İki filmə bir baxış: “Səngərdə açılan səhər” və “Cəsarətin sultanı”

Bu günlərdə “Dünya” Müstəqil Televiziya Şirkətinin çəkmiş olduğu iki sənədli filmi izlədim: “Səngərdə açılan səhər” və “Cəsarətin sultanı”.

İlk olaraq “Səngərdə açılan səhər” filmi haqqında yaranmış təəssüratlarımı bölüşmək istərdim. Onu deyim ki, təəssüratlarım o qədər kədərli, boğaz qəhərləndirici, ən əsası, o qədər iftixarvericidir ki!

Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində təqdimatı keçirilən bu film aprel döyüşlərində Azərbaycan Ordusunun göstərdiyi qəhrəmanlığa, həmin döyüşlərin uğurlu nəticələrinə həsr olunub. O aprel döyüşləri ki, 2016-cı ildə vətənimizə, xalqımıza və döyüş tariximizə bir daha iftixar hissi yaşatdı. O aprel döyüşləri ki, bu döyüşlərlə Qarabağ müharibəsində itirilmiş torpaqların işğaldan azad olunacağına inam bir daha artdı, millətimizin birliyinə şübhə edənlərə layiqli cavab oldu. O aprel döyüşləri ki, xalqımıza qələbə qazandırdı və bu qələbənin daimi Zəfərlə yekunlaşacağına ümidimiz böyüdü. İndi aprel bizim üçün adi bir təqvim deyil. Ordumuzun sayəsində aprelin ilk günləri Azərbaycan tarixində adilikdən çıxdı və şan qazandı.

Filmdə gərəkli olan 3 əsas cəhət öz həllini tapıb: ideya, mətn və təsvir. Bu 3 cəhətin üzərinə də mətnin uğurlu səsləndirilməsini əlavə etsək, filmin müvəffəqiyyətlə tamamlanmış olduğunu görərik. Səsləndirmə əməkdar artist Azad Şükürovun timsalında qərarlaşıb. Əsrarəngiz səsin çalarları mətnin qayəsinə tam uyğunlaşıb.

Öncə filmin əsas qayəsini, məqsədini, ideya xəttini, özünəxas cəhətlərini qeyd etmək istərdim. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qətiyyəti, ordumuzun taktiki manevr qabiliyyəti, qələbə əzmi filmin ideya xəttini təşkil edir. Film göstərir ki, ordu quruculuğu və güclü nizami ordunun varlığı zəkayla gücün vəhdətindən yaranır. Bunu film boyu anlamaq və hiss etmək çətin deyil. “Azərbaycanda güclü Ordu var. Ordu potensialı gündən-günə güclənir, möhkəmlənir... Ordu bizim dövlət siyasətimizdir, prioritetdir”, - deyən Ali Baş Komandanın sözləri qətiyyət və çağırış rəmzi kimi səslənir filmdə. “Azərbaycan dövlətinin sülhsevər siyasəti sabitliyin qarantıdır”, - deyən Prezidentimizin əzmi filmi izləyənlərə pozitiv əhval-ruhiyyə ötürür. Millətimizin birliyi və həmrəyliyi, Ordumuzun qəhrəmanlığı və döyüşkənliyi üçün vacib şərtlərdən biri ən xırda uğurdan tutmuş böyük qələbəyə qədər hər məqamı dəyərləndirməkdir. Bu dəyəri yerində və zamanında verməkdir. Zamanında və məkanında verilən qiymət daha yeni və daha böyük qələbələrə yol açmış olur. Film bu xüsusiyyətləri özündə cəm etmiş, xalqla dövlətin birliyi uğurla əks olunmuşdur.

Filmin mətni və onun səsləndirilməsi ilk başdan diqqəti çəkir. Öncə qeyd edim ki, mətn son dərəcə yaradıcı bir ruhun məhsulu təsirini bağışladı. Mətn önümdə bir yazıçı, bir şair qələminin, bir filosof hikmətinin təzahürü kimi açıldı. Zənginliyi və dolğunluğu ilə diqqətimi çəkdi. Sonda titrlərdə oxudum ki, Rəşid Faxralının “Lələtəpə” poemasından filmdə istifadə olunmuşdur və bu da filmin bədii mətn dəyərini daha da artırmışdı. Filmin mətni bir bədii əsər məqamına qədər yüksəlir: “Gecənin içi ilə bir qələbə irəliləməkdə idi. “Gəlin, gəlin”, - deyirdi Lələtəpə. - Bu gəlişi düz 24 ildir ki, gözləyirəm”. Torpaqsevərliyin işğalla döyüşü günü - aprel döyüşləri günü yalnız bu cür təsvirlərə layiqdir: “Üçrəngli bayrağımızın daha əzəmətlə, qürurla dalğalandığı məqam. Üstündəki ulduzun şəhid ruhuyla, üstündəki Ayın Qarabağ səmasında üçgünlük gəlin kimi nazlanaraq bədirlənmiş Ayla dodaq-dodağa verdiyi məsud Tarix”.

