15 iyun Azərbaycan xalqının və dövlətinin qurtuluş tarixidir

“Yeni Azərbaycan” qəzetində keçirilən növbəti “dəyirmi masa”da 15 iyun tarixinin Azərbaycan dövlətçiliyində yeri və əhəmiyyəti, müstəqilliyimizin keçdiyi mürəkkəb və şərəfli yol müzakirə olunub

Hər bir xalqın tarixində yadda qalan, unudulmayan günlər olur. 15 iyun Azərbaycanın tarixinə şərəfli təqvim kimi daxil olmuş və çox haqlı olaraq bu günü Milli Qurtuluş Günü kimi bayram edirik. Azərbaycanın bu gününün yadda qalan hadisəsi Ulu öndərin öz xilaskarlıq missiyasına başlaması ilə bağlıdır. 1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi. Bu, ölkənin tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Bugünkü “dəyirmi masa”mızda da 15 iyun tarixinin Azərbaycan dövlətçiliyində yeri və əhəmiyyəti, müstəqilliyimizin keçdiyi mürəkkəb və şərəfli yolu müzakirə etdik. “Dəyirmi masa”nın bu dəfəki qonaqları isə Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) İdarə Heyətinin üzvü, Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinin sədri Arif Rəhimzadə, YAP Siyasi Şurasının üzvü, partiyanın Qaradağ rayon təşkilatının sədri Aydın Hüseynov, “Xalq cəbhəsi” qəzetinin baş redaktoru Elçin Mirzəbəyli, Milli QHT forumunun prezidenti Rauf Zeyni və politoloq Cümşüd Nuriyevdir.

- İlk olaraq istərdik həmin illərdə baş verən prosesləri xatırlayaq. Arif müəllim, siz 1993-cü il iyun hadisələrinin canlı şahidisiniz. Həmin dövrdə nə baş verdi ki, Azərbaycan vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə üz-üzə dayandı?

Arif Rəhimzadə: 1993-cü ilin iyununda Azərbaycanda gərginlik ən yüksək həddə çatmışdı. Amma tarixə nəzər saldıqda görmək olar ki, zaman-zaman belə hallar yaşanıb. Məsələn, birinci dəfə respublikamızda bu qədər gərgin olmasa da 60-cı illərin sonunda da belə vəziyyət yaranmışdı. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, bu gərginliyin kökündə ermənilərin qeyri-konstruktiv münasibətini, Ermənistanın bizə qarşı olan işğalçılıq siyasəti dayanırdı. Təbii ki, zaman-zaman bizim də böyük səhvlərimiz, laqeydliyimiz olub. Bildiyiniz kimi, ötən əsrin 60-cı illərinin sonunda da ermənilər Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə çıxışlar edirdilər. Onda Sovet hakimiyyətinin güclü vaxtı idi. Amma bu məsələdə əsas dönüş nöqtəsi 1969-cu ildə Heydər Əliyevin Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməsi oldu. Ulu öndər hakimiyyətə gələndən sonra dərhal Ağstafada Ermənistanın birinci katibi ilə görüşdü. Həmin söhbətin məğzi heç kimə məlum deyildi, amma bəlli idi ki, söhbət çox gərgin keçmişdi. Çünki ermənilərin Dağlıq Qarabağla bağlı müraciətlərinə, hətta Ali Sovetdə də baxılmışdı. Belə bir qərara gəlinmişdi ki, sərhədlərə yenidən baxılsın. Amma buna baxmayaraq, Heydər Əliyevin arqumentləri sayəsində 17 il ərzində ermənilər bu məsələni qaldıra bilmədilər.

