, vətəndaşın, alimin seçicisi olmaq bəxtəvərlikdir!

Flora XƏLİLZADƏ

Yeni Azərbaycan.- 2010.- 16 oktyabr.- S.4.