Xocalı soyqırımı - Əsrin faciəsi

Erməni diaspor təşkilatlarının ianələrinin girovuna çevrilən siyasətçilər 100 il bundan əvvəl baş verdiyi iddia edilən uydurma “erməni soyqırımı” yalanlarını araşdırmaqdansa, cəmi 20 il öncə baş vermiş və bəzi şahidlərinin həyatda olduğu, haqqında minlərlə dəlil və fakt olan əsl soyqırımını tanısın ki, dünya bu kimi bəlalarla bir daha üzləşməsin

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı şəhərində XX əsrin ən dəhşətli faciələrindən biri törədildi. Ermənistan silahlı qüvvələri SSRİ dövründən Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməyi ilə bu şəhəri yerlə-yeksan etdi və azərbaycanlılara qarşı etnik soyqırımı həyata keçirdilər. Statistik faktlar da deməyə əsas verir ki, Ermənistan silahlı qüvvələrinin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi faciə, sözün əsl mənasında, soyqırımı idi. Belə ki, 2500 Xocalı sakinindən 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca olmaqla, 613 nəfər qətlə yetirildi, 8 ailə tamamilə məhv edildi, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə valideynlərindən birini itirdi. Ümumiyyətlə, düşmən gülləsi ilə yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq olub. 1275 xocalılı əsir, 150 nəfər isə itkin düşüb. Dövlətin və əhalinin əmlakına 1992-ci il 1 aprel tarixinə olan qiymətlərlə 5 milyard rubl məbləğində ziyan vurulub.

Əlbəttə ki, Xocalının strateji hədəf seçilməsi və şəhər sakinlərinə qarşı soyqırımının həyata keçirilməsi təsadüfi deyildi. Bu baxımdan, bir neçə məsələyə nəzər yetirmək məqsədəmüvafiqdir.

İlk növbədə, o da qeyd edilməlidir ki, Xocalı coğrafi mövqeyinə görə olduqca mühüm strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Belə ki, 7000 əhalisi olan Xocalı Xankəndindən 10 kilometr cənub-şərqdə, Qarabağ dağının silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşir. Şəhərinin strateji önəmini artıran növbəti amil isə budur ki, Qarabağdakı yeganə aeroport da Xocalıda yerləşir. Məhz bu, Ermənistanın Xocalıya etdiyi təcavüzünü şərtləndirən geostrateji amil qismində çıxış edirdi.

Digər tərəfdən, Xocalının işğalında həmin ərəfədə Azərbaycanda hakimiyyətdə olmuş qüvvələrin də rolu az olmadı. Belə ki, həmin ərəfədə ölkəyə rəhbərlik edən irrasional təfəkkürlü qüvvələrin sərgilədikləri mövqe nəticəsində, Azərbaycan müxtəlif xarici imperialist güclərin ideoloji mübarizə və siyasi qarşıdurma meydanına çevrildi. Bunun fonunda ölkəmizdə sosial, siyasi, iqtisadi, hüquqi və ideoloji sahələrdə xaos və deviasiyalarla müşayiət edilən dərin böhran halları baş verdi. Siyasi sahədə xaos və kataklizmlərlə müşayiət edilən antaqonist proseslərin kəskinləşməsi, separatçılıq meyillərinin və “mərkəzdənqaçma” tendensiyalarının sürətlənməsi, subyektlərarası münasibətlərin sürüşkən müstəvidə dərin ziddiyyətlərlə təzahür olunması, sosial sahədə asimmetrik təbəqələşmə və qeyri-paritet münasibətlər sisteminin formalaşması, dezinteqrasiyanın kəskin xarakter alması, ideoloji sahədə eksses aktlarının baş verməsi, qarşıdurma və dağıdıcı mübarizələrin güclənməsi, iqtisadi sahədə tənəzzül meyillərinin, hüquqi sahədə isə nihilizmin hökmranlıq etməsi ölkəni, sözün əsl mənasında, xaos və kataklizmlər meydanına çevirdi. Bütün bunların fonunda ölkəni imperialist güclərin neomüstəmləkəsinə çevirən səriştəsiz qüvvələrin siyasi “məharət”ləri sayəsində yaranan bu durum Xocalı soyqırımını şərtləndirən növbəti amil qismində çıxış etdi. Sirr deyil ki, həmin ərəfədə bəhs edilən qüvvələrin diqqət mərkəzində nəyin bahasına olursa-olsun hakimiyyəti əldə saxlamaq dururdu. Məhz buna görə də, xalqımız ard-arda ciddi bəlalarla qarşılaşdı...