Bunun ikinci mərhələsi 80-ci illərin sonunda oldu. Bildiyiniz kimi, o vaxtlar artıq SSRİ-nin özünün varlığı sual altında idi. Ermənilər çoxdan idi ki, buna hazırlaşırdılar. Onların xaricdən dəstəyi, müəyyən qədər silahlı qüvvələri vardı, ən əsası isə onlar rus-sovet silahlı qüvvələrində müəyyən mövqeləri tutan zabitlərə malik idilər. Bütün bu məsələlərin nəticəsində onlar bizim əraziləri zəbt etməyə başladılar. Əlbəttə, Azərbaycanda yekdillik olsaydı, yaxşı rəhbər olsaydı, belə bir vəziyyət yaranmazdı. Beləliklə, 1992-ci ildə Xocalı hadisələrindən sonra vəziyyət gərginləşdi. Daha sonra mart ayında Ayaz Mütəllibov hakimiyyətdən getdi, may ayında yenidən hakimiyyətə qayıtdı. Şuşa işğal olundu. Həmin vaxtı Nofəl Kərimov adında müharibə iştirakçısı olmuş bir polis rəisi vardı, deyirdi ki, ermənilər Şuşaya başlarını əymədən girdilər. Amma ondan qabaq Zağulbada rus generalları Yaqub Məmmədovla danışıqlar aparmışdı və belə bir fikir formalaşdırılmışdı ki, bir neçə rayon ermənilərə verilsin, sonra Ayaz Müttəllibov hakimiyyətə gətirilsin, həmin ərazilər yenidən ermənilər tərəfindən boşaldılsın və beləliklə, Mütəllibovun nüfuzu artırılsın. Bu məsələdə, əlbəttə, iqtidarda olan müdafiə naziri Rəhim Qazıyev də maraqlı idi. R.Qazıyev, artıq ona verilən imtiyazlarla, vəzifələrlə kifayətlənmirdi, daha artığını istəyirdi.

May ayının 15-də isə Xalq Cəbhəsi səs-küylə, güllə-boranla parlamentin binasını zəbt etdi və Mütəllibov hakimiyyətdən getməli oldu. Bununla da Azərbaycanın faciəsinin ən yüksək zirvəsi başlandı. Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəldi və səriştəsiz, təsadüfi, işbilməyən, dövlət idarəçiliyindən xəbərsiz insanların yarıtmaz fəaliyyətinin nəticəsində dövlət orqanlarının işi iflic vəziyyətə düşdü. Özünü samballı adam hesab edənlər öz ətrafında silahlı qruplar yaradırdılar. Bu məsələlərin ən yüksək zirvəsi də məhz Gəncə hadisələri idi. Ona kimi Milli Qəhrəman adlandırdıqları, Qarabağ üzrə prezidentin nümayəndəsi seçdikləri adama birdən-birə dedilər ki, işə yaramır. Bundan sonra Gəncəyə hücum oldu və orada xeyli adam öldü. Nəticədə demək olar ki, vətəndaş müharibəsi başlandı. Beləliklə, may ayında artıq cəmiyyətdə də bu fikir formalaşmışdı ki, Azərbaycanı düşdüyü bu durumdan ancaq Heydər Əliyev xilas edə bilər. Ulu öndər Heydər Əliyevin yanına Naxçıvana minlərlə adam gedirdi. O cümlədən, 1992-ci ildə bir qrup ziyalı və fəal ictimai mövqedə olan insanlar - “91-lər” Heydər Əliyevə müraciət etmişdi. Heydər Əliyev bu müraciətlərə biganə qala bilməzdi. O demişdir ki, xalqım qarşısında, ölkəm qarşısında öz borcumu yerinə yetirmişəm, amma mən laqeyd qala bilmərəm ki, gözümün qarşısında yaradılan dövlət dağıdılır və insanlar əziyyət çəkir.

- Arif müəllim, Ulu öndər çox böyük təxribatlara və hətta sui-qəsd cəhdlərinə baxmayaraq, dövlətinin və xalqının dar günündə bu ağır yükü öz üzərinə götürdü və böyük səriştə ilə, müvəffəqiyyətlə missiyasını yerinə yetirə bildi...

