Görkəmli torpaqşünas alim - Muxtar Abduyev

Azərbaycan torpaqşünaslıq elminin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Muxtar Abduyevin əsas elmi araşdırmaları əsasən ölkəmizdə yayılmış şoran və şorakət torpaqların tədqiq edilməsinə həsr olunmuşdur. Görkəmli alim torpağın su rejimi və onun öyrənilmə metodikası, torpağın su-duz dinamikası, torpağın şorlaşması dinamikası, torpaqların yuyulması və istifadə edilməsi məqsədilə aqromeliorativ tədqiqatlar aparmaqla yanaşı, şorakətlərin vaxtında yuyulması tədbirləri, şorakət torpaqların yayıldığı ərazilərin geomorfologiyası, şoran torpaqların meyvə və üzüm bitkiləri altında istifadə edilməsi yolları, torpaqların şorlaşması və onunla mübarizə tədbirləri barədə geniş və dəyərli tədqiqat işləri aparmışdır. Muxtar müəllim dağətəyi düzənliyin şorlaşmış torpaqlarının duzlardan təmizlənməsi, şorlaşmanın tipləri və təsnifatı, şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqların yuyulmasının sürətləndirilməsi yolları, şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqların dellüvial formalarının spesifikası və onların meliorasiyası, torpaqların şorlaşmasının və şorakətləşməsinin genetik formaları, şorakət torpaqlar və onların yaxşılaşdırılması barədə onlarla elmi yazıları ilə həmişə diqqəti cəlb etmişdir.

Şorlaşmış sahələrin dinamikası, diffuziyanın duzların miqrasiyasında (yerdəyişməsində) əhəmiyyəti, şoran və şorakət torpaqlarda kimyəvi meliorasiyanın aparılması təcrübələri, şorakətləşmiş torpaqların dellüvial formalarının əsas meliorativ xüsusiyyətləri, duz kütləsinin miqrasiyasının və akkumuliyasiyasının qanunauyğunluqları və genetik formaları, dağətəyi ərazilərin özünəməxsus şorlaşma rejimlərinin müəyyən edilməsində Muxtar müəllimin öz dəsti-xətti var desək, mütləq yerinə düşər. Heç şübhəsiz ki, görkəmli torpaqşünas alim kimi Muxtar Abduyev şorlaşmış torpaqların meliorativ müxtəlifliyi və əsas xüsusiyyətləri, çətin meliorasiya olunan şorakətlərin yaxşılaşdırılması, Azərbaycanın suvarılan torpaqlarının duz rejimi, neftlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiyası sahələrində uğurlu elmi tədqiqat işləri aparmışdır.

Bu gün Azərbaycanın şoran və şorakət torpaqlarının yaxşılaşdırılaraq kənd təsərrüfatı bitkiləri altında geniş istifadə edilməsi qarşıda duran problemlərdən biridir. Muxtar Abduyevin keçən əsrin ortalarında başladığı elmi tədqiqat işləri öz uğurlu həllini demək olar ki, bu gün də itirməmişdir. Onun çox yüksək yaradıcılıq imkanlarına, böyük elmi potensiala və nadir təşkilatçılıq qabiliyyətinə malik olması alimin elmdəki və həyatdakı uğurunu təmin etmişdir.

Muxtar Abduyev Azərbaycanın görkəmli alimi akademik Həsən Əliyevin, akademik V.R.Volobuyevin müəyyən etdiyi çox böyük elmi, elmi-təşkilati yolu uğurla davam etdirməklə bərabər, həmin alimlərin torpaqşünaslıq sahəsindəki araşdırmalarını dövrün tələblərinə uyğun elmin kontekstində inkişaf etdirməyə nail olmuşdur.