Amma Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə gəlməsi ilə-1993-cü ildən sonra Xocalı soyqırımına hüquqi qiymətin verilməsi, onun dünya ictimaiyyətinə tanıdılması yönündə sistemli və ardıcıl işlər görüldü. Ümummilli lider Heydər Əliyev Xocalı soyqırımını təkcə Azərbaycan xalqına deyil, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş tarixi cinayət kimi qiymətləndirdi. Öncə 1994-cü ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan parlamenti-Milli Məclis 26 fevralı Xocalı soyqırımı günü kimi qəbul etdi. Bunun ardınca isə sistematik surətdə mühüm təşəbbüslər irəli sürüldü və bir sıra qərarlar qəbul edildi. Belə ki, 25 fevral 1997-ci il tarixində Ümummilli lider Heydər Əliyevin Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini yad etmək məqsədi ilə imzaladığı “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən, hər il fevral ayının 26-sı saat 17.00-da Azərbaycan Respublikası ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq sükut dəqiqəsi elan edilib. Həmçinin, 1998-ci ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin müvafiq sərəncamında Xocalı faciəsi soyqırım kimi adlanıb. 2002-ci ildə isə Milli Məclisdə soyqırımın 10 illiyi qətnaməsində 1992-ci ilin 26 fevralında baş verənlər soyqırım kimi tanınıb.

Eyni zamanda, Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən siyasətə müvafiq surətdə atılan addımlar Xocalı soyqırımının dünya miqyasında tanıdılması istiqamətində də olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb etdi. Belə ki, hər il bu faciənin ildönümü ölkəmizdə, dünyanın müxtəlif dövlətlərində yaşayan soydaşlarımız və digər dost xalqların nümayəndələri tərəfindən qeyd olundu, həmçinin, bir çox ölkələrin nüfuzlu qəzetlərində faciəyə həsr olunmuş məqalələr çap olundu, televiziya və radio kanallarında verilişlər yayımlandı.

Ümumiyyətlə, Ümummilli lider hər il faciənin ildönümündə Xocalı soyqırımı ilə bağlı xalqa müraciət edib, faciənin bütün azərbaycanlıların qan yaddaşına çevrildiyini vurğulayıb. Ulu öndər Heydər Əliyev Xocalı soyqırımının ildönümü ilə əlaqədar Azərbaycan xalqına müraciətində deyib: “Xocalı faciəsi iki yüz ildən çox müddətdə davakar erməni millətçiləri tərəfindən xalqımıza qarşı aparılan etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətinin qanlı səhifəsidir. Müxtəlif vaxtlarda fərqli şəkildə, xüsusi incəliklə yeridilən bu mənfur siyasət və düşmənçilik heç zaman dayanmamış, gah açıq qarşıdurma və qanlı toqquşmalar şəklini almış, gah da dövrün tələblərinə uyğun ideoloji forma ilə pərdələnmişdir”.

Xocalı faciəsinin beynəlxalq hüquq normalarına əsasən qiymətləndirilməsi...

Ümumiyyətlə, Ermənistan silahlı qüvvələri SSRİ dövründən Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməyi ilə Xocalı şəhərini yerlə-yeksan etməsi və azərbaycanlılara qarşı etnik soyqırımının həyata keçirilməsi beynəlxalq hüquq normalarına əsasən qəbul edilmiş konvensiyalara müvafiq surətdə cinayət tərkibli akt kimi dəyərləndirilir. Belə ki, Xocalının zəbt olunması üzrə həyata keçirilmiş hərbi əməliyyat zamanı şəhərin dinc əhalisinə qarşı kütləvi zorakılıq törədilib ki, bu da konkret olaraq hərbi cinayət kimi xarakterizə olunur. Həmçinin, azad dəhliz barədə məlumat Xocalının əhalisinin çoxuna çatdırılmayıb ki, bu da müvafiq konvensiyalara ziddir.