Yaxud da filmin ilk başlanğıcından duyduğumuz təşbehlərə fikir verək: “Bu dünyanın iki müqəddəsi var. Nə borcu ödənər, nə haqqı verilər. Bu dünyanın iki müqəddəsi var, ömrü boyu qəhrimizi çəkər, bir yol usandım deməz. Bu dünyada iki müqəddəs anlam var. Dilindən, dinindən, durduğu məqamdan, tutduğu mövqedən asılı olmayaraq adı çəkiləndə hamı ayağa qalxar, hər kəs önündə səcdə edər. Bu dünyanın iki müqəddəsinin birinə Ana, birinə də Vətən deyirik....biri ilk, biri son ünvanımızdır”. İlk ünvanımız ana bətni, son ünvanımız Vətən torpağıdır deyən mətn uğurlu bir təşbehlə Ana Vətənin müqəddəsliyini, onun uğrunda candan, qandan keçməli olduğumuzu bir daha xatırlatmış olur. Mövzuyla məzmun arasında dialektik vəhdət mövcuddur və bunu film boyu görmək mümkündür. Bu baxımdan filmin çəkiciliyi hiss edilir, dəyəri idrak olunur. Mətn əsrarəngiz səslə ifadə olunduqca, səsləndirildikcə insanda bir iftixar hissi, Vətən sevgisinin fövqündə dayanacaq duyğular oyadır. Bu oyanış varsa, bu iftixar yaranırsa, bütün bunlar filmin uğurundan xəbər verir.

Nəhayət, filmdə uğurlu həllini tapan üçüncü məqam təsvirlərdir. Belə ki, filmin təsvirləri xüsusi diqqət çəkir. Vətən torpağının dağı-daşı, çayı-suyu, dərəsi-təpəsi, yaylası-meşəsi, bir sözlə, bütün müqəddəsliyiylə bərabər, gözəllikləri əks olunur film boyu. Bu gözəllikləri və müqəddəsliyi qorumağa çağırır insan övladını. Vətən deyəndə ilk ağla gələ biləcək geniş və azad Vətən torpağı, çöllər, dağlar-dərələr canlanır göz önündə. Daha sonra bu Vətənin atributları və bir vətəndaş kimi bizim bu atributlara olan sevgimiz, onları qorumaq borcumuz canlanır. “Hardan başlanır Vətən” sualına cavab da var bu filmdə: Məndən, səndən, bizdən başlayır Vətən. Filmdə əksini tapan Ali Baş Komandanın qətiyyətli fikirləri Vətənin müqəddəsliyini məqam-məqam yüksəldir. Yaradıcı qrup düşmən tapdağından azad olunan Lələtəpədə, Cocuq Mərcanlı kəndində çəkilişlər aparıb. Aprel döyüşlərində iştirak etmiş hərbçilər döyüş təəssüratlarını bölüşüblər. Bu hərbçilər arasında Azərbaycan Ordusunun çavuşu da, əsgəri də, giziri də, zabiti də var. Onlar aprel döyüşlərinin canlı şahidləridir. Bəs filmdə Şəhidlər hardadır! Şəhid ruhu film boyu hər sətirdə, hər məqamda, hər səsdə, hər döyüşdə, bir sözlə, hər yerdədir. Şəhid ruhlarının gəzdiyi Vətən torpağı, bayrağa döndərdikləri qanlı köynəkləri valideynlərinin ürəyinin üstündə yer alır. Sanki hər şəhid ruhu “Vətən uğrunda ölüm həyatın davamıdır” deyir.

Sən şəkil yox, nəfəsimsən, axan qansan varlığımda,

Hansı rənglər çiçəklənir gör üçrəngli bayrağımda (Xəlil Rza Ulutürk)

- deyir şəhid ruhu. Eyni zamanda filmin müəllifi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixinə ekskurs edib, Azərbaycanın haqq işi uğrunda mübarizə yoluna işıq salıb. Filmin redaktoru Hafiz İmamnəzərli, ideya müəllifi Ramiz Hüseynov, müəllif və rejissor Elşən Qəni, operator Kamil Quliyev, kreativ prodüseri isə Rais Bəhramidir. Yaradıcı qrupun adını sadalamaqla bu pozitiv ideyayla yüklü filmdə əməyi keçənlərin zəhmətinə “əhsən!” demək istədim.

Film tamaşaçıya öyrədir ki, Vətən varsa, sən də varsan. Var olmaq üçün Vətəni göz bəbəyin kimi qorumalısan... Film izləyiciyə göstərir ki, yağı düşmən torpaqlarımızın bir hissəsini yağmalayıb, yurdlarımızı viran qoyub, amma bu son deyil və biz tapdaq altında olan torpaqları işğaldan azad etmək üçün təmas xəttində üstünlüyü əldə etmişik. İndi növbə aprel döyüşlərinin apardığı yolda tam və qətiyyətli Qələbəyə nail olmaqdır.

