Türkdilli dövlətlərin birliyini gücləndirmək üçün böyük potensial mövcuddur

Milli Məclisin deputatı Jalə Əliyeva www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Jalə xanım, qloballaşma şəraitində türkdilli dövlətlərin birliyinin əhəmiyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Təbii ki, türk xalqları arasında birliyin güclənməsi tarixi bir zərurətə çevrilib. Dünyanın qloballaşdığı şəraitdə bu birlik öz əhəmiyyətini daha da aktuallaşdırır. Bildiyiniz kimi Sovetlər birliyi süqut etdikdən sonra türkdilli dövlətlər arasında əlaqələrin genişlənməsi istiqamətində addımlar atılmağa başlanıb və bir sıra ciddi nəticələr əldə edilib. Türkdilli dövlətlərin Əlaqələndirmə Şurasının yaradılması da bu fəaliyyətin nəticəsidir.

Bu gün hər bir millət öz kökünə bağlılığını qorumaqla inkişaf edir. Bu baxımdan, xalqımız milli-mənəvi, tarixi dəyərlərinə istinad etməklə inkişafını həyata keçirir. Bilirsiniz ki, türk dövlətləri arasında daha çox Azərbaycan və Türkiyə dərin münasibətlərə malikdir. Dövlətlərimiz arasında münasibətlər dostluq və qardaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Əlbəttə, Azərbaycanın digər türkdilli ölkələrlə yaxşı əlaqələri mövcuddur. Amma biz bütün türkdilli ölkələr arasında əlaqələrin daha da dərinləşməsinə maraqlıyıq.

Son illər bölgədə strateji layihələr həyata keçirilir və bu layihələrin reallaşmasında Azərbaycan xüsusi rol oynayır. Son zamanlar Azərbaycanla Türkiyə arasında neft-qaz sahəsində mühüm sənədlər imzalanıb və bu layihələr dövlətlərimizin nəinki bölgədə, bütün dünyada mövqelərinin güclənməsinə xidmət edir. Onu da qeyd edim ki, Mərkəzi Asiyada yerləşən türk dövlətləri də böyük təbii sərvətlərə malikdir və onlar da daha güclü olmaq üçün bu amildən istifadə edə bilərlər. Son illər Avropada xüsusilə Azərbaycanın və Mərkəzi Asiyanın neft-qazına böyük ehtiyac duyurlar. Türk dövlətləri öz birliyini gücləndirmək üçün vahid enerji layihələrini həyata keçirə bilər. Təbii ki, bu faktor siyasi cəhətdən də böyük əhəmiyyət kəsb edər və türk xalqlarının daha dərin əlaqələrinə səbəb ola bilər. Həmçinin, bununla da dünyada türkdilli ölkələrdən ibarət yeni bir güc mərkəzi formalaşması reallığa çevriləcək. Hesab edirəm ki, bu hədəflərə çatmaq üçün güclü potensial mövcuddur.

- Məlum olduğu kimi, Ermənistanın qeyri-konstrukiv mövqeyi səbəbindən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi sülh yolu ilə həllini tapmır. Sizcə, bu problemin həllində türk dövlətlərinin rolu nədən ibarət olmalıdır?

- Bu münaqişə Azərbaycanın yeganə problemidir. Ermənistanın təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20 faizi işğal olunub və bir milyondan çox insan öz yurdlarından didərgin düşüb. Təbii ki, son illər ölkəmiz sürətlə inkişaf edib və beynəlxalq müstəvidə mövqeyini gücləndirib. Bu proses hal-hazırda da davam etməkdədir. Danışıqlar prosesində də Azərbaycan böyük üstünlük əldə edib. Amma Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyi və bir sıra böyük dövlətlərin, beynəlxalq qurumların ikili standarlar nümayiş etdirməsi səbəbindən problem hələ də sülh yolu ilə həllini tapmır. Vasitəçilik missiyasını həyata keçirən həmsədrlər isə Ermənistanın işğalçı dövlət olduğunu açıq şəkildə bildirmirlər.

Belə olan təqdirdə, Azərbaycana digər türkdilli ölkələrin dəstək verməsi zəruridir. Doğrudur, bu məsələdə Türkiyə çox prinsipial mövqe nümayiş etdirir. Amma bununla yanaşı digər türk dövlətlərinin fəal dəstəyinə ehtiyac var. Əlbəttə ki, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə həmin dövlətlər Azərbaycanın ədalətli mövqeyini dəstəkləyirlər. Bununla belə, hesab edirəm ki, eyni kökə malik bu dövlətlər də Qarabağ məsələsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün addımlar atmalıdır.