Konkret olaraq, Xocalıya hücum zamanı erməni silahlı dəstələrinin dinc əhaliyə qarşı hərəkətləri Cenevrə konvensiyasına, həmçinin, Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinin aşağıdakı maddələrinə kobud qaydada ziddir:

Maddə 2. Hər bir şəxs dilindən, dinindən, milliyyətindən asılı olmayaraq bu Bəyannamədə təsbit olunmuş bütün hüquq və azadlıqlara malik olmalıdır;

Maddə 3. Hər kəsin yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır;

Maddə 5. İnsan ləyaqətini alçaldan, insanlıqdan kənar və qəddar hərəkətlər qadağandır;

Maddə 9. Özbaşına həbslər, saxlanılmalar və ya qovulmalar qadağandır;

Maddə 17. Hər bir insanın əmlaka malik olma hüququ vardır və insanın əmlakdan özbaşına məhrum edilməsi qadağandır;

Həmçinin, Ermənistan silahlı dəstlərinin hərəkətləri fövqəladə vəziyyətlərdə və hərbi münaqişələr zamanı qadınların və uşaqların müdafiəsi Bəyannaməsinə də tam ziddir.

Xocalı soyqırımının dünyada tanıdılması, bu şəhərin sakinlərinə qarşı törədilən erməni vəhşilikləri haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılması məqsədilə tədbirlər Prezident İlham Əliyevin ölkəyə rəhbərlik etdiyi dövrdə də davam etdirilir. Dövlət başçısı hər il Xocalı faciəsi qurbanlarını anma mərasimlərində, müxtəlif rayon və qəsəbələrdə soyqırımı abidələrinin açılışında iştirak edir. Bu, Azərbaycan xalqının başına gətirilən faciələrə ən yüksək səviyyədə verilən qiymətin göstəricisidir. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan ictimaiyyəti və hökuməti xalqımızın başına gətirilən soyqırımı faciəsini unutmur, ölkədə böyüyən yeni nəsil bu tarixi faciə ilə bağlı həqiqətləri dərindən mənimsəyir. Millətin, xalqın tarixinə yalnız keçmiş kimi baxmaq həmin xalqın və ölkənin gələcək mövcudluğunu təhlükə altına almaq deməkdir. Müdriklər tərəfindən əbəs yerə “keçmişini unudanın gələcəyi olmaz” deyilməyib. Bu baxımdan, Azərbaycan tarixinin yaxın və uzaq keçmişinə aid hər bir səhifəsi xalqın yaddaşında iz buraxan, milli təfəkkürün formalaşmasına təsir göstərən mühüm təcrübə kimi çıxış edir. Xüsusən də, ərazilərimizin 20 faizinin düşmən tapdağı altında olduğu, bir milyondan artıq soydaşımızın qaçqın və məcburi köçkün həyatı yaşadığı bir dövrdə keçmişi tanımaq və tanıtdırmaq ölkənin bu günü və gələcəyi üçün daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Məhz bu istiqamətdə həyata keçirilən dövlət siyasəti də tarixin yaddaşlarda möhkəmləndirilməsinə, Azərbaycan həqiqətlərinin dünyada təbliğinə yönəlib.

Xocalı genosidinin yaddaşlarda daha da möhkəmləndirilməsi məqsədilə, hər il ölkə daxilində çoxsaylı kütləvi tədbirlərin keçirilməsi, uşaqlar və gənclər arasında bununla bağlı layihələrin, müsabiqələrin təşkil olunması böyük əhəmiyyətə malikdir. Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan xalqına qarşı törədilən vəhşiliklərlə bağlı tarixi həqiqətlərin ölkə daxilində və ölkədən kənarda tanıdılması məqsədilə görülən işlər dövlətin həyata keçirdiyi siyasətin mühüm tərkib hissəsidir. Bu baxımdan, Azərbaycan hər il olduğu kimi, bu il də Xocalı soyqırımını yad edir.