SSRİ dövründə Azərbaycan torpaqlarının tədqiqinə böyük elmi maraq göstərən XX əsrin ilk illərində Rusiya torpaqşünaslıq elminin əsasını qoymuş Dokuçayevin Azərbaycanda olması və onun Böyük Qafqaz silsiləsinə doğru etdiyi səfərdə torpaqların yüksəkliyi istiqamətində (şaquli zonallıq) yayılmasını müşahidə etməsi Azərbaycan torpaqşünaslarından biri kimi Muxtar Abduyevin də qarşısında geniş yaradıcılıq üfüqləri açdı. İlk dəfə olaraq 1953-cü ildə “Azərbaycan torpaqları” kitabı çap olundu. Burada torpaq tipləri, növləri müəyyən edilmiş və onların coğrafi yayılması göstərilmişdir. Elə həmin ildən başlayaraq Muxtar Abduyev Azərbaycanın şoran və şorakət torpaqlarında elmi tədqiqatlar aparmağa başladı. Kür-Araz ovalığının şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqlarını qarış-qarış gəzdi. Nə qədər çətin şərait olsa belə o, öz işinin öhdəsindən uğurla gəlməyə çalışdı. Muxtar müəllim yaxşı bilirdi ki, şorlaşmış torpaqları su ilə tam yumaq mümkün deyil və elə həmin su özü torpaqda əlavə şorlaşma yaradır. Həmçinin, Kür-Araz ovalığının relyefi də imkan vermirdi ki, torpaq intensiv duzlardan yuyulsun.

Kür-Araz ovalığına Azərbaycan Respublikasının 24 inzibati rayonu daxil olmaqla, Qarabağ, Şirvan, Muğan, Salyan və Mil düzləri aiddir. Azərbaycanın ən böyük kənd təsərrüfatı regionlarından biri Kür-Araz ovalığı hesab olunur. Ovalığın iqtisadiyyatının əsas hissəsini kənd təsərrüfatı təşkil edir. Burada taxılçılıq, pambıqçılıq, üzümçülük, meyvəçilik, ipəkçilik və heyvandarlıq çox inkişaf etmişdir. Respublikanın bütün əkin sahələrinin az qala yarı hissəsi Kür-Araz ovalığındadır.

Azərbaycanın taxıl və yem bitkilərinin əkilib becərilməsində Kür-Araz ovalığı rayonları əhəmiyyətli rola malikdir. Burada dənli bitkilərin əkini üçün böyük imkanlar yaradılmışdır.

Bu gün olduğu kimi keçən əsrin 50-ci illərində də Kür-Araz ovalığı kənd təsərrüfatı baxımından həmişə yüksək qiymətləndirilmişdir. Bu ovalıq o vaxt daha da diqqət cəlb edirdi və Azərbaycan alimləri də bu zonaya xüsusi maraq göstərirdilər.

Geniş Kür-Araz ovalığı Azərbaycanın mərkəzi hissəsində yerləşərək okean səviyyəsindən - 28 m-dən yüksəkliyi əhatə edir. Ərazi quru subtropik zonada yerləşib, şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru uzanır və şərqdə Xəzər dənizinə sərhədlənir. Burada atmosfer yağıntıları zəif düşür, illik yağıntıların miqdarı orta hesabla 280 mm-ə çatır.

Həmin vaxtlarda alimlərin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri kimi Kür-Araz ovalığının hidrogeoloji rayonlaşdırılması və hidrokimyəvi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi məsələsi dururdu. Olduqca ciddi olan bu məsələnin həlli ovalığın yeraltı sularının su-duz balansı problemi ilə əlaqədar idi.

Kür-Araz ovalığının təbii şəraiti olduqca çox müxtəlif tip sahələrin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Meliorativ torpaq tiplərinin ayrılması üçün su-duz kütlələrinin miqrasiya amilləri, bu miqrasiyanın yolları, torpaq qruntda onların hərəkət şəraiti, eyni zamanda, torpaqda, qruntda və qrunt suyunda həmin su-duz kütlələrinin toplanması vaxtları öyrənilməli idi.

Su-duz miqrasiyası yolları və amillərini təyin etmək üçün geomorfoloji analiz və coğrafi-kimyəvi tədqiqatlar çox əhəmiyyət daşıyırdı.

Qarşıda duran belə mühüm vəzifələri yerinə yetirmək üçün bütün torpaqşünas alimlər kimi Muxtar müəllim də bu zonada şoran və şorakət torpaqlarda işləmək arzusunda olduğu üçün, bu arzu onu Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra Azərbaycan SSR EA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutuna gətirmişdi.