- Tamamilə doğru deyirsiniz. Gəncə hadisələrindən sonra, həmin müddətdə Heydər Əliyevin rəsmi surətdə Azərbaycana gəlməsi istiqamətində cəhdlər göstərilirdi. Amma buna mane olmaq istəyənlər də vardı. Lakin qısa bir müddətdən sonra vəziyyət daha da pisləşdi və həmin insanlar özlərindən, həyatlarından qorxmağa başladılar. Surət Hüseynov demişdi ki, Prezident Aparatının (indiki Prezident Administrasiyası - red.) qarşısında dar ağacı qurub hamını asacam. İnsanlar ölkədən çox öz həyatları haqda düşünürdülər. Cəmiyyət isə fikirləşirdi ki, bu vəziyyəti yalnız Heydər Əliyev düzəldə bilər. O vaxtkı prezident Elçibəy dəfələrlə Heydər Əliyevə müraciət etdi, təyyarə göndərdi. Nümayəndələr göndərildi. Bir müddətdən sonra iyun ayının 9-da Heydər Əliyev Bakıya gəldi, bir neçə gün Elçibəylə söhbətlər etdi və iyun ayının 13-də parlamentə gəldi. Hamıda bu fikir vardı ki, Heydər Əliyev parlamentin sədri seçiləcək. Lakin Rəhim Qazıyev çıxış edərək bildirdi ki, sizin buradakı seçkilərinizin heç bir xeyri olmayacaq, çünki Gəncədə böyük bir qüvvə var, qüvvə sahibi var, onun təkliflərini, tələblərini nəzərə almadan heç bir səsvermənin, seçkinin mənası olmaycaq. Bu çıxış parlamentdə səs-küy yaratdı. Başqa vaxt olsaydı, fasilə elan olunardı, məsləhətləşilərdi. Məsuliyyəti heç kim üzərinə götürə bilməyəcəkdi. Amma Heydər Əliyev bildirdi ki, iki saatdan sonra parlamentin qarşısında avtobuslar olacaq, kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələrini də dəvət edirəm, Gəncədəki vəziyyəti öyrənməyə gedirəm. Elə də oldu. Heydər Əliyev bu məsuliyyəti öz üzərinə götürdü. Gəncədən qayıdandan sonra ayın 15-də parlamentin iclası oldu və Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri seçildi. Həmin gün məhz bizim qurtuluşumuzun başlanğıcı oldu.

- Buna paralel olaraq ölkədə separatçılıq baş alıb gedirdi. Yaranmış özbaşınalıqdan separatçılar da istifadə etməyə çalışırdılar. Bu qüvvələr ayrı-ayrı daxili və xarici dairələr tərəfindən dəstəklənirdi. Bununla yanaşı, ayrı-ayrı qüvvələr hakimiyyətə gəlmək üçün məhz həmin qüvvələrlə dialoqa gedirdilər və onları dəstəkləyirdilər. Bu mənzərə necə idi, nələr baş verirdi?

Cümşüd Nuriyev: Gəncədə Heydər Əliyevə sui-qəsd hazırlanmışdı. Mehman adında bir əsgər Heydər Əliyevə qarşı sui-qəsd həyata keçirməli idi. Amma sonradan həmin adam özü etiraf etdi ki, Heydər Əliyev onu çox səmimi qarşılamışdı. Heydər Əliyevin xarizması orada Surət Hüseynov da daxil olmaqla hamını zərərsizləşdirdi.

Əslində, bu gün hakimiyyətə qarşı çıxanlar özləri cavab verməlidirlər ki, Xankəndinə 15 kilometr qalmış ordu niyə geri çəkildi, kim xəyanət etdi? Bütün rayonlarımız xəyanət nəticəsində işğal olundu. Bu xəyanətlərin siyahısında Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra ermənilərin işğal etdiyi 6 rayon da vardı. O cümlədən, Tərtər vardı, Yevlaxa qədər, Goranboy da vardı. O siyahını onlar kiminlə razılaşdırmışdılar, nədən Kəlbəcəri sonradan verdilər? Onlar bu suallara cavab verməlidirlər. Bunu bu hakimiyyətin ayağına yazmasınlar. Rəhim Qazıyev prezident olmaq istəyirdi və Yaqub Məmmədovun təcrübəsizliyindən istifadə edirdi. Bu gün o adamlar hay-küy salırlar ki, onlar vaxtilə Surət Hüseynovu milli qəhrəman etdilər, sonradan vətən xaini çıxartdılar. Burada tək Surət Hüseynov deyildi. Burada “Sadval” və “talış-muğan respublikası” məsələsi vardı. Burada bir “Ləzgistan” yaratmaq istəyirdilər, hətta danışmışdılar ki, Şəkiyə qədər də Gürcüstanın olsun, Kür-Araz arasındakı ərazilər Ermənistana verilsin, Bakı quberniya kimi Rusiyaya birləşdirilsin. Cənubu isə İrana vermişdilər. Bəs “talış-muğan respublikası”nın yaradıcıları kimlər idi? Bu gün həmin adamların bəziləri bu iqtidarın əleyhinə danışırlar. Həmin dövrdə yaradılmış qondarma “talış-muğan respublikası”nın baş nazirindən tutmuş bütün vəzifə sahibləri bu gün də radikal müxalifətin içindədir. Əlikram Hümbətov heç kim idi, orada Rusiya və İran kəşfiyyatı oturmuşdu. Heydər Əliyev “talış-muğan respublikası” problemini həll etməklə Rusiyaya da, dünyaya da göstərdi ki, Dağlıq Qarabağ problemini bu qaydada həll etmək mümkündür. Amma 1994-cu ildə, 1995-ci ildə baş verən dövlət çevrilişinə cəhdlər buna mane olmaq üçün idi. Amma Heydər Əliyevin siyasi zəkası onların bütün planlarını pozdu.

