Azərbaycanda jurnalistikaya yüksək diqqət və qayğı göstərilir

“Düşünürəm ki, “Qədim türk yazılı abidələri külliyyatı” adlı kitabı oxuculara təqdim etməyin artıq vaxtıdır”

Müsahibimiz bu günlərdə 60 illik yubileyini qeyd edən şair, tərcüməçi, publisist, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (2006) və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin (1980) üzvü Ramiz Əskərdir:

- Öncə sizi qarşıdan gələn yubileyiniz münasibəti ilə təbrik edirik. Neçə illərdir mətbuatımızda fəaliyyət göstərirsiniz. Jurnalistlərə dövlət qayğısı haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Son illər dövlətin mətbuata ciddi dəstəyinin şahidi oluruq. Mətbuata hərtərəfli dəstək var. Azərbaycan Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vəsitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun (KİVDF) xətti ilə qəzetlərə maliyyə yardımları edilir, digər ayrı-ayrı dövlət qurumlarının layihələrinə mətbuat cəlb olunur, jurnalistlər çoxsaylı müsabiqələrdə iştirak edir və sair. Jurnalistlərin maaşında da artımları müşahidə edirik. Bütün bunlar müsbət haldır. Ümumiyyətlə, hazırda jurnalistikaya diqqət və qayğını çox yüksək dəyərləndirirəm. Dövlətin, hökumətin atdığı hər bir xoşməramlı addımı alqışlamaq və düzgün qiytəmləndirmək lazımdır. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev jurnalistlər üçün yaşayış binasının inşa edilməsi üçün Prezidentin ehtiyat fondundan KİVDF-yə 5 milyon manat vəsait ayırdı. İyulun 22-də istifadəyə verilən həmin binadan ümumilikdə 156 nəfər mənzillə təmin olundu. Xoş bir haldır ki, həmin o 156 nəfərdən biri də mənəm.

- Sirr deyil ki, son illər müasir jurnalistikada bir çox yeni meyllər meydana gəlib. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı jurnalistikanın da forma və məzmunca əhəmiyyətli şəkildə dəyişməsini şərtləndirib. Bu mənada müasir Azərbaycan jurnalistikası çağdaş dünyanın şərt və tələblərinə cavab verə bilirmi?

- Texnologiyanın inkişafı, şübhəsiz ki, jurnalistikanın inkişafına əsaslı şərait yaradır. İndi gənc jurnalistlər kompüterin bir düyməsi ilə hər şeyi öyrənə bilirlər. Bu gün onlayn jurnalistika get-gedə inkişaf edir. İndi daha çox sual edirlər ki, bloggerləri jurnalist hesab etmək olar, ya yox? Əvvəla, onu deyim ki, bəlkə, bloggerlərdən də tək-tük jurnalistikayönümlü insanlar çıxa bilər. Ümumilikdə isə, bloggerliyin jurnalistika ilə eyniləşdirilməsinin əleyhinəyəm. Onsuz da istedadlı blogger zamanla daha da püxtələşəcək və onlayn jurnalistikaya keçəcək. Amma bu yüz nəfərdən birində ola, ya olmaya. Bu gün sosial şəbəkələrin, vətəndaş jurnalistikasının ümumən mətbuata təsiri var. Sosial şəbəkələr sosiallaşmaq, informasiya mübadiləsi, müzakirə və disskusiyaların aparılması baxımından çox önəmlidir. Bir zamanlar adi yazıya görə burdan Moskvaya, yaxud hansısa şəhərə getməliydik. İndi oturursan, bircə düymə ilə sanki dünya ovcunun içindədir. Bütün bunlara görə biz də dünyanın ümumi inkişaf tempi ilə ayaqlaşmaq üçün cəmiyyət olaraq öz üzərimizdə işləməli, müasirləşməliyik. Cəmiyyət inkişaf etdikdə, müasirləşdikdə jurnalistikamız da buna uyğun olaraq inkişaf edəcək.

- Bu gün Azərbaycan mətbuatında ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri də janr problemidir. Bu məsələyə müxtəlif baxışlar və yanaşmalar var. Sizin bununla bağlı fikrinizi bilmək maraqlı olardı...