Muxtar Abduyevin şoran və şorakət torpaqlarda tədqiqat apardığı dövrlərdə SSRİ miqyasında suvarma əkinçiliyinə görə Azərbaycan ikinci yerdə idi. Günəş enerjisinin bol olması boz torpaqlarda pambıqçılığın inkişaf etdirilməsinə imkan verirdi. Nəticədə isə torpaqşünas alim apardığı araşdırmalarla, çöl və laboratoriya təcrübələri ilə müəyyən edirdi ki, həmin torpaqlarda vaxtaşırı şorlaşma dərəcəsi artır, buna müvafiq olaraq məhsuldarlıq aşağı düşür. Beləliklə də, Kür-Araz ovalığında olan torpaq ehtiyatı öz keyfiyyətini itirdi. Buna görə də, Muxtar Abduyev həmin ərazilərdə torpaq tədqiqatını genişləndirir, gətirdiyi torpaq nümunələrini laboratoriya şəraitində analiz edir və onlardan mühüm nəticələr alırdı.

Torpaqşünaslıq elminin mahir bilicisi olan Muxtar müəllim Azərbaycanın şoran və şorakət torpaqlarında apardığı elmi tədqiqatları get-gedə dərinləşdirirdi. Belə axtarışlar nəticəsində hər gün, hər ay daha bir yeniliyə imza atırdı. Şoran və şorakət torpaqlara aid olan elmi yenilikləri Muxtar Abduyev Azərbaycan torpaqşünaslığına gətirmiş, onu inkişaf etdirmək üçün yaradıcı bir mövqe tutmuşdu. Onun bu yaradıcılığı isə öz bəhrəsini verdi. O, yenilikçi alimlər arasında xüsusi imzası ilə seçilən torpaqşünas alimlərin daim diqqət mərkəzində oldu.

Muxtar Abduyev çox böyük zəhmətlərin, yuxusuz gecələrin hesabına elmi tədqiqat işlərini uğurla davam etdirirdi. Torpaqşünaslıq elminin bütün istiqamətləri kimi, şoran və şorakət torpaqların meliorasiyası da həyata tətbiq edilən, aramsız olaraq gəlir gətirən elmdir. Bu baxımdan Muxtar müəllimin apardığı bütün elmi-tədqiqat işləri başa çatan kimi istehsalatda öz tətbiqini tapdı.

Azərbaycan torpaqşünaslıq elminin yaranmasında və inkişaf etdirilməsində görkəmli alimlərdən Həsən Əliyev, Cəbrayıl Hüseynov, Vladimir Volobuyev, Məmmədəmin Salayev, Kazım Ələkbərov, Şahalı Həsənov, Xəlil Mustafayev kimi görkəmli torpaqşünas alimlər arasında Muxtar Abduyevin də adı həmişə xüsusi hörmətlə çəkilir.

Torpaqşünaslıq elminin inkişafı tarixində belə görkəmli alimlərlə birgə işləmək çətin olmaqla bərabər, həm də çox şərəfli idi. Muxtar müəllimin torpaqşünaslıq elminin aktual məsələsi ilə məşğul olması özünün yaradıcılıq imkanlarını daha yeni məzmunlu elmi problemlərin həllinə yönəltmişdir. Müntəzəm olaraq görkəmli torpaqşünas alimlərlə əlaqədə olması, onlardan məsləhətlər alması, fikir mübadiləsi aparması elmin bu mühüm problemlərinin həllində Muxtar müəllimə yardımçı olurdu.

Heç şübhəsiz ki, alimin alimliyi onun elmi əsərlərinin aktuallığı və uzunömürlülüyü ilə ölçülür. Sanballı elmi əsərlər alimi ucaldır, ona elm tarixində xüsusi yer tapmağa əsas verir.

Bu baxımdan kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor Muxtar Abduyevin yazıb ərsəyə gətirdiyi elmi əsərlər, kitablar təqdirəlayiqdir. Geniş oxucu kütləsinə, mütəxəssislərə, universitetlərdə təhsil alan tələbələrə elmi-nəzəri fayda, bilik verən əsərlərdir.