-Elçin müəllim, necə oldu ki, Azərbaycan xilas oldu. Çünki danışılanlar göstərir ki, vəziyyət olduqca kritik bir halda idi. Belə bir halda olan Azərbaycan necə oldu ki, birləşdirildi, ayağa qalxdı və özünün dövlətçilik konsepsiyasını elan etdi, Heydər Əliyev bunu necə bacardı?

Elçin Mirzəbəyli: Bir məqamı qeyd etmək lazımdır ki, Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə Azərbaycanda milli ideologiya, vətənpərvərlik ritorikadan əmələ keçdi. Bu prosesin başlanğıcına diqqət yetirsək görərik ki, qısa bir zamanda hakimiyyətdə olan qüvvələr hakimiyyətə gəlişlərini ritorika və pafos üzərində qurmuşdular. Konkret peşəkarlıq yox idi, heç bir sahə üzrə insanlar mütəxəssis kimi formalaşmamışdılar, dövlətçilik təcrübələri yox idi. Son nəticədə bu iflasa gətirib çıxardı. Təəssüflər olsun ki, bu iflas bir çox rayonlarımızın itirilməsi ilə müşayiət olundu. Heydər Əliyevin 1993-cü ildən başlayaraq, atdığı addımlara diqqət yetirsək, burada həm gözlənilməyən situasiyalarda atılan addımlara diqqət yetirmək, dəyərləndirmək, həm də planlı, ardıcıl şəkildə həyata keçirilən siyasətə diqqət yetirmək lazımdır. Heydər Əliyev ən kritik situasiyalarda, ən ağır çətinliklər altında Azərbaycanın problemlərini həll etməyi bacardı, ən müdrik qərarları qəbul etməyi bacardı. “Əsrin müqaviləsi”nə diqqət yetirək. Bildiyiniz kimi, həmin dövrdə ayrı-ayrı şərtlər irəli sürülürdü, müxtəlif maraqlar vardı. Həmin zamanda ölkəni kritik situasiyadan çıxarmaq naminə Azərbaycanın maraqlarını əsas götürərək bu müqavilənin imzalanmasına nail olundu. Bununla da Azərbaycanın təkcə neft strategiyasının əsası qoyulmadı, ölkəmizin gələcək inkişafının da yolu müəyyənləşdi. Hesab edirəm ki, həm dövlətin xilası baxımından, həm də ölkənin iqtisadi inkişafının təminatı istiqamətində atılan addımlara diqqət yetirsək bunun xüsusi bir strategiya əsasında həyata keçirildiyinin şahidi olarıq. Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə Onun gözünün önündə Azərbaycanın gələcək inkişafı haqqında bir mənzərə vardı. Mən hesab edirəm ki, məhz sonrakı atılan addımlar da bu prosesin əsasında baş verdi.

A.Rəhimzadə: Heydər Əliyev çox dahi insan idi və öz işini hər zaman sistemli qururdu. Heydər Əliyevin sistemi vardı və bilirdi ki, bir nömrəli iş hansıdır, iki nömrəli, üç nömrəli iş hansıdır. Heydər Əliyev öz üzərinə məsuliyyət götürə bilən bir insan idi. Bu çox böyük bir məsələ, bu çox çətin, ağır bir yükdür. Heydər Əliyevin xalqı öz arxasınca aparmaq, inandırmaq xüsusiyəti vardı. Məhz bunun nəticəsidir ki, qısa zamanda silahlı qruplar ləğv edildi, ordu yaradıldı, dövlət idarəetməsi bərpa olundu, islahatlar başlanıldı. O vaxt neftlə bağlı qərar qəbul etmək insanda həqiqətən də şücaət tələb edirdi. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini mətbuatda çıxış edərək demişdi ki, biz səhəri günü Azərbaycanın özünün milli sektoru hesab etdiyi əraziyə buruq qoyub neft hasil etsək, Azərbaycan bizimlə müharibə edəcək? Bu, açıq-aşkar şantaj idi. Amma Heydər Əliyev bütün bunlara baxmayaraq, müqavilənin imzalanmasını təmin etdi. Hətta müqavilənin imzalanmasından öncə bütün qabaqlayıcı tədbirləri görmüşdü.

