Ehtiyac həyatın müəllimidir

(İxtisarla)

Məmləkətimizdə bəlkə də onu tanımayan az adam tapılar, ancaq düşünürəm ki, “Mən Bəkir Nəbiyevi çox yaxşı tanıyıram” deyənlərin belə, onu daha yaxından tanımasına ehtiyac var. Axı, hər kəsin olduğu kimi, mənim qəhrəmanımın da uşaqlığının, gəncliyinin, kamillik çağının, lap “ayaqları möhkəm yer tutan” anlarının, bilinməyən tərəfləri az deyil...

Bilmirəm, bəlkə də çoxlarına qəribə görünəcək. Bu böyük elm fədaisinin məhz bilinməyən tərəflərini bilmək və möhtərəm oxuculara da bildirmək üçün ona ilk olaraq belə bir sual verdim:

- Uşaqlığınız yadınızdadırmı? Necə uşaq olmusunuz, o çağlardan xatirinizdə nələr qalıb?”

Cavabında:

- Çox şey yadımdadır, deyəsən pis uşaq olmamışam. Hər halda ailəmiz, atasız böyüyən bizlər üçün mənim tərbiyəm elə bir problem yaratmayıb, xasiyyətimdə bu və ya digər dərəcədə ciddi qüsur olmayıb. Mən həmişə yola gedən olmuşam- dedi və səbrlə ömürlüyünü vərəqlədi... Ömür kitabının bəzi açılmamış səhifələrindən nələr öyrənmədim!.. Düşündüm ki, kim bilir, bəlkə də onun bu “yola getməyinin” birinci səbəbi o idi ki, gözünü açandan ailələri müxtəlif zərbələrə məruz qalmış, anasının himayəsində böyümüşdü.

Özünü dərk etməyə, anlamağa başlayandan ata üzünə həsrət qalmış, naz edəcək, şıltaqlığına dözəcək bir kimsəsi olmamışdı. Kiminsə gətirdiyi hədiyyəni qəbul etməyib:

- Mən beləsini yox, bir başqa cürəsini xoşlayırdım, kimsə başına sığal çəkəndə, nazlanıb:

- Mən getdim oynamağa-deyə bilməyib, uşaqlığın cazibədar ərköyünlüklərini yaşamayıb.

Xatırlamağa çalışsa da, belə anları yaşadığı heç yadına da gəlmir. Hardan gəlsin ki?! Uşaqkən ev, ailə qayğısı çəkən bir cocuq onları necə yaşaya bilərdi axı?

...Atası Stalin repressiyasının qurbanı olan Bəkir Nəbiyev Böyük Vətən müharibəsi başladıqdan sonra bir parça çörək qazanmaq qayğısına qalmağa başladı. İki yaş özündən böyük qardaşı Mahmudla birgə olmazın maddi çətinliklərlə üzləşdi.

Müharibə dövrünün digər uşaqları kimi, Bəkir Nəbiyev də sanki birdən-birə böyüdü. Maddi çətinliklər bir yandan, mənəvi ağrı-acılar da digər tərəfdən onları həyatlarını ciddi əsaslar üzərində qurmağa səfərbər edirdi. Doğrudur, o vaxtlar indiki kimi səfərbər olmaq anlamında fikirləşmək Bəkir Nəbiyev üçün çətin idi. Amma bu bir həqiqətdir ki, maddi ehtiyac nə etmək, necə etmək üçün insana istiqamət verir. Böyük Cəfər Cabbarlı deyirdi:

- Ehtiyac həyatın müəllimidir. O dərsləri ki, məktəbdə həyatın bu və ya digər tələbləri ilə əlaqədar olaraq ala bilmirdilər, onları maddi ehtiyac, həyat özü öyrədirdi sakinlərinə...

Müharibədən sonra Mahmud Əhməd oğlu Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakultəsinə daxil oldu. Bir qayda olaraq həmin fakultəyə elitanın, yüksək vəzifə sahiblərinin balaları daxil olardı. Lakin heç bir arxa-dayağı olmayan Mahmud S.M.Kirov adına ADU-nun (indiki BDU) şərqşünaslıq fakültəsini Fars dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə bitirdi..