Bildiyimiz kimi, hər il olduğu kimi, bu il də Prezident İlham Əliyev Xocalı soyqırımının ildönümü münasibətilə Sərəncam imzalayıb. Faciənin iyirminci ildönümü ərəfəsində, yəni, yanvarın 17-də imzalanan Sərəncamda Azərbaycan xalqının tarixinə 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecənin Xocalı faciəsi kimi daxil olduğu qeyd edilir: “Ermənistan silahlı qüvvələri bütün beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq, keçmiş Sovet ordusunun Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayının şəxsi heyətinin iştirakı ilə yatan şəhərə hücum edərək azərbaycanlılara qarşı soyqırım aktını törətmişlər”.

Sərəncamda qeyd olunur ki, qanlı Xocalı qırğınını törətməklə Dağlıq Qarabağın hüdudlarından kənara çıxan Ermənistan ordusu Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı təcavüzə başladı: “Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı 20 min vətəndaşımız öldürüldü, 50 min nəfərdən çox adam yaralandı və əlil oldu, ölkəmizin ərazisinin 20 faizi işğal edildi. Xalqımız misli görünməyən humanitar fəlakətlə üz-üzə qaldı”.

Sərəncamda xüsusi olaraq vurğulanır ki, azərbaycanlılara qarşı erməni şovinist dairələrinin XIX-XX əsrlərdə mərhələ-mərhələ həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasətinin tərkib hissəsi olan Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə, xarici ölkələrin parlamentlərinə çatdırılmalı, Azərbaycan xalqının və ümumən insanlığın əleyhinə yönəldilmiş bu son dərəcə ağır hərbi cinayət beynəlxalq miqyasda öz hüquqi-siyasi qiymətini almalıdır. Dövlət başçısının Sərəncamında Prezident Administrasiyasına Xocalı soyqırımının iyirminci ildönümü ilə bağlı tədbirlər planının hazırlanaraq həyata keçirilməsi tapşırılıb.

Dünyanın əksər ölkələrində Xocalı qurbanları yad edilir

Xocalı soyqırımı ilə bağlı hər il olduğu kimi, bu il də beynəlxalq miqyasda tədbirlər keçirilir. Ümumiyyətlə, Xocalı soyqırımı və digər faciəli günlərlə bağlı tədbirlər, müxtəlif səpkili aksiyalar ölkədə və ölkədən kənarda təkcə faciənin baş verdiyi tarix ərəfəsində deyil, bütövlükdə il ərzində reallaşdırılır. Bu işdə müxtəlif qeyri-hökumət təşkilatları, o cümlədən, xaricdə yaşayan soydaşlarımız yaxından iştirak edir, dövlətin siyasətinə dəstək olmaqla yanaşı, hər bir kəs üzərinə düşən vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirir.

Xocalı soyqırımının dünyada tanıdılması istiqamətində görülən işlər çərçivəsində Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Fondun son bir neçə ildə həyata keçirdiyi “Xocalıya ədalət” kampaniyası öz miqyasına və təsir dairəsinə görə diqqətəlayiqdir. Fondun Rusiya Federasiyasındakı nümayəndəliyinin başçısı, İƏT Gənclər Forumunun Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə Baş Koordinatoru Leyla xanım Əliyeva 2008-ci il may ayının 8-də irəli sürülən “Xocalıya ədalət” şüarı altında beynəlxalq kampaniya 57 ölkədə mövcud olan aparıcı gənclər hərəkatlarını birləşdirən bir qurum olaraq, Azərbaycan gənclərinin təşəbbüsü ilə yaradılmış İƏT GF-nin fəaliyyətində xüsusi yerə malikdir. Xalqımızın ən ağrılı problemi olan Qarabağ həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində görülən işlər içərisində “Xocalıya ədalət” kampaniyasının rolu danılmazdır. Bu kampaniya təkcə İƏT ölkələrini əhatə etmir, Avropa məkanında, ABŞ-da, Rusiyada da bu deviz altında genişmiqyaslı tədbirlər keçirilir. Bu kampaniyanın tərkib hissəsi kimi yaradılan “justiceforkhojaly.org” internet saytı məkandan, zamandan asılı olmayaraq hər bir kəsin Qarabağ münaqişəsi və Xocalı soyqırımı həqiqətlərindən xəbərdar olmasına imkan verir.