Professor Muxtar Abduyevin məhsuldar alim əməyinin əyani nəticələrindən biri onun “Şirvan düzü torpaqlarının şorlaşması və onunla mübarizə tədbirləri” (Bakı, “Elm”, 1957) əsəridir.

Bu əsərdə giriş sözündən sonra müəllif Şirvan düzü torpaqlarının qısa təsvirini verir.

H.Ə.Əliyev və V.R.Volobuyev (1953) tərəfindən Şirvan düzünün boz torpaq zonasında müəyyən edilmiş qaysaqlı çəmən, çəmən boz, açıq-çəmən boz, qonur və s. torpaq növləri haqqında geniş məlumat verilir, sonra şorlaşmış torpaqlar və onların kənd təsərrüfatı bitkilərinə təsiri analiz edilir. Şirvan düzü torpaqlarının şorlaşma səbəbləri alim tərəfindən araşdırılır. Qrunt sularının səviyyəsini yuxarı qaldıran 7 amil haqqında məlumat verilir.

Muxtar Abduyev Şirvan düzündə şorlaşmış torpaqların coğrafi yayılması qanunauyğunluqlarını da bu əsərdə çox geniş təhlil etmişdir. Həmin ərazi torpaqlarının şorlaşmasını göstərən sxematik xəritə hazırlamışdır. O, Şirvan düzünün şorlaşmış torpaqlarının növlərini “şorlaşma dərəcəsi və tipinə görə”, “duzların kimyəvi tərkibinə görə”, “əmələgəlmə şəraiti və morfoloji quruluşuna görə” təhlil etmişdir.

Kitabda, həmçinin, şorlaşmış torpaqların meliorasiyası (yaxşılaşdırılması) yolları göstərilir.

Professor Muxtar Abduyevin torpaqşünaslıq elminə verdiyi töhfələrdən biri də “Mil düzü torpaqlarının meliorativ yaxşılaşdırılması” (Bakı, “Elm”, 1973) əsəridir. Əsər Mil düzü torpaqlarına həsr olunub. Giriş hissəsində Mil düzündə torpaqların şorlaşma şəraiti, həmin torpaqların şorlaşmasına təsir edən amillər, Mil düzü torpaqlarında duzların coğrafi yayılması haqqında məlumat verilir. Sonra müəllif Mil düzü torpaqlarının su-duz rejimini ayrı-ayrılıqda təhlil edir. Mil düzü torpaqlarının meliorativ yaxşılaşdırılması yollarını göstərir. Qrunt sularının səviyyəsini, minerallaşma dərəcəsini və şorlaşmış torpaqların dinamikasını təqdim edir. Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında böyük əhəmiyyət kəsb edən Mil düzü haqqındakı bu əsər böyük alim əməyinin məhsuludur.

Muxtar Abduyevin ən böyük əsərlərindən biri onun böyük zəhmət hesabına apardığı elmi tədqiqatların nəticəsi olan “Azərbaycanın gilli şoranlıqlarının sürətli meliorasiyası” adlı monoqrafiyasıdır (Bakı, “Elm”, 1977). Monoqrafiya 10 fəsildən ibarətdir. Bu fəsillərdə Azərbaycanın düzən ərazilərinin təbii və torpaq - meliorativ xüsusiyyətləri; Azərbaycanın düzən şorlaşmış torpaqlarının yaxşılaşdırılmasının əsasları; torpaq hidroloji şəraiti haqqında; torpağın su ilə yuyulması; gips tətbiq etməklə torpağın yuyulması; gips və peyinin birgə tətbiqi ilə torpağın yuyulması; sulfat turşusunun tətbiqi ilə torpağın yuyulması; torpağın üzvi-gips qarışığı ilə yuyulması; torpağın üzvi-mineral turşularla yuyulması və nəhayət şorlaşmış torpaqların meliorasiyasına dair tövsiyələr öz əksini tapmışdır.

Geniş oxucu kütləsi, alimlər, doktorantlar, tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş bu kitab fundamental bir elmi əsərdir.

