Dilimizin saflığının qorunması və inkişafı həmişə dövlətimizin diqqət mərkəzindədir

Ekspertlərin fikrincə, yeni yaradılacaq Monitorinq Mərkəzi Azərbaycan dilinin tətbiqinə nəzarət edəcək, bu sahədə mövcud olan problemlərin aradan qaldırılmasına öz töhfəsini verəcək

Xəbər verildiyi kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Fərman imzalayıb. Fərmanda göstərilir ki, müasir Azərbaycan dili mükəmməl qrammatik quruluşa, zəngin lüğət tərkibinə və ifadə vasitələrinə malikdir. Bununla yanaşı, dilimizin hüdudsuz imkanlarından yetərincə və düzgün istifadə edilməməsi halları hələ də kifayət qədər geniş yayılıb. Televiziya və radio kanallarında, internet resurslarında, mətbu nəşrlərdə və reklam daşıyıcılarında ədəbi dilin normalarının kobud şəkildə pozulması, leksik və qrammatik qaydalara əməl edilməməsi, məişət danışığından istifadə olunması, əcnəbi söz və ifadələrin yersiz işlədilməsi az qala adi hala çevrilib. Bu sahədə hüquqi tənzimləmənin və daimi nəzarətin olmaması dil pozuntularının azaldılması və aradan qaldırılması istiqamətində təsirli tədbirlər görməyə imkan vermir. Məhz bu təsirli tədbirləri görmək üçün ölkə başçısı tərəfindən imzalanan sözügedən Fərmana əsasən Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin tətbiqinə nəzarət edən, kütləvi informasiya vasitələrində, internet resurslarında və reklam daşıyıcılarında ədəbi dil normalarının qorunmasını təmin edən, dövlət büdcəsindən maliyyələşən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi” publik hüquqi şəxs yaradılacaq.

Yeri gəlmişkən, noyabrın 5-də Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışından sonra rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri və Ağdam rayonundan olan incəsənət xadimləri ilə görüşdəki çıxışında bu məqama toxunan Prezident İlham Əliyev bildirib ki, bizim çox zəngin dilimiz var və Azərbaycan ədəbiyyatı bunu təsdiqləyir: “Ancaq indi dünyada gedən qloballaşma prosesləri, digər proseslər istər-istəməz dilimizə də təsir edir, biz dilimizi xarici təsirdən qorumalıyıq. bizim dilimizə lüzumsuz xarici kəlmələr lazım deyil. Bizim dilimiz o qədər zəngindir ki, istənilən fikri, istənilən məsələni ifadə etmək mümkündür. Ancaq biz görürük ki, bəzi hallarda həm kütləvi informasiya vasitələrində, həm digər sahələrdə dilimizə yad kəlmələr daxil edilir. Bunlar dilimizi zənginləşdirmir, əksinə, bəzən mövcud sözlər yeni sözlərlə əvəzlənir və mən bunun qəti əleyhinəyəm. Bu gün bu fürsətdən istifadə edərək, bir daha bildirmək istəyirəm ki, hamımız öz dilimizi qorumalıyıq”.

Məsələ ilə bağlı fikirlərini bölüşən Milli Məclisin deputatı Jalə Əliyeva imzalanan Fərmanın böyük əhəmiyyətə malik olduğunu diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan dilinin saflığının qorunması, imkanlarının inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsillərə olduğu kimi ötürülməsi olduqca vacibdir. Millət vəkili qeyd edib ki, bu gün qloballaşan dünyada xalqların, millətlərin öz dillərini, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaları çətin olduğu qədər həm də əhəmiyyətli amildir: “Dilimizin qorunması, inkişaf etdirilməsi hər zaman dövlət siyasətimizin prioritetlərindən olub. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev hələ sovet dönəmində Azərbaycan dilinin rəsmi şəkildə dövlət dili statusu almasına nail olmuşdu. Bu gün ana dilimizə diqqət və qayğı siyasəti böyük uğurla davam etdirilir. Bir neçə gün öncə Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanan Fərman da bunu təsdiqləyir. Bu, tarixi və əhəmiyyətli bir addımdır. Dilimizin xarici müdaxilələrdən qorunması, bütün təsirlərdən arınmış bir şəkildə qorunub yaşadılması olduqca vacibdir. Zaman-zaman bununla bağlı ictimai müzakirələr, fikir mübadiləsi aparılırdı. Möhtərəm Prezidentimiz bu problemin həlli ilə bağlı olduqca mühüm bir qərar qəbul etdi. Artıq bu məsələyə qanunvericiliklə nizam-intizam gətiriləcək və şəxsən cənab Prezidentimiz bunu nəzarətində saxlayır. Bunun üçün biz cənab Prezidentimizə minnətdarıq”.