Ümumiyyətlə, son illərdə Azərbaycan gənclərinin fərdi qaydada və qruplar halında internet portallarında, sosial şəbəkələrdə Xocalı həqiqətlərinin təbliği ilə bağlı daha fəal və genişmiqyaslı iş aparması tendensiyası müşahidə olunur. Bu məsələ ilə bağlı üzərinə düşən məsuliyyəti dərk edən hər bir azərbaycanlı harada yaşamasından asılı olmayaraq, bu işdə əlindən gələni etməyə çalışır.

Meksika və Pakistan Senatı Xocalıda baş verənləri “soyqırımı” kimi tanıyıb

Sevindirici haldır ki, görülən işlər öz nəticələrini verməkdədir. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, 2010-cu il fevralın 25-də ABŞ-ın Massaçusets ştatı, 2011-ci ilin iyununda Texas ştatı, ötən ilin noyabr və dekabr aylarında parlamentin yuxarı və aşağı palatalarının qəbul etdiyi qətnamələrlə Meksika, bu ilin fevral ayının 1-də isə Pakistan Xocalı soyqırımını rəsmən tanıyıb. Bu və digər faktlar beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycan həqiqətlərinə verdiyi qiymətin göstəricisidir. Müxtəlif dövlət və ştatların Xocalı soyqırımını tarixi gerçəklik kimi tanıması Azərbaycanın dövlət və ictimai qurumlar səviyyəsində illərlə bu istiqamətdə apardığı davamlı fəaliyyətin nəticəsidir. Bu o deməkdir ki, artıq beynəlxalq ictimaiyyət ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi soyqırım və digər vəhşiliklərlə bağlı daha yaxşı məlumatlanıb. Beynəlxalq ictimaiyyətin həqiqətləri bilməsi isə tarixi təhrif edən yalan məlumatların sürətlə yayılmasının və möhkəmlənməsinin qarşısını alır.

Sözsüz ki, qazanılan uğurlar, Azərbaycanın bu sahədə artan fəallığı, ölkəmizin informasiya müharibəsində erməni diasporunun və lobbisinin fəaliyyətini geridə qoyması işğalçı ölkə rəhbərliyinin təşviş və narahatlığını da artırmaqdadır. Çünki Ermənistan tərəfinin ümidlərinə baxmayaraq, işğaldan keçən illər ərzində Azərbaycan xalqı tarixi həqiqətləri nəinki unutmur, əksinə, Qarabağsız böyüyən yeni nəsil torpaqlarımızın azad olması uğrunda hər bir sahədə - siyasi, ideoloji, hərbi sferalarda əlindən gələni etmək üçün daha böyük səy göstərir. Bütün bunlar təbliğat maşınını işə salaraq yalan dolu informasiyaları bütün dünyaya yaymaqla, özünü məzlum xalq kimi təqdim etməyə çalışan ermənilərin planlarını alt-üst edir. Çünki Azərbaycanın məqsədyönlü və həqiqətə söykənən təbliğat strategiyası əsl soyqırımının nədən ibarət olduğunu və kimin soyqırıma məruz qaldığını tarixi faktlar əsasında açıq şəkildə ortaya qoyur. Bu gün dünyanın bəzi ölkələrində erməni yalanlarının, erməni diaspor təşkilatlarının ianələrinin girovuna çevrilən siyasətçilər isə 100 il bundan əvvəl baş verdiyi iddia edilən uydurma “erməni soyqırımı” yalanlarını araşdırmaqdansa, cəmi 20 il öncə baş vermiş və hələ də bəzi şahidlərinin həyatda olduğu, haqqında minlərlə dəlil və fakt olan əsl soyqırımını tanısın ki, dünya bu kimi bəlalarla bir daha rastlaşmasın.

“Yeni Azərbaycan”ın Analitik Qrupu

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 25 fevral.- S.5.