Nümunə göstərdiyimiz bu əsərlərdən başqa Muxtar Abduyevin bir sıra xarici ölkələrdə, o cümlədən, Amerikada (Vaşinqton, 1955), Rusiyada (Moskva, 1954, 1959, 1967, 1970, 1972, 1973; Nalçik, 1971), Ukraynada (Xarkov, 1962, 1972), Özbəkistanda (Daşkənd, 1964, 1969), Qazaxıstanda (Alma-Ata, 1970), Misirdə (Qahirə, 1972), Belarusiyada (Minsk, 1977), Krasnoyarskda (1978), Dağıstanda (Mahaçkala, 1978) müxtəlif beynəlxalq konfranslarda əsərləri çap edilmişdir.

Görkəmli alimin Azərbaycanın populyar jurnallarında və qəzetlərində də elmi əsərləri çap olunmuşdur (Azərbaycan SSR EA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunun əsərləri; “Azərbaycanın kənd təsərrüfatı” jurnalı; Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri”; “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Məruzələri”; “Kommunist” qəzeti; “Azərbaycan qadını” jurnalı; “Azərbaycan sosialist kənd təsərrüfatı” jurnalı; “Pambıqçılıq” jurnalı; “Sovet kəndi” qəzeti; “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti və s.).

Muxtar Abduyev Azərbaycanın şoran və şorakət torpaqlarının meliorasiyası elminin inkişafına, bu elmin yeni istiqamətlərinin daha da dərinləşməsinə əməli kömək göstərmişdir. Alimin apardığı elmi tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycanın suvarılan torpaq fondunun əsas ərazisi olan Kür-Araz ovalığında torpaqlar təbii şəraitdən asılı olaraq şorlaşmışdır. Belə ki, burada arid iqlim hökm sürdüyündən torpaqlar təbii yolla şorlaşır, antropogen təsirlər nəticəsində torpaqların suvarılması onun şorlaşma dərəcəsini daha da sürətləndirir və sahəsini artırır. Su anbarlarının tikilməsi, oradan çəkilən kanallar, kollektorlar və arxlar torpağın şorlaşmasını artırmaqla yanaşı, Kür-Araz ovalığında qrunt sularının səviyyəsinin kəskin artmasına, bataqlaşmanın yaranmasına, torpağa əlavə yükün verilməsinə səbəb olur. Bütün bunları bilən Azərbaycanın torpaqşünas alimləri Kür-Araz ovalığının torpaqlarının şorlaşmasına qarşı mübarizə aparırdılar. Akademik V.R.Volobuyevlə çiyin-çiyinə M.R.Abduyev bu sahədə uzun illər zəhmət çəkənlərdən biri olmuşdur. Onların zəhmətlərinin bəhrəsi bu gün göz qabağındadır. Şorlaşmış torpaqların yaxşılaşdırılması yolları, şorlaşmış və şorakətləşmiş torpaqlarda su-duz rejiminin idarə olunması prinsipləri, şorlaşmış torpaqların meliorativ vəziyyətə görə təsnifatı bu alimlərin elmdə böyük nailiyyətləri hesab edilə bilər.

M.R.Abduyev 1956-cı ildə “Şirvan düzünün şərq hissəsi torpaqlarının su-duz dinamikası” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş, SSRİ AAK tərəfindən ona kənd təsərrüfatı elmləri namizədi alimlik dərəcəsi verilmişdir.

1966-cı ildə isə “Azərbaycanda torpaqların dellüvial formada şorlaşması məsələləri və onların meliorasiyası” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edir və ona SSRİ AAK tərəfindən kənd təsərrüfatı elmləri doktoru alimlik dərəcəsi verilir. Muxtar müəllim elmi fəaliyyətlə məşğul olduğu illərdə onun aspirant və dissertantları Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında şorlaşmış və şorakətləşmiş ərazilərdə elmi-tədqiqat işləri aparmaqla Muxtar müəllimin işlərini davam etdirirdilər.

Bu elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq onlar şoran və şorakət torpaqlara həsr olunmuş müxtəlif mövzularda dissertasiyalar müdafiə edərək alimlik dərəcəsi aldılar və beləcə Muxtar Abduyevin yaratdığı məktəbin davamçıları oldular.