Azərbaycan tolerant ölkədir və bu, dünya üçün bir nümunədir. Ölkəmizdə bütün xalqlar mehriban şəraitdə yaşayırlar. Dağlıq Qarabağ tarixən Azərbaycan torpağıdır, buraya ermənilər sonradan köçürülüb. Bu həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə məlumdur. Buna baxmayaraq Azərbaycan Qarabağda yaşayan bütün insanları öz vətəndaşları kimi qəbul edir və onlara bərabər münasibət bəsləyir. Münaqişənin həll olunması bu bölgənin həm azərbaycanlı, həm də erməni əhalisinin inkişafında böyük rol oynayacaq. Ona görə də, bütün hədəflər Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə son qoyulmasına yönəlib.

- Türk xalqlarının ortaq dilinin yaradılması da zaman-zaman gündəmə gəlir. Bu təşəbbüslərin reallaşması üçün hansı tədbirlər görülməlidir?

- Türk xalqlarının ortaq dilinin yaradılması məsələsi hələ ötən əsrin əvvəllərindən başlayaraq bu günə qədər həmişə əsas müzakirə mövzularından biri olaraq qalır. Bu barədə çox müxtəlif fikirlər ortaya çıxıb. Təbii ki, bu, qısa müddətdə həll olunası məsələ deyil. Türk dövlətlərində baş verən siyasi və digər proseslər, bu xalqların arasında əlaqələrin genişlənməsinə mane olub və hətta onlar bir-birindən müəyyən qədər ayrı düşüblər. Sovetlər birliyi dağıldıqdan sonra müstəqillik qazanan türkdilli ölkələrin bəzilərində müəyyən problemlər qalmaqdadır.

Biz vaxtaşırı beynəlxalq tədbirlərdə oluruq. Müxtəlif səviyyəli forumlarda türk dövlətlərindən gələn nümayəndələr Azərbaycan və Türkiyə istisna olmaqla rus dilində çıxış edirlər. Düşünürəm ki, problem burdan başlayır. Onlar öz dillərində danışanda da aydın başa düşülmür. Eyni kökdən gələn xalqların əsrlər boyu həm coğrafi təsirlər nəticəsində dillərində dəyişiklər baş verib, həm də rejimlərin təsiri ilə assimilyasiyaya məruz qalıblar. Yəni onlar öz dillərində də danışsalar başa düşülən olmur, rus dilində danışmaları da qəbul olunmazdır. Bu problemi həll etmək üçün ortaq nöqtəyə gəlmək lazımdır. Necə ki, ingildis dili bütün beynəlxalq tədbirlərin danışıq dilidir, ondaq başqa müəyyən sahəni əhatə edən dillər var ki, beynəlxalq tədbirlərdə istifadə olunur. Belə olan halda düşünürəm ki, türkdilli dövlətlərin də ortaq dilini yaradaraq xalqların bu dildə danışmasına şəraitin yaranması gələcək üçün yaxşı olar.

Müstəqil türk dövlətlərindən başqa ölkələrdə də türk dilində danışan xalqlar var və onların coğrafiyası genişdir. Belə ki. Rusiya, Çin, Şərqi Avropa ölkələrində və digər yerlərdə belə xalqlar mövcuddur. Hər kəsin dövlət dili öz yerində qalmalıdır, amma digər xalqların nümayəndələri ilə danışmaq üçün otaq dilə ehtiyac var. Ona görə də, nüfuzlu ziyalılar, elm adamları bir araya gələrək məsələnin həllinə nail ola bilərlər. Bu, türkdilli xalqların daha yaxınlaşmasında böyük rol oynayacaq.

- Jalə xanım, ölkə Prezidentinin “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncamının əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Sərəncam damarında azərbaycanlı qanı axan, öz Vətənini, dilini sevən hər bir insanın ürəyindəndir. Belə bir Sərəncam verdiyi üçün bir daha ölkə rəhbərinə təşəkkür edirik. Bu, əslində, çoxdan bəri gözlənilən bir Sərəncam idi, çünki ona böyük ehtiyacımız vardı.