Mahmudun universitetə qəbul olunması Bəkir Nəbiyevin ali təhsil almağa olan həvəsini daha da artırmışdı. Qış və yay tətillərində şəhərin macəra dolu günlərindən, tələbəlik həyatından, böyük-böyük alimlərdən, müəllimlərindən danışardı. Sən demə, onun müəllimlərinin hamısı esselər, oçerklər, məqalələr yazır, kitablar çap etdirirdilər.

Onların bəzilərinin adı Bəkir Nəbiyevə də tanış idi. “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” kitabının müəllifi Cəfər Xəndan Hacıyev (sonralar o, onun da müəllimi oldu), “Qədim və orta əsrlər ədəbiyyatı” nı yazan Həmid Araslı, “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” üzrə mütəxəssis Feyzulla Qasımzadə universitetin müəllimləri idilər. Qardaşının maraqlı söhbətləri, hətta tələbəlik həyatının bəzi ehtiyacları belə, onu ali təhsil almağa həvəsləndirirdi.

O vaxtlar repressiya qurbanının ailə üzvləri üçün yaşamaq, ayaqda qalmaq çox çətin idi, çox yerdə təhqirlərə, təzyiqlərə məruz qalırdılar. Həmin çağları xatırlamaq belə 80 yaşının payızını yaşayan Bəkir müəllimi kövrəldir:

- Məşhur bir “Domokl qılıncı” anlayışı var. Məzmunu, mahiyyəti bundan ibarətdir ki, sanki başının üstündə əli qılınclı kimsə dayanıb, əgər başını bundan bir qədər yuxarı qaldırsan, qılınc kəsəcək. Bu qorxunu tələbəlik və aspirantura illərində daim hiss etmişəm, mən bu səbəbdən nələr çəkməmişəm, nə acılar yaşamamışam?!.

Həmin dövrdə əlaçı tələbələrin ən yaxşısına (fakültədə bircə nəfərə) “Stalin təqaüdü” verilirdi. Bəkir Nəbiyev də I kursu əla qiymətlərlə bitirmiş, həm də ictimai həyatdakı fəallığı, elmi, ədəbi və bədii əsərlərin müzakirələrindəki çıxışlarıyla müəllimlərinin diqqətini cəlb etmişdi. Odur ki, V kursu bitirən əlaçı tələbənin yerinə yekdilliklə fakültə dekanlığı, ona dərs deyən müəllimlər və hətta partiya təşkilatı Bəkir Nəbiyevin namizədliyini irəli sürmüş və II kursdan etibarən ona “Stalin təqaüdü”nün verilməsi barədə qərar qəbul etmişdilər.

Məsələ həll olunanda Bəkir Nəbiyev yay tətilində idi. Bir gün Bakıdan teleqram gəldi. Teleqramı filologiya fakültəsinin dekan müavini Etel Lvova imzalamışdı. Sonralar Etel Lvovna Lvova onun rus dili müəllimi oldu. Teleqramı alan kimi, yay tətilini yarımçıq qoyub dərhal Bakıya gəldi.

- Biz bu məsələni irəli sürəndə adəti üzrə müvafiq orqanlar yoxlamaya başladılar. Sənin kimliyini, şəxsi həyatını, tərcümeyi- halını öyrənmək istədilər.Yoxlama zamanı məlum olub ki, sizin atanız həbsxanadadır...

Ərizədə bircə cümlə qeyd olunmuşdu: “Atam 1937-ci ildə həbs edilmişdir”.

Nə üçün? Neçə illiyə? Bu barədə heç nə yazılmamışdı. Həmin cümlə də digər cümlələrin içində itib-batmış, diqqəti cəlb etməmişdi. Dekan müavininin:

- Səmimi surətdə etiraf etdiyin üçün səni universitetdən çıxarmayacaqlar - sözləri sanki ona dünyanı bağışladı. Bəkir Nəbiyev belə düşünməkdə tamamilə haqlı idi, çünki həmin cümlə ərizədə yazılmamış olsaydı və indiki axtarışların nəticəsində atasının həbs edilməsi, “xalq düşməni”nin oğlu olduğu bilinsəydi, onu hökmən universitetdən çıxaracaqdılar.