Muxtar Abduyev Azərbaycan SSR EA-nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda laboratoriya müdiri olmaqla yanaşı, həm də institut direktorunun elmi işlər üzrə müavini vəzifəsində işləyirdi. Bu vəzifəni Azərbaycan SSR EA-nın Rəyasət Heyəti ona böyük etimad göstərərək layiq görmüşdür.

Professor Muxtar Abduyev elmi-tədqiqat işlərindən əlavə geniş pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur. O, S.M.Kirov adına ADU-də (indiki BDU), Ç.İldırım adına Azərbaycan Politexnik İnstitutunda (indiki Texniki Universitet) dəfələrlə tələbələr qarşısında mühazirələr oxumuşdur. Muxtar Abduyev mühüm elmi fəaliyyətinə görə müxtəlif fəxri fərman, orden və medallarla təltif edilmişdir. 1970-ci ildə Ümumittifaq Torpaqşünaslar Cəmiyyətinin V.V.Dokuçayev adına fəxri medal və mükafatına layiq görülmüşdür.

Muxtar Rzaqulu oğlu Abduyevin məhsuldar elmi və pedaqoji fəaliyyəti, Azərbaycan kənd təsərrüfatı elminin inkişafında, yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında mühüm xidmətləri vardır.

Bu qayğını mən elmə gəldiyim ilk anlardan hiss etmişəm. Belə ki, 1973-cü ildə Azərbaycan SSR EA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda əyani aspiranturaya qəbul imtahanı keçirilirdi. Sənədlərimi aspiranturaya vermişdim. İmtahan zamanı məlum oldu ki, torpaqşünaslıq ixtisası üzrə 1 yerə 8 nəfər sənəd verib. Əsl döyüş meydanına getdiyimi hiss etdim. Həyəcan, imtahan vahiməsi məni birtəhər etmişdi. Bilmirəm hansısa bir qüvvə hisslərimə qalib gəldi və suallara fikirləşmədən cavab vermək qərarına gəldim.

İmtahan komissiyasının üzvləri akademik V.Volobuyev, elmlər doktorları akademik Cəbrayıl Hüseynov və professor Muxtar Abduyev idi.

Fikrimi imtahan komissiyasının üzvlərinə deyəndə hiss etdim ki, mənə görə bir narahatlıq keçirdilər. Ancaq həm də bu fikrimə təbii yanaşaraq mənə cavab verməyə icazə verdilər. Sualların hamısına ətraflı cavab verəndən sonra əlavə suallar da verildi. Artıq hiss edirdim ki, komissiya üzvləri mənim cavablarımdan razı qaldılar. Digər komissiya üzvləri kimi professor Muxtar Abduyev məni çox sınağa çəkdi. O, torpaqşünaslığın bütün sahələrindən, o cümlədən, Kür-Araz ovalığının şoran, şorakət torpaqlarının vəziyyəti ilə, yaxşılaşdırılması yolları ilə, kimyəvi tərkibi və laboratoriya şəraitində aparılan torpaq analizləri ilə bağlı suallar verdi. Elə oradaca öz müsbət fikrini bildirdi.

İmtahan qiymətlərimiz oxunanda Komissiya üzvləri torpaqşünaslıq ixtisası üzrə olan 1 yerə mənim qəbul olunduğumu bildirdilər. Sonralar öyrəndim ki, burada Muxtar müəllimin ilkin fikrinin çox böyük əhəmiyyəti olmuşdu. Həyatımda birinci dəfə rastlaşdığım bir insanın mənim biliyimə belə obyektiv qiymət verməsinin təsirini indi də unutmamışam desəm səhv etmiş olmaram.

Heç şübhəsiz ki, Muxtar müəllim təkcə elmi xidmətlərinə görə deyil və ən əsası insana xas olan müsbət keyfiyyətlərinə görə Azərbaycan alimlərinin, yaradıcı insanların ürəyində əbədi olaraq yaşayır.

Qərib Məmmədov,

Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə

Komitəsinin sədri,

Akademik

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 25 yanvar.- S.8.