Millət vəkili yeni yaradılacaq Monitorinq Mərkəzinin effektiv fəaliyyəti üçün iş mexanizminin müəyyənləşdirilməli olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, yeni yaradılacaq qurum işini yüksək səviyyədə qura bilmək üçün bütün ölkə üzrə monitorinq keçirməlidir: “Dəfələrlə bu istiqamətdə müzakirələr aparılıb, bir sıra təkliflərlə çıxış etmişik. Bu gün şəhərimizdə mənasız, Azərbaycan dilinin orfoqrafiyasına zidd olan reklam çarxlarına, lövhələrinə təsadüf olunur. Dil qaydalarına mütləq şəkildə riayət olunmalıdır və dilimizi qorumalıyıq. Yaradılan Monitorinq Mərkəzi, sadəcə, ədəbiyyat və ya mətbuat sahəsində deyil, eyni zamanda, internet resurslarında və küçə reklam lövhələrində ədəbi dil normalarının qorunmasını təmin etməlidir. Bütün bunlara nəzarət edilməsi həmin qurumun fəaliyyətinin bir hissəsinə çevrilməlidir. Yəqin ki, qurumun daha çevik fəaliyyəti ilə bağlı layihələr də hazırlanacaq. Bu sahədə mütəxəssislər bu mərkəzə cəlb edilməli və ümumi işimizə öz töhfələrini verməlidirlər”.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Buludxan Xəlilov da imzalanan Fərmanın bir sıra əhəmiyyətli məsələlərin həlli baxımından mühüm rol oynadığını diqqətə çatdırıb. Komissiya üzvü bildirib ki, müasir Azərbaycan dili zəngin lüğət tərkibinə və mükəmməl qrammatik quruluşa malik olsa da, bu imkanlardan yetərincə istifadə olunmur. Azərbaycan dilinin imkanlarından düzgün istifadə edilmir, eyni zamanda, dilin tətbiq olunduğu sahələrdə dil qaydaları pozulur. Dil qaydalarının pozulduğu sahələrdə ciddi və təsiredici tədbirləri həyata keçirmək gündən-günə öz əhəmiyyətini artırır: “Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanmış Fərman və sərəncamlar dilimizin hüquqi statusunu qorumaqla yanaşı, onun işlənməsi ilə bağlı şəraiti daha da əlverişli edir. Dilimizin hüquqi statusunun qorunması ilə bağlı 2001-ci ildən indiyə qədər imzalanmış Fərman və sərəncamlar həm də dilçilik elminin inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır. İmzalanan Fərman da doğma ana dilimizə diqqət və qayğının bariz nümunəsidir və hər bir vətəndaşa anladır ki, dilimizin saflığının qorunması, onun tətbiqi və inkişafı həmişə dövlətimizin diqqət mərkəzindədir”.

B.Xəlilovun fikrincə, həm şifahi, həm də yazılı ədəbi dilimizin imkanlarından düzgün istifadə edilmir. Xüsusilə, orfoqrafiya qaydalarından başlamış qrammatik qayda-qanunlara qədər dilin normaları tez-tez pozulur. Televiziya və radio kanallarında çalışan bəzi aparıcıların nitqi qüsurludur. Onların bir çoxu Azərbaycan dilində düzgün, dəqiq danışmağı bacarmır, ədəbi dil, habelə orfoepiya normalarına riayət etmirlər: “Dövlət Dil Komissiyası yanında yaradılacaq Monitorinq Mərkəzi publik hüquqi şəxs KİV-lərdə, internet resurslarında, reklam daşıyıcılarında ədəbi dil normalarının qorunmasını təmin edəcək. Yeni yaradılacaq qurum “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı Tədbirlər Planı”nı hazırlayacaq, ədəbi dil normalarının qorunmasını təmin edəcək, Azərbaycan dilinin tətbiqinə nəzarəti artıracaq”.