Bəkir Nəbiyevin atası Əhməd kişi dövrünün geniş dünyagörüşlü, gözüaçıq adamlarından biri idi. Əhməd Nəbiyev Azərbaycan, fars, ərəb və rus dillərini bilən, kamil savada malik bir insan, ticarət adamı olmuşdur. “Mənim atam “xalq düşməni” deyildi. O, ömründə bircə dəfə at minib, tüfəngini, patrondaşını, xəncərini götürüb, Ağdaşın cavanlarına qoşularaq Şamaxıya doğru getmiş, azərbaycanlılara qarşı qırğınlar törədən erməniləri geri oturtmaq məqsədilə, xalq ordusunun tərkibində düşmənə qarşı vuruşmuşdu. Halbuki, onun haqqında yazmışdılar ki, guya silahlı müqavimət təşkil edib, sovet dövlətinə qarşı çıxıb. Ona 10 il həbs cəzası kəsmişdilər. Bunun ağrı-acısını sonralar da çox çəkmişəm...” - deyirdi Bəkir müəllim.

Aspiranturaya daxil olmaq da ona asan başa gəlməmişdi.

Həmin illərdə repressiya qurbanlarının taleyinə aydınlıq gətirilmiş, hər şey aydınlaşdırılmış, Bəkir Nəbiyevin atasına da bəraət verilmişdi, lakin təhlükə tam sovuşub getməmişdi. Belə olmasaydı, o, aspiranturaya qəbul üçün üç dəfə imtahan verməli olmazdı.

Nəhayət, üçüncü dəfə imtahan verəndə sənədlərimin arasına atamın bəraəti barədə sənədi də qoyandan sonra aspiranturaya daxil oldum.

“Məni bu yoldan döndərə bilmədilər, çünki elm adamı olmaqda çox israrlı idim”.

Bəlkə də bütün bu ağrı-acıların içində olması, onları yaşaması üzündən sonralar Əhməd Cavad, Almaz İldırım kimi oxşar taleli insanların yaradıcılığına üz tutdu.

Aspiranturaya qəbul olunandan bir az sonra, 1957-ci ildə namizədlik işinin mövzusu müəyyən ediləndə, elmi rəhbəri professor Cəfər Xəndan Hacıyev Bəkir Nəbiyevə Firudin bəy Köçərli haqqında dissertasiya yazmağı tövsiyə edərək: “İşlənməmiş mövzudur, maraqlı olar” - demişdi. Bir qədər tərəddüd etsə də, sonda razılıq vermişdi:

- Bilirdim ki, 1920-ci ildə Firudin bəy Köçərli Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurşuna düzdüyü ilk ziyalılardan biri olub. Amma onu da bilirdim ki, bizim o zamankı müəllimlərimizin heç biri öz mühazirələrində Firudin bəy Köçərlinin adını çəkməzdilər.

O zaman Bakıda Muxtar Əfəndi adında çox görkəmli şərqşünas alim yaşayırdı. Soyadı “Əfəndizadə” olsa da, hamı ona Əfəndi deyirdi. Əslən Ağdaşdan idi, vaxtilə atası Əhməd kişinin də müəllimi olmuşdu. Universitetin şərqşünaslıq fakültəsində oxuyanda qardaşı Mahmuda da dərs demişdi. Ağdaşa yolu düşəndə evlərinin qonağı olardı. Elə bu yerlilik, doğmalıq münasibətlərindən istifadə edərək Muxtar Əfəndiyə müraciət etdi. Muxtar Əfəndi öncə onu yoxladı, savad dərəcəsi ilə maraqlandı, müəyyən qənaətə gəldikdən sonra gənc aspirantla məşğul olmağa söz verdi. O, B.Nəbiyevin ailəsinin faciəsini, imkansızlıqlarını yaxşı bilirdi. Elə bu üzdən də heç bir təmənna güdmədən onunla öz evində fərdi məşğul olmağa başladı. Mütəmadi davam edən bu dərslər nəticəsində öyrəndikləri yavaş-yavaş köməyinə çatırdı. Artıq o Firudin bəyin əsərlərində barəsində söhbət gedən ədəbi mətləblərə daha dərindən vaqif olurdu. Və beləcə axtarışlarını davam etdirdi. Samballı tədqiqat işini tamamladıqdan sonra bir vaxtlar unudulmaqda olan daha bir ədibə ədəbiyyatda və ictimai həyatda yeni həyat vəsiqəsi qazandırdı.

Rus ədəbiyyatı nümunələrini elə rusca oxuyurdu. Bəkir müəllimin öz təbirincə desək, “o qədər özümə damar yürütdüm ki, qısa bir müddətdə tənbəllik eləmədim, rus ədəbiyyatından tərcümələr etməyə başladım”.

