Azərbaycanın regionlarında tingçiliyin inkişafı diqqət mərkəzində saxlanılır

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Qubadakı Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun tingçilik təsərrüfatında calaqaltıları xaricdən gətirilməklə ildə 700 minə yaxın müasir ting istehsal edilir

Azərbaycanın bölgələrində aqrar sektorda gəlirli sahələrdən biri olan meyvəçiliyin inkişafı üçün məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilir. Son illərdə respublikanın bölgələrində yerli iqlim şəraitinə uyğun olaraq yeni meyvə bağları salınıb və bu məqsədlə fermerlərə güzəştli şərtlərlə kreditlər ödənilib. Eyni zamanda, regionlarda müasir emal müəssisələri istifadəyə verilib. Beləliklə, ölkənin regionlarında yetişdirilən yüksəkkeyfiyyətli meyvələrin bir qismi daxili və xarici bazarlara çıxardılır, digər bir qismi isə emal müəssisələrinə göndərilərək onlardan şirələr, cem və digər məhsullar hazırlanır. Qeyd edək ki, respublikamızda yetişdirilən meyvələr və onlardan hazırlanan məhsullar yüksək rəqabət qabiliyyəti ilə fərqlənir. Müxtəlif növ Azərbaycan meyvələrinin şöhrəti respublikamızın hüdudlarını çoxdan aşıb. Yerli ticarət şəbəkələrində olduğu kimi, xarici bazarlarda da müştərilər ölkəmizdə yetişdirilən ekoloji cəhətdən təmiz meyvələrə böyük maraq göstərirlər.

Ölkədə tingçilik təsərrüfatlarının maddi-texniki bazası möhkəmləndirilir

Meyvəçiliyin inkişafında bir sıra digər amillərlə yanaşı, müasir tingçilik təsərrüfatlarının da mühüm rolu var. Məlum olduğu kimi, Azərbaycanın torpaq fondu məhduddur. Buna görə də ölkəmizdə kənd təsərrüfatının başqa sahələri kimi, meyvəçiliyin də intensiv yollarla inkişaf etdirilməsi hədəflənib. Fermerlər çox haqlı olaraq onlara məxsus əkin sahələrində məhsuldar, eyni zamanda, xəstəliklərə davamlı, qısa müddətdə bara düşən, tez yetişən sortlardan ibarət meyvə bağlarının salınmasına üstünlük verirlər.

Meyvəçiliyə maraq göstərən fermerlərin daha məhsuldar meyvə sortlarının tinglərinə tələbatlarının ödənilməsi üçün respublikamızda tingçilik təsərrüfatlarının maddi-texniki bazası möhkəmləndirilir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Qubadakı Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun əsaslı şəkildə yenidən qurulması buna misaldır. Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva 2018-ci il 11 oktyabr tarixində institutun əsaslı təmirdən sonra fəaliyyəti ilə tanış olublar.

Kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimov bildirib ki, Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu 1926-cı ildə fəaliyyətə başlayıb və 1964-cü ildən Quba rayonunun Zərdabi qəsəbəsində yerləşir. İnstitutda 59 nəfər işçi çalışır, onların arasında elmlər və fəlsəfə doktorları var. Prezident İlham Əliyevin 2015-ci ildə imzaladığı Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi sistemində fəaliyyət göstərən elmi-tədqiqat müəssisələrinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında Sərəncamına əsasən Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun ümumi sahəsi 3504 kvadratmetr olan inzibati-laboratoriya binası əsaslı təmir edilib, kommunal sistemləri yenilənib, yardımçı təsərrüfat binaları tikilib. İnstitutda müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş torpaq, bitki və su analizi ilə məşğul olan aqroekologiya və analiz, bitkilərin mikroklonal çoxaltma üsulu ilə artırılması laboratoriyaları yaradılıb. Laboratoriyalarda alınmış bitki sortlarının böyüdülməsi və uyğunlaşdırılması məqsədilə xüsusi istixana-tingçilik kompleksi tikilib.

Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda yaradılan yeni sahələrdə 35 iş yeri açılıb. Burada 73 hektar ərazidə Lənkəran çayçılıq filialı, 19 hektarda Abşeron təcrübə stansiyası, 50 hektarda Qəbələ, 97 hektarda isə Göyçay dayaq məntəqələri yerləşir. Bundan əlavə, Zaqatala dayaq məntəqəsi, Zərdabi elmi təcrübə stansiyası və Quba yardımçı təcrübə təsərrüfatı da institutun balansına daxildir.