Elçin Mirzəbəyli: O vaxtlar hələlik Xəzərin statusu müəyyənləşməmişdi və Rusiya-Qazaxıstan-Azərbaycan müqaviləsi imzalanmamışdı. Bu iddiaların ortalıqda olduğu bir zamanda çox güclü tərəflərlə, Azərbaycanda marağı olan tərəflərlə razılaşmaya gəlmək və onların bu prosesdə iştirakını təmin etmək, ölkənin imkanlarını genişləndirmək, həmçinin, bundan sonra ardıcıl şəkildə özünün neft strategiyasında fərqli manevrlər etmək hesab edirəm ki, hər kəsin nail ola biləcəyi imkan deyil. Bu gün Xəzərin statusu məsələsində hələ də ziddiyyətlərin qaldığı bir vaxtda həmin dövrə nəzər salsaq, nə qədər böyük addımların atıldığını söyləyə bilərik.

- Həmin dövrdə dövlət institutları böhran içində idi. Ən böyük böhran isə maliyyə sektorunda yaşanırdı. Şübhəsiz ki, bunun müəyyən obyektiv səbəbləri vardı, amma subyektiv səbəbləri də kifayət qədər idi. Bu məsələlər necə öz həllini tapdı?

Aydın Hüseynov: Ümumiyyətlə, ölkəmizin qurtuluşu Heydər Əliyevin Moskvadan gəlib Azərbaycana qədəm qoyduğu gündən başlayır. Heydər Əliyevin Naxçıvan MR-in Ali Məclisinin Sədri seçilməsi Azərbaycanın indiki varlığını təsdiqləyən bir hadisə oldu. Ermənilərin ən böyük planı Qarabağdan öncə Naxçıvanı tutmaq idi. Heydər Əliyev Naxçıvanda olanda dünyanın ən böyük dövlətlərinin rəhbərləri səviyyəsində belə bir məktub göndərilmişdi ki, siz Naxçıvanı blokadadan çıxarmaq üçün Naxçıvan-Yerevan-Tiflis yolundan istifadə etməlisiniz. Burada məqsəd Naxçıvanı Azərbaycandan psixoloji baxımdan ayırmaq və blokadanın götürülməsinin çıxış yolunu bu istiqamətdə görərək humanitar dəhliz adı altında Naxçıvanı əldə etmək idi. Naxçıvanı qorumaqla Heydər Əliyev Azərbaycanı qorudu. Və Heydər Əliyevin ikinci dəfə Azərbaycanda hakimiyyətə gəlişi yenidən imperialist qüvvələrin bu istəyinin qarşısını aldı. Heydər Əliyev ikinci dəfə Azərbaycana siyasi hakimiyyətə qayıtmasaydı, SSRİ başqa ad altında bərpa oluna bilərdi. Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişi digər müstəqil ölkələrin də yaşamasına bir səbəb oldu. Nəhayət ölkədə siyasi böhranla, iqtisadi böhran, eyni zamanda, daha da kəskin şəkildə dərinləşərsə, bu ölkənin tam iflası deməkdir. Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdığı zamanda ölkə dərin iqtisadi böhran içindəydi. Ölkənin valyuta ehtiyatları demək olar ki, yox idi, inflyasiyanın səviyyəsi 1800 faiz təşkil edirdi. Ölkəyə valyuta gətirəcək heç bir mənbə yox idi. Belə bir halda ölkənin maliyyə mənbələrini səfərbər etmək çətin idi. Ölkənin özünü çörəklə bir gün təmin edəcək maliyyəsi yox idi. Vəziyyəti kəskinləşdirən səbəblərdən biri də o idi ki, ölkədə həm rubl, həm də manat dövriyyədə idi. Xalq cəbhəsinin hakimiyyətdə olduğu dövrdə yalançı millətçilik, özünü göstərmək tendensiyası altında heç nə düşünülmədən və ölkənin valyuta ehtiyatlarının dəyərini müəyyənləşdirmədən manatı dövriyyəyə buraxdılar. Manatla rubl paralel şəkildə dövriyyədə oldu. Məzənnə düzgün müəyyənləşmədi və süni dəyərləndirmə xarakteri daşıyırdı. Ulu öndər 1993-cü ilin dekabr ayında yeganə ödəniş vasitəsinin manat olması haqqında Sərəncam imzaladı. O vaxt pul çatmırdı, həmin vaxt proqram qəbul edilmişdi ki, bu da nəğd pul çatışmazlığının qarşısını aldı. Sonradan aparılan islahatlar bu çatışmazlığın qarşısını tam almağa imkan verdi. Birinci növbədə qanuni orqanın yaradılması, özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsi, planlı sovet sistemindən bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçid özü çox dərin bir proses idi.