Bəli, bu, həqiqətən böyük cəsarət idi. İş o yerə gəlib çatdı ki, hətta universitetdə tələbələr arasında rus ədəbiyyatından tərcümələrin müsabiqəsi keçiriləndə tərcümə etdiyi əsər II yerə layiq görüldü. Kiçik bir hekayənin tərcüməsindən sonra əldə etdiyi uğur onu daha da həvəsləndirdi. Nekrasovun uşaqların həyatından yazdığı bir pyesini Azərbaycan dilinə tərcümə etdi. Uşaqlarla bağlı olduğundan onu “Azərbaycan pioneri” qəzeti redaksiyasına gətirdi. Pyesi qəbul edib on nömrədə dalbadal çap etdilər. Əsərin çapına görə xeyli miqdarda qonorar da yazmışdılar. Bu isə onu daha bir cəsarətli addım atmağa səfərbər etdi. Cek Londonun “Həyat eşqi” povestini rus dilindən tərcümə edib, “Azərbaycan gəncləri” qəzetində 10-dan artıq nömrədə çap etdirdi. Evlilik çağlarına yaxınlaşırdı ki, bu yazıdan aldığı qonorar da əlindən tutdu. Özü demiş: “Deyəsən rus dili müəllimi sarıdan bəxti yaman gətirmişdi”.

Ümumiyyətlə isə, sovet hakimiyyəti dövründə tərcümə məsələlərinə çox fikir verilirdi. Səbəbi aydın idi:

- Birinci növbədə rus ədəbiyyatının Azərbaycan dilinə tərcüməsinə çox pul buraxılırdı. Düzünü desək, o dövrdə istedadlı tərcüməçilər də az deyildi. Tərcümədən xeyli pul qazanmaq olurdu. Düzünü axtarsan, orijinal əsərin özü də elə böyük qonorar almır.

Uşaqlığı müharibə dövrünə düşmüş, ondan sonrakı dövrlərdə də az sıxıntılar yaşamamışdı. İstər maddi, istərsə də mənəvi. Sonralar müharibə dövrü ədəbiyyatını tədqiqat obyektinə çevirməyə, bəlkə də bu, təkan olmuşdu. Kitabının növbəti nəşrlərindən birinin müqəddiməsində Məmməd Cəfər müəllim yazır: “Bizim Bəkir Nəbiyev ədəbiyyatşünaslığımızın o nəslinə mənsubdur ki, onların şəxsiyyəti Böyük Vətən müharibəsi illərində yetkinləşib və onlar həyata vəsiqə qazanıblar”.

Heç şübhə yoxdur ki, müharibə dövrünü canında, qanında, taleyində, həyatında yaşaması, o illərin dəhşətlərini bircə anda unuda bilməməsi doktorluq dissertasiyası mövzusu kimi “Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunu götürməsinə səbəb olmuşdu...

O dövrdə müharibə mövzusu bütün xalqların ədəbiyyatında aparıcı mövzu idi. Bəkir müəllim bu xalqların ədəbi nümunələrinin çoxsunu oxumuşdu. Məsələn, özbək, tacik, qazax ədəbiyyatında yazılan əsərlərin rus dilinə tərcümələrini, eyni zamanda, həmin xalqların öz dillərində də oxuyurdu. Hətta erməni və gürcü ədəbiyyatlarından tərcümələr əsasında tanış olduğu nümunələrlə müqayisədə, Azərbaycan ədəbiyyatının müharibə mövzusunda daha çox güclü əsərlər verdiyi qənaətinə gəlmişdi. Bəkir müəllim bununla bağlı deyir:

- Nəsrimizdə təkcə Əbülhəsənin “Müharibə” romanını ortalığa (dörd cild) qoysaq, qonşu xalqların ədəbiyyatındakı əsərlər onun yanından əyilə-əyilə keçər.Yaxud deyək ki, əgər biz Hüseyn Abbaszadənin “General” romanını, Süleyman Vəliyevin müharibənin son məqamlarında, yaxud da xarici ölkələrin ərazilərində partizan hərəkatından və s. bəhs edən roman və povestlərini götürəndə bizim ədəbiyyatımızda bu məsələlər çox gözəl, güclü bədii inikasını tapıbdır. Mən hələ poeziyanı demirəm. Səməd Vurğun kimi bir sənətkar səhər saat 4-də, yəni 1941-ci il iyun ayının 22-də Böyük Vətən müharibəsinin başlandığını radioda eşidəndə bütün günü və axşamı işləyib məşhur şeirini yazmış, ayın 23-də “Kommunist” qəzetində çap etdirmişdi:

Bilsin ana torpaq, eşitsin Vətən,

Müsəlləh əsgərəm, mən də bu gündən,

Bu gün bir süngüdür, əlimdə qələm,

Mənim bayrağıma göz dikir aləm...