“Səs” Media Qrupunun rəhbəri Bəhruz Quliyev də ana dilinin hər bir xalqın qürur mənbəyi olduğunu, dilin millətin varlığının əsas şərtlərindən, göstəricilərindən biri olduğunu deyib. B.Quliyevin sözlərinə görə, Azərbaycanın ziyalıları hər zaman dili xalqın yaşaması üçün ən mühüm atribut hesab edib, özünün bu dəyərli milli sərvətini kənar dillərin təsirindən qoruya bilib, inkişafına öz töhfələrini veriblər. Bu gün də dilimizin təkmilləşdirilməsi və inkişafı naminə mühüm addımlar atılmaqdadır: “Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanmış müvafiq Fərman və sərəncamlar dilimizin hüquqi statusunu, onun işlənməsi, qorunması və inkişafı üçün zəruri olan tədbirləri müəyyənləşdirib, ana dilinə dövlət qayğısının artırılması, dilçilik sahəsində fundamental və tətbiqi araşdırmaların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün əlverişli şərait yaradıb. “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 noyabr 2018-ci il tarixli Fərmanı mükəmməl qrammatik quruluşa, zəngin lüğət tərkibinə və ifadə vasitələrinə malik Azərbaycan dilinin tətbiqi sahəsində hüquqi tənzimləmənin və daimi nəzarətin təmin edilməsi, mövcud nöqsanların və pozuntuların aradan qaldırılması məqsədi daşıyır. Məhz bu Fərman Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin ana dilimizin istifadəsi, təbliği, onun saflığının qorunması və inkişafına diqqət və qayğısının bariz nümunəsidir. Bu gün Azərbaycan dilinin imkanlarından yetərincə və düzgün istifadə edilməməsi halları da geniş yayılıb. Məsələn, hazırda cəmiyyətimizdə, KİV-lərdə ana dilindən istifadə sahəsində müəyyən nöqsanlar var. Çox təəssüflər olsun ki, bir sıra hallarda ədəbi dilin normalarına, leksik və qrammatik qaydalara əməl edilmir. Bəzi televiziyalarda, radiolarda məişət danışığından istifadə olunur, əcnəbi söz və ifadələr yersiz işlədilir. Bu mənada haqlı olaraq da ictimaiyyət bu cür hallara qarşı kəskin münasibətini ortaya qoyur. Mövcud vəziyyət bu sahədə hüquqi tənzimləmənin və daimi nəzarətin həyata keçirilməsini tələb edir. Prezidentin Fərmanı ilə yeni yaradılacaq “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi” publik hüquqi şəxs Azərbaycan dilinin tətbiqinə nəzarət, kütləvi informasiya vasitələrində, internet resurslarında və reklam daşıyıcılarında ədəbi dil normalarının qorunmasını təmin edəcək. Düşünürəm ki, yeni yaradılacaq qurum fəaliyyətini yüksək səviyyədə həyata keçirəcək, bu sahədəki problemlərin aradan qaldırılmasına öz töhfəsini verəcək. İnanıram ki, yeni qurum ədəbi dilin normalarının kobud şəkildə pozulması, leksik və qrammatik qaydalara əməl edilməməsi, məişət danışığından istifadə olunması, əcnəbi söz və ifadələrin yersiz işlədilməsi hallarının aradan qaldırılması üçün təsirli tədbirlər görəcək”.

Bəhruz Quliyev onu da bildirib ki, bu işdə KİV-lərin də üzərinə müəyyən öhdəliklər düşür. Ona görə media da mövcud neqativ halların aradan qaldırılması üçün məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirməlidir.

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2018.- 7 noyabr.- S.6.