- Sovet dövründə jurnalistikada ən populyar janr oçerk idi. Oçerklərdə, adətən, Sovet zəhmətkeşləri, əmək qabaqcılları haqqında yazılırdı. Oçerk daha çox tərənnüm xarakterli olurdu. Artıq oçerk janrı zamanın tələbi ilə ölüb getməkdədir. Ümumiyyətlə, bədii-publisistik janrların əksəriyyəti Sovet dövrünün mirasıdır və artıq aktuallığını itirir. Müasir dövr jurnalistikasında xəbərlər, analitika və müsahibələr öz aktuallığını qoruyur. Sovet dövründə olduğu kimi, çağdaş mətbuatımızda da müsahibə janrı ən işlək janrlardan biridir. Jurnalist mövzuya uyğun sual verir, müsahibi isə cavablandırır. Lakin heç də qəzet səhifəsində müsahibə ilkin variantda götürüldüyü kimi təqdim olunmur. Müsahibə jurnalistin, redaktorun montajından keçir, sonra qəzet səhifəsində yer alır. Müsahibin dediklərini daha lakonik və canlı şəkildə çatdırmaq üçün bu redaktə prosesi lazımdır. Müsahibə sözünün hərfi mənası ərəbcədən tərcümədə “iki tərəfin söhbəti” deməkdir. Amma Sovet dövrü jurnalistikasında buna fakt toplama metodu və janr kimi ayrı-ayrılıqda yanaşıblar. Metodoloji mövqedə duranlar müsahibəyə fakt toplama, janr mövqeyində duranlar isə öz orijinal strukturu və formayaratma əlamətləri olan mətnin təşkili üsulu kimi baxırdılar. Bu yanaşmaların müəyyən üstün cəhətləri olsa da, əslində, vahid yaradıcılıq prosesinin süni yolla iki hissəyə parçalanması demək idi.

Hazırda Qərbi Avropa və Amerikanın jurnalistika məktəblərində müsahibəyə iki tərəf arasında gizli yarışma kimi yanaşırlar. Belə deyək ki, sanki jurnalist bütün gizli üsullarını işə salıb müsahibindən özünə lazım olan informasiyanı almağa çalışır və alır da.

- Siz müxtəlif dövrlərdə türkçülüyün, türk xalqları ədəbiyyatının tarixi ilə bağlı da araşdırmalar, maraqlı tədqiqatlarla çıxış edirsiniz. Bunların bəziləri geniş ictimaiyyətə bəllidir. Bu barədə daha ətraflı məlumat verməyinizi xahiş edirik...

- Müxtəlif vaxtlarda məşhur türk şairi və mütəfəkkiri Y.Balasağunlunun “Qutadğu bilig”i, mərhum ustadlarım Prof. Dr. F.Sümərin “Oğuzlar” və Prof. Dr. B.Ögəlin “Türk mifologiyası” kimi türkologiyanın əsas və ölməz əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişəm.

2003-cü ildə nəşr edilən “Qutadğu bilig” adlı monoqrafiyamdan sonra işıq üzü görən Mahmud Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk” kitabı həm həcm, həm məzmun, həm də yazılma tarixi etibarilə türkologiyanın ən böyük, ən qiymətli, ən qədim əsəridir. Türk dünyasının bu möhtəşəm abidəsinin, gec də olsa, Azərbaycan dilinə tərcüməsi və nəşri, filologiyamızın elmi dövriyyəsinə daxil edilməsi, tədqiqatçılara, geniş ziyalı və oxucu kütləsinə çatdırılması ölkəmizin elmi-mədəni həyatında mühüm hadisədir.

Bu nadir lüğət-ensiklopediya sayəsində qədim yazılı abidələrimizin daha düzgün oxunması və anlaşılması, milli mədəniyyətimizin bir çox mühüm cəhətlərinin daha yaxşı öyrənilməsi və qavranılması mümkün olacaq. “Divanü lüğat-it-türk” min il bundan əvvəlki dilimizin, tarix və mədəniyyətimizin ən dəyərli, ən başlıca mənbəyi kimi elmimizdə tamamilə yeni üfüqlər və istiqamətlər açmağa, daha geniş, daha əhatəli və daha dərin araşdırmalar aparmağa kömək edəcək. Mən buna inanıram. Daha sonra Abdulla Tukayın “Millətim” və “Seçilmiş əsərləri”, Mehri Xatunun “Divan”, Zəhirəddin Məhəmməd Baburun “Baburnamə”, Qurbanqulu Berdimühəmmədovun “Axaltəkə atı - iftixarımız və şöhrətimiz”, “Türkmən şeiri antologiyası”, Abdulla Şahbəndənin “Seçilmiş əsərləri”, “Türkmən müəmmaları, deyişmələri və vücudnamələri”, “Monqolların gizli tarixi”, Əli Ağbaşın “Seçilmiş şeirləri”, Bəkir Çobanzadənin “Seçilmiş şeirləri” və “Seçilmiş bədii əsərləri” kitablarını tərcümə edib nəşr etdirmişəm.