- O dövrdə Azərbaycan cəmiyyəti axtarışda idi. Vətəndaş cəmiyyəti yox idi, QHT-lər yox idi. Cəmiyyət özü aşağıdan yuxarı marginal qruplar tərəfindən təcrid olunmuşdu? Bu məsələləri necə qiymətləndirirsiniz, Ulu öndər hansı yolla bunları təmizləməyi bacardı?

Rauf Zeyni: Təbii ki, Heydər Əliyev fenomenini anlamaq üçün 50-ci illərdən bu yana baş verən tarixi proseslərin heç olmasa müəyyən faizini bilmək, araşdırmaq, öyrənmək lazımdır. Çünki o prosesləri bilmədən 90-cı illərdə baş verənlərə qiymət vermək mümkün deyil. İkinci bir məsələ, bilavasitə idealizm məsələsidir. Yəni, şəxsiyyətin Tanrıdan şəxsiyyət, xilaskarın Tanrıdan xilaskar olaraq yaradılmasına inanmadan bu fenomenə qiymət vermək mümkün deyil. Mən bir maraqlı fakt deyim, 1993-cü ilin mayın 13-də Əbülfəz Elçibəy Sumqayıt şəhərinə gəlmişdi və ilk dəfə idi ki, hakimiyyətə gələndən sonra Sumqayıta səfər etmişdi. Orada bizim söhbətimiz oldu. Mən bildirdim ki, biz xalqa vəd etdiyimizi yerinə yetirə bilmədik, biz xalqa dediyimiz sözləri tuta bilmədik və belə idarəetmə olmaz. Belə getsə bir aydan sonra haradasa partlayış qopacaq. Sən demə, artıq həmin vaxt partlayış hazır imiş, biz əyalətdə olduğumuz üçün xəbərimiz yox idi. O vaxt təbii ki, bugünkü vətəndaş cəmiyyətinin olmaması, bu cür imkanlarımızın, QHT-lərin olmaması, anarxiyanın, özbaşınalıqların olması bütün bunlara yol açdı. Həmin dövrdə bəlkə də Elçibəyin yeganə məsuliyyətli hərəkəti o oldu ki, hakimiyyəti Heydər Əliyevə təhvil verdi. Gəlin etiraf edək ki, hər tarixi şəxsiyyətin öz rolu var. Tanrı özü Heydər Əliyev kimi bir xilaskarı yaratmışdı ki, O, vaxtında gəlib xalqını xilas etsin. Heydər Əliyev siyasi dühasının nə qədər böyük olduğunu yalnız araşdırmalar nəticəsində bəlli etmək olar. Onu da deyim ki, məhz 1997-ci ildə BMT ilə Azərbaycan arasında bağlanan memoranduma əsasən ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin təməli qoyuldu. Bu gün artıq Azərbaycanda 3000 QHT Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçib, dövlətimiz 4 ildə 10 milyon manat ayırıb QHT-lərə. Bu məsələlər məhz sabitlikdən və inkişafdan irəli gəlir.

- Şübhəsiz ki, Ulu öndər Heydər Əliyevin ən böyük xidmətlərindən biri Prezident İlham Əliyev kimi bir lider yetişdirməsi və Onu xalqımıza bəxş etməsidir. Məhz Heydər Əliyevin bu strateji seçimi bu gün özünü doğruldur və Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə böyük uğurlara imza atır.