Elə 1945-ci il may ayının 9-da müharibənin sovet xalqının, onun müttəfiqlərinin qələbəsi ilə qurtarmasına dair xəbəri eşidən Səməd Vurğun yenə də həmin gün axşama kimi yaradıcılıq qovğasında olub və “Kommunist” qəzetinin 1945-ci il 10 may tarixli nömrəsində digər məşhur şeirini çap etdirmişdi:

Yazılsın tarixə bir qızıl xətlə

Qırx beşinci ilin doqquz may günü...

Demək istəyirəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatının korifeyləri müharibəyə bu ifadəni rusca deyəcəm: “kozyonnı” bir məsələ kimi, kənardan sifariş verilmiş mətləb kimi baxmayıblar. Onu xalqımızın, millətimizin, analarımızın, bacılarımızın, əsgər balalarımızın qan işi, can işi kimi qəbul ediblər və əvvəldən axıra qədər də bu cür yazıb yaradıblar. Sənətkarlıq deyiləndə ədəbiyyatda bu və ya digər şairin, ədibin bədii ifadə vasitələri, məsələn, deyək ki, süjet qurmaq ustalığı, kompozisiya mədəniyyəti, nəhayət dili, dilindəki ahəngdarlıq, incəliklər, üslub axar-baxarı və s. nəzərdə tutulur. Bu cəhətdən də müharibə çox darmacal bir vəziyyət yaratmışdı, bütün bunlara yazıçının əlində çox böyük imkan, vaxt qalmırdı...

1970-ci ildə o, “Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. Həmin dövrdə Azərbaycan dilində “Süngüyə çevrilmiş qələm” adlı elmi-kütləvi oçerki, rus dilində isə “Azərbaycan sovet ədəbiyyatı Böyük Vətən müharibəsi dövründə” adlı kitabı nəşr olunub. Müəllif 1941-1971-ci illər ərzində Azərbaycan ədəbiyyatında istər ön cəbhədə, istərsə də arxa cəbhədə baş verən hadisələrə həsr olunmuş şeir, hekayə, oçerk, povest, roman və epopeyaların hamısını əhatə edərək monumental bir əsər yarada bilib.

Bu da səbəbsiz deyildi. Əvvəla, Bəkir müəllim XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının ən görkəmli mütəxəssislərindən biri olmaqla yanaşı, həm də maraqlı və şərəfli həyat yolu keçmiş, yüksək elmi- pedaqoji təcrübəyə malik ziyalılarımızdandır.

Bəkir Nəbiyevin də ilk yazıları, məqalə və resenziyaları müharibə dövrü ədəbiyyatı ilə bağlı idi. O, sonralar da bir çox başqa əsərlər yazmasına baxmayaraq, sevimli mövzusundan ayrılmadı, onun Respublika Dövlət mükafatına layiq görülmüş “Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı” əsəri isə neçə illik gərgin axtarışların, düşüncələrin uğurlu nəticəsi oldu. Səciyyəvidir ki, biz bu kitabda müharibə dövrü ədəbi prosesinin təhlili ilə yanaşı, həyatının gənclik illərini bu dövrdə yaşayan müəllifin fərdi həyəcanlarını, sevincini, iftixarını, bəzən də məqamına görə qəzəbini, kədərini duyuruq.

Bu əsər barədə istər elmi ictimaiyyətimiz, istərsə də ədəbi-bədii fikrimizin yetirmələri, hətta ayrı-ayrı vaxtlarda Türkiyə, Rusiya, Gürcüstan, Ukrayna, Özbəkistan, Tatarıstan və Baltikyanı ölkələrdə tanınmış elm xadimləri, görkəmli ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər öz sözlərini deyiblər. Təsadüfü deyil ki, o, məhz “Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı” monoqrafiyasına görə 1978-ci ildə Azərbaycan Respublikası Dövlət mükafatı laureatı adına layiq görülmüşdür.