- İstərdik, ənənəvi bir sualla söhbətimizi yekunlaşdıraq. Artıq 2013-cü il də geridə qaldı. Siz ötən ili öz yaradıcılığınızda hansı nailiyyətlərlə yola saldınız və yaxın perspektivdə hansı işləri planlaşdırırsınız?

- 2013 - cü ildə Rusiya Federasiyasının Tuva Muxtar Respublikasının Qızıl şəhərində Əski türk runik abidələrinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransda və Qazaxıstan Respublikasının Astana şəhərində Çingiz Aytmatovun 85 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfranslarda iştirak etdim. Böyük bir filoloji, elmi və pedaqoji boşluğu doldurmaq üçün ötən il Monqolustana gedib “Orxon abidələri” adlı irihəcmli bir kitab yazmışdım. Bu il isə “Yenisey abidələri” adlı kitabıma material toplamaq məqsədilə iki dəfə Cənubi Sibirə səfər etdim. Bunlardan birini Bakı Dövlət Universiteti maliyyələşdirdi. İkinci səfərimi öz vəsaitim hesabına gerçəkləşdirdim. Cənubi Sibirdə yerləşən üç türk respublikasında, yəni Tuva, Xakasiya və Dağlıq Altayda 300-ə yaxın qədim türk runik abidəsi var. Onların təxminən yarısı Qızıl, Abakan, Minusinsk, Qorno-Altaysk, Barnaul və Krasnoyarsk muzeylərində, bir o qədəri də ilkin qoyulduqları yerlərdə, əsasən də dağlıq bölgələrdədir. Bu dəfə mən Qızıl, Abakan və Minusinsk muzeylərində qorunan abidələri tədqiq etdim, onların parametrlərini çıxardım, fotoşəkillərini çəkdim. Səfər çərçivəsində Tuvanın paytaxtı Qızıl şəhərində türk runik abidələrinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransa qatıldım və orada “Orxon-Yenisey abidələrinin Azərbaycanda tədqiqi” mövzusunda məruzə ilə çıxış etdim. Düşünürəm ki, “Qədim türk yazılı abidələri külliyyatı” adlı kitabı oxuculara təqdim etməyin artıq vaxtıdır. Buraya Altay, Tuva, Xakasiya, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Tacikistan, Şərqi Türküstan, Monqolustan, Şimali Qafqaz, Avropa, Tibet və Azərbaycanda aşkar edilmiş 600-dən artıq abidə daxil ediləcək. Hər abidəyə orta hesabla 2 səhifə ayırsaq, kitabın həcmi 1200 səhifə və ya 75 çap vərəqi olacaq.

Kitabda minlərə ağ-qara və rəngli şəkildən, fotodan, rəsmdən, xəritədən, qrafikdən, sxemdən və s. istifadə olunacaq. Bu kitab elmi-tədqiqat işlərinə böyük təkan verəcək, hər yöndən dahi dilçi Mahmud Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk” əsəri qədər faydalı olacaqdır. Tədqiqatçılara diaxron araşdırmalar sahəsində misilsiz xeyir verəcək. Ondan humanitar elmlər sahəsində çalışan hər kəs istifadə edə biləcək, tarixi aspektdə yazılan hər şey üçün ona müraciət olunacaq, o, ən etibarlı mənbəyə və masaüstü kitaba çevriləcək.

- Sonda sizi bir daha yubileyiniz münasibəti ilə təbrik edir və maraqlı müsahibəyə görə təşəkkür edirik.

- Mən də göstərdiyiniz diqqətə görə sizə minnətdarlığımı bildirirəm. Çox sağ olun!

OKTAY

Yeni Azərbaycan.-2014.- 10 yanvar.- S.6.