İkinci baxdığım film “Cəsarətin sultanı” adlanır. İki ay öncə Sumqayıt Dövlət Teatrında şəhər ictimaiyyəti nümayəndələrinin iştirakı ilə geniş təqdimatı keçirilən bu film konkret bir şəxsə - “Azərbaycan bayrağı ordeni”ni şərəflə daşıyan “Mən Vətən uğrunda ölməyə yox, öldürməyə hazıram” deyən və təqaüddə olan polkovnik-leytenant Sultan Orduxan oğlu Bəndəliyevə həsr edilib. Film həm doğum tarixi (II dünya müharibəsi illəri), həm gənclik illəri (Əfqanıstanda hərbi xidmət), həm də yetkin hərbçi həyatı məhz müharibələrdə keçən bir ömür yoluna işıq tutub. Elə bir ömür ki, hər kəsə örnək ola biləcək cəsarət nümunəsi, qəhrəmanlıq simvoludur.

Film 2016-cı ildə Qartal Tikinti Firmasının direktoru Şahin Məmmədovun sifarişi ilə “Dünya” Müstəqil Teleradio Şirkəti tərəfindən çəkilmişdir. Filmin müəllifi Hafiz İmamnəzərlidir.

Filmdə Sultan Bəndəliyevin hərbi işi - onun taktiki və strateji yönlərini peşəkarcasına bilməsi süjet-süjet, səhifə-səhifə açılır, keçdiyi ömür yoluna ekskurs edilir. Filmi izlədikcə doğma Azərbaycanımızda belə canlı qəhrəmanların olduğundan qürur hissi duyursan. Sultan Bəndəliyevin hərbçi həyat yolu Əfqanıstan müharibəsindən, Qarabağ müharibəsindən keçib. Ona bu müharibələrdə “Batya” ləqəbi verilib. “Batya” ermənilərə qan udduran bir qəhrəman döyüşçü, hərb tarixini və hərb işini dərindən bilən mayor Bəndəliyevin gəncliyi idi. Bəndəliyevin mükəmməl komandir strategiyası Ağdamın Abdal-Gülablı kəndində, Aranzəmin, Pircamal, Naxçıvanik döyüşlərində hərbçilərin dadına çatıb. Əfqanıstandan başlayan döyüş yoluyla Sultan Bəndəliyevin topladığı döyüş təcrübəsi Qarabağ müharibəsində böyük rol oynayıb.

Döyüş xasiyyətnaməsindən sətirlər göstərir ki, Sultan Bəndəliyev olduğu bütün hərbi hissələrdə, bütün müharibə zonalarında önəmli şəxs olmasıyla seçilib, fərqlənib. Bütün bunları filmi izlədikcə onun haqqında söz deyən insanların, keçmiş döyüşçülərin və tarixi faktların dili deyir.

1993-cü ilin 19 dekabrında Gəncədə hərbi əməliyyat zamanı Sultan Bəndəliyev minaya düşür. Bundan sonra onun bir ayağı amputasiya olunur. O, “ayağımı itirmişəm, biliyimi, təcrübəmi itirməmişəm ki” deyərək yenidən ön cəbhəyə dönür, onun yurd sevgisindən doğan bu cəsarətindən pay götürənlər çox olur. “Əsas odur ki, insanın ürəyində təpər, Vətən sevgisi olsun!” deyən Sultan Bəndəliyev həyatı boyu bu şüarla, bu istəklə yaşayıb.

Əfqanıstan və Dağlıq Qarabağ müharibəsi veteranı Sultan Bəndəliyev 1998-ci ildən təqaüddədir. “Baxmayaraq ki, təqaüddəyəm, ayağımı itirmişəm, Ali Baş Komandan əmr versə yenə də döyüşə getməyə hazıram” deyir. “Cəsarətin sultanı” filmini izlədikcə xalqımızın bu cür layiqli övladlarının olmasından duyduğum fəxr hissi hələ uzun zaman məni tərk etməyəcək. Nə qədər ki bu cür filmlər çəkilir və yaranır, hərbi-vətənpərvərlik ruhunda maarifləndirmə işi də o qədər faydasını verəcək. Bu dünyada insanların ən gözəli cəmiyyətə faydalı olanlarıdır.

Filmlər gənclərdə çox böyük vətənpərvərlik hissləri oyadır və onları torpaqlarımızı düşmən tapdağından azad etməyə çağırır.

Sonda qısaca olaraq demək istərdim ki, bu hər iki filmi araya-ərsəyə gətirən insanlar, ürəyinizə və əməyinizə sağlıq olsun! Vətən torpağının azad olunacağı Zəfər gününə filmlər həsr etmək üçün sağlıq olsun...

Həyat Şamıyeva

Yeni Azərbaycan.- 2017.- 12 aprel.- S.5