A.Rəhimzadə: Azərbaycanın bugünkü inkişafı yüksək səviyyədədir. Bütün dünyada vəziyyət olduqca mürəkkəbləşib. Hətta ən böyük, güclü dövlətlərdə belə qarşıdurmalar yaranır, ən yüksək iqtisadiyyata malik dövlətlər belə ağır günlər yaşayır. Azərbaycan isə belə mənfi hallardan kənardadır. Ölkəmiz bu müddətdə müstəqil, dinamik inkişaf edən bir dövlətə çevrilib. Ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu yüksək səviyyədədir və demokratik prinsiplər bərqərar olub. Bu da əlbəttə ki, qurtuluşun bəhrəsidir. Təbii ki, ölkəmizdə son illər ərzində də çox işlər görülüb və bu işlərdə şübhəsiz, Prezident İlham Əliyevin böyük rolu var. Onun böyüklüyü bir də ondan irəli gəlir ki, dövlət başçımız bu yolu yaxşı inkişaf etdirir və irəli aparır.

C.Nuriyev: Azərbaycan dünyada bir neçə ilkə imza atdı. Məsələn, indiyə qədər dünyada cəmisi üç inkişaf modeli-sıçrayışlı Şərq (Cənubi Koreya), klassik Qərb (kapitalizm) və astagəl Rusiya modeli mövcud idi. Azərbaycan yeni bir model seçdi, bu da paralel islahatlar modelidir. Bunun bazasını Heydər Əliyev yaratmışdısa, onun üst qurumunu siyasi cəhətdən formalaşdıran Prezident İlham Əliyev oldu. Mən Heydər Əliyevin “mən İlham Əliyevə özüm kimi inanıram” sözünü xatırlatmaq istəyirəm. Bu bir daha Heydər Əliyevin yanılmadığını göstərdi. Əgər bu gün 9 milyonluq bir xalqın dövlətini dünyada 155 dövlət dəstəkləyirsə, onunla hesablaşırlarsa bu əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və bu gün də Prezident İlham Əliyev tərəfindən inkişaf etdirilən həmin quruculuq və tərəqqi siyasətinin nəticəsidir.

E.Mirzəbəyli: Bildiyiniz kimi, ilk Respublikamız dövründə Azərbaycanın nümayəndə heyətinin böyük səyi nəticəsində o dövrün ən ali qurumu olan Millətlər Liqasının üzvü olmaq üçün xeyli mücadilə aparıldı və o zaman Azərbaycan Millətlər Liqasına üzv seçildi ki, artıq ölkəmizin işğalına bir neçə ay qalmışdı. Bu gün nəinki Azərbaycan ən ali qurum olan BMT-nin üzvüdür, həmin qurumun Təhlükəsizlik Şurasının üzvüdür, həmin quruma sədrlik edir. Məncə bu fakta diqqət etsək qurtuluşun Azərbaycan üçün nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini görmək mümkündür.

A.Hüseynov: 1992-ci ildə Azərbaycanın valyuta ehtiyatları sıfır idi. Bu gün Azərbaycanın valyuta ehtiyatları 50 mld. dollardır. 5 ildən sonra 100 mld. dollar olacaq. Bu rəqəmlər Azərbaycanın inkişaf tempinin hansı səviyyədə olmasını göstərir və bu inkişaf özü-özünə olmur. Bu inkişaf Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi və Özü qədər inanaraq bizə tövsiyə etdiyi, bu gün dövləti idarə edən Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasi kursun, Onun gərgin zəhməti, yüksək qabiliyyətinin bəhrəsidir.

R.Zeyni: Qurtuluş tarixinin mahiyyətini çox mənalarda, çox məqamlarda yaşamışıq. Amma mən bunu ən əsası “Bayraq meydanının” açılışında yaşadım. Bayrağımızın 162 metr hündürlüyünə qaldırılması və möhtərəm Prezidentimizin Sərəncamına əsasən görülən işlər. Dövlət başçısı o bayrağın altında bəyan etdi ki, bu bayraq Şuşada və Xankəndində dalğalanacaq. Mən görürəm ki, inkişafımız, qüdrətimiz bizi oraya aparır. Ali Baş Komandanımızın rəhbərliyi altında bu məsələlər İnşallah yerini alacaq və bayrağımız o torpaqlarımızda da dalğalanacaq.

Aqşin ŞAHİNOĞLU,

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 14 iyun.- S.6.