Bəkir Nəbiyev milli ədəbiyyatımızın, ana dilimizin öyrənilməsi və inkşafı yolunda fəaliyyəti ilə seçilmiş, fərqlənmişdir. Onun bu yaşda da elə əvvəlki enerji ilə çalışması qibtə, həm də məmnunluq hissi doğurur. O, elm aləminin hər bir nəsil nümayəndəsinə sözün əsl mənasında örnəkdir:

- Son illər dövri mətbuatda ço

x tez-tez xatırlanan, yeri gəldi-gəlmədi aşkarlanan, ortaya qoyulan iki terminin əleyhinəyəm. Modernizm və postmodernizm. Modern yeni deməkdir. Bir müddət ədəbiyyatı yaradanlar, təhlil edənlər belə fikirləşdilər ki, əşşi, bəsdir də, biz əvvəlki ədəbiyyatdan fərqli ədəbiyyat yaradırıq, qoy onun adını modern ədəbiyyat qoyaq. Qoydular. Üstündən bir az keçəndən sonra sizlə mənim yaşadığım son onilliklərin ədəbiyyatını yaradanlar, onu təhlil edənlər bununla da kifayətlənmədilər. Dedilər ki, postmodernist ədəbiyyatdır bizim yaratdığımız ədəbiyyat. Yəni modernizmdən sonrakı, ən yeni ədəbiyyatdır. Düzgün deyil. Əvvəla, əsl ədəbiyyat heç vaxt yerində saymayıb. Əsl ədəbiyyat həmişə özündən əvvəlki ədəbiyyatdan ən azı bir addım qabaqda gedən ədəbiyyat olub. Yeni ədəbiyyat olub. Onda XII əsrin şairinə nisbətən XIII, XV nisbətən XVI, XIX, XX, nəhayət ona nisbətən XXI əsrin şairlərini, beləcə sıra ilə düzəsi olsaq, onların yaradıcılığının hamısına bu anlayışlarla qiymət verəsi olsaq, onda biz post- postmodern -modern kimi zəncirvari bir anlayışla qarşılaşmış olarıq ki, bunu da mən haqlı hesab etmirəm.

Yeni ədəbiyyat, yenilikçi ədəbiyyat, yəni novator ədəbiyyat var. Hər bir ədəbiyyatçının borcudur ki, təhlilini apardığı əsərin, ədibin yeniliyinin nədən ibarət olduğunu aşkar edib qiymətləndirsin. Bundan ötrü uydurma terminləri, ağına-bozuna baxmadan işlətmək yersiz görünür.

- Sizin gənclərə humanist münasibətiniz həmişə hiss olunur.

- Gənc qələm sahibləri ədəbiyyatşünaslıq elminin gələcəyi deməkdir. Heç kəs bu dünyanı tutub durmur. Yaşlılar, hətta bizdən 20-30 yaş cavan ədəbiyyatşünaslar bu barədə düşünməlidirlər. Əgər onlar bu fikirdədirlərsə ki, “elə bizim yazdıqlarımız elmin son sözüdür, nə işi var cavanların bu meydanda?” bu qəbahət olar, elm, millət və xalq qarşısında. Belə tendensiyanın qəti əleyhinəyəm. Mənim bu yaşda olan araşdırıcılara münasibətim başqadır. Mən onlara hər cür qayğı ilə yanaşmışam və həmişə də bu cür yanaşmağın tərəfdarıyam. Rəhbərlik etdiyim institutda bu istiqamətdə iş məhz həmin ruhda köklənib. Zənnimcə, pis də alınmır...

Və söz ardı: Əlbəttə, pis alınmır. Çünki Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.) “Beşikdən qəbr evinədək öyrənin, öyrəndiklərinizi isə başqalarına da öyrədin” kəlamını özünə həyat prinsipi seçən və bu gün ömrünün kamillik çağını, müdriklik zirvəsini yaşayan akademik Bəkir Nəbiyev özü də bütün ömrü boyunca öyrəndi, öyrəndiklərini isə əzablarla dolu elm yolunu tutanlara öyrətdi, onların müəllimi, hidayət çırağı oldu. Ancaq özünün daim öyrəndiyi ən böyük müəllimləri ilə yanaşı, ehtiyac adlı ən ciddi həyat müəllimini də heç vaxt unutmadı...

Esmira Fuad (Şükürova)

Yeni Azərbaycan.- 2010.- 22 sentyabr.- S.7.