Xüsusilə bu sahənin mütəxəssisləri, o cümlədən Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin üzvləri Azərbaycan dilinin bugünkü vəziyyəti ilə bağlı bu günə qədər həyəcan təbili çalanlar sırasında olub. Həqiqətən də, dəfələrlə iclaslarımızda, bütün çıxışlarımızda Azərbaycan dilinin bu gün televiziyalarda, mətbuat orqanlarında, küçədəki reklam çarxlarında düşdüyü vəziyyəti, mətbəələrdə yayımlanan mətbu nümunələrində Azərbaycan dilinin özünəxaslığına bir kölgə gətirilməsi haqqında danışmışıq.

Təbii ki, bu baxımdan belə düşünürük ki, bu, çox vaxtında verilmiş bir Sərəncamdır və bu Sərəncamdan sonra nəhayət, dövlət dilimizin təmizliyinin, saflığının qorunması istiqamətində ciddi nəticələr, müsbət irəliləyişlər əldə ediləcək. Cənab Prezidentin Sərəncamında məhz cəmiyyətdən gələn narahatçılıq və dilimizlə məşğul olan insanların narahatçılığı bənd-bənd öz əksini tapıb. Ölkə Prezidenti tezis şəklində göstərir ki, hansı məsələlərdə problemlər var və nə etmək lazımdır. Artıq bu yöndə müvafiq işçi qrup fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, terminalogiya komisiyasının yaradılması ilə bağlı iş gedir. Bu da çox əhəmiyyətli məsələdir.

Cənab Prezidentin həmin Sərəncamında Azərbaycan dili ilə yanaşı, Azərbaycan dilçiliyinin, tərcümə fəaliyyətinin, terminologiya istiqamətinin də inkişafına diqqət verilir və məsələ kompleks şəkildə öz həllini tapır. Çünki Azərbaycan dilinin bu gün televiziyada, mətbuat orqanlarında, küçədəki reklam lövhələrində, mətbu nümunələrində yad elementlərdən xali olmadığı bizim hər birimizə yaxşı məlumdur və bu baxımdan qeyd etmək istəyirəm ki, ölkə başçısının bu yöndəki Sərəncamı tarixi əhəmiyyətli bir sənəddir. Eyni zamanda, bu Sərəncamdan sonra, nəhayət, dövlət dilimizin təmizliyinin, saflığının qorunması istiqamətində ciddi nəticələrin, yüksək irəliləyişlərin əldə ediləcəyinə inamımız daha da böyükdür.

Fikimcə, Prezident İlham Əliyevin bu addımı Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin inkişafı istiqamətində müəyyənləşdirdiyi siyasətin davamıdır. Bilirsiniz ki, sovet dövründə ruslaşma prosesi gedirdi, amma respublikalar müstəqillik əldə etdikdən sonra mənzərə bundan ibarət oldu ki, keçmiş ittifaqın tərkibində olanlardan dilini ən təmiz şəkildə qoruyan respublika məhz Azərbaycandır. Bunun üçün məhz Ulu öndər Heydər Əliyevə borcluyuq. Ümummilli lider Heydər Əliyev müxtəlif tədbirlərdə ana dilində danışırdı. Buna görə də, ittifaq rəhbərliyinin təzyiqlərinə məruz qalsa da, Ulu öndərin amalı milliliyi, dilimizin təmizliyini qorumaq idi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlət quruculuğunda əhəmiyyətli bir yerdə duran dil siyasəti və onu inkişaf etdirməyin yolları haqqında söylədiyi fikirlər bizə Azərbaycan dilini xalqın mənəvi varlığı kimi sevməyi, dilin zəngin söz xəzinəsindən bacarıqla istifadə etməyi, dilin qayğısına qalmağı, onun saflığını qorumağı, onunla fəxr etməyi, onu dərindən bilməyi, mükəmməl mənimsəməyi, ana dilimizin gözəlliyini duymağı, bu gözəlliyi hər zaman hər yerdə təbliğ etməyi, bu dildə düzgün danışmaqla hamıya nümunə olmağı öyrətdi. Göründüyü kimi, Ulu öndər Heydər Əliyev, qurub-yaratdığı Azərbaycanda xalqın mədəni, intellektual, milli-mənəvi inkişafının təməllərindən biri kimi milli dil siyasətinə böyük əhəmiyyət verirdi, bu yolda bir əsgər kimi mübarizə aparırdı. Biz öz fəaliyyətimizlə Ümummilli lider Heydər Əliyevin dilimizin saflığı üçün göstərdiyi böyük fəaliyyəti qorumalıyıq.

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 11 sentyabr.- S.3.