Daha məhsuldar meyvə sortlarının tinglərinin yetişdirilməsinə üstünlük verilir

Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun təcrübə bazaları əsasən ötən əsrin 50-ci illərində yaranıb. Təcrübə bazalarının istifadəsində olan ümumi torpaq sahəsi 662 hektardır. Əsas vəzifələri bitki genofondunun toplanması, saxlanması və seleksiyada istifadə olunması, daha məhsuldar yeni meyvə sortlarının yaradılması, yeni bitki becərmə texnologiyasının işlənməsi və fermerlərə elmi-texniki dəstəyin göstərilməsi olan Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun 50 hektar ərazisində 2017-2018-ci illərdə müasir və məhsuldar meyvə bağları salınıb. Almaniyanın Meyvə və Bitkilərin Seleksiyası Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Belarusun Meyvəçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu və Kənd Təsərrüfatı Akademiyası, İngiltərənin “Meosis” Elmi-Tədqiqat Şirkəti, İspaniyanın “Viveros-veron” Tingçilik və Tədqiqat Şirkəti ilə əlaqələr quran Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu Çinin “Anxoy” Aqrar Universiteti və Fransanın meyvəçiliklə məşğul olan “Luare” Kənd Təsərrüfatı Palatası ilə də geniş əməkdaşlıq həyata keçirir.

Hazırda ölkəmizdə il ərzində 2 milyondan çox klassik ting istehsal olunur. Lakin bu tinglər müasir tələblərə tam cavab vermir. Buna görə də Meyvəçilik və Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda daha məhsuldar meyvə sortlarının tinglərinin yetişdirilməsinə üstünlük verilir. 2016-cı ildən başlayaraq institutun tingçilik təsərrüfatında calaqaltıları xaricdən (əsasən Türkiyədən) gətirilməklə ildə 700 minə yaxın müasir ting istehsal edilir. Bu tinglərin əsas üstünlüyü ondadır ki, köhnə üsulla becərilən tinglərdən daha tez məhsul verməyə başlayır. Məsələn, əvvəllər gilas ağacı əkildikdən 7-8 il sonra bar verirdisə, müasir tinglər dördüncü il məhsula düşür. Bundan başqa, institutdakı tingçilik təsərrüfatına “garnim” adlanan yeni növ calaqaltılar gətirilib ki, bu da badam, şaftalı, ərik tinglərini yetişdirmək üçün çox əlverişlidir.

Quba rayonunda mikroklonal çoxaltma üsulu ilə bitki calaqaltılarının yetişdirilməsi tingçiliyin inkişafına yeni təkan verəcək

Ölkəmizdə ilk dəfə laboratoriya şəraitində mikroklonal çoxaltma üsulu ilə bitki calaqaltıları yetişdirilərək, onlardan meyvə tingləri əldə olunacaq. Mütəxəssislərin qənaətinə görə, bu üsulla bitki calaqaltılarının yetişdirilməsi tingçiliyin inkişafına yeni təkan verəcək. Dəyər zənciri formasında qurulan istehsalçı-fermer tərəfdaşlığına Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Layihələri və Kreditlərinin İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Xidməti dəstək verir.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqələr və informasiya təminatı şöbəsindən bildiriblər ki, Dövlət Xidmətinin Dünya Bankı ilə birgə icra etdiyi Kənd Təsərrüfatının Rəqabət Qabiliyyətinin Gücləndirilməsi Layihəsi çərçivəsində yaradılacaq dəyər zənciri Quba rayonunda fəaliyyət göstərəcək. Nəzərdə tutulan layihənin əsas məqsədi Azərbaycanda ətraf mühitin mənfi təsirlərinə və xəstəliklərə davamlı, intensiv və superintensiv bağçılığın tələblərinə cavab verən meyvə tingləri yetişdirmək və onlardan müasir bağların salınmasında istifadə edilməsini genişləndirməkdir. Laboratoriya şəraitində meyvə bitkilərinin calaqaltılarının becərmə texnologiyasının ölkəmizdə də tətbiqi ilə yerli mühitin iqlim şəraitinə uyğun tinglər əldə edilməsinə nail olunacaq.

“Quba rayonunda innovativ üsulla meyvə tinglərinin istehsalı” layihəsinin həyata keçirilməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Layihələri və Kreditlərinin İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Xidməti ilə “Quba Ting MMC” arasında müqavilə imzalanıb. Müqaviləyə əsasən, müəssisə laboratoriya şəraitində calaqaltılar yetişdirəcək və bu calaqaltılardan “Meyvə tingləri istehsalçıları” İctimai Birliyinə daxil olan fermerlərin təsərrüfatlarında calaq etməklə meyvə tingləri becəriləcək. Bununla yanaşı, Kənd Təsərrüfatının Rəqabət Qabiliyyətinin Gücləndirilməsi Layihəsinin xətti ilə dəyər zənciri iştirakçılarına calaqaltı istehsalı üçün laboratoriya və istixananın yaradılması, keyfiyyətli meyvə tingi istehsalı üçün yeni kənd təsərrüfatı texnikasının alınması da nəzərdə tutulub. Yetişdiriləcək tinglərdən ilkin mərhələdə 50 hektara yaxın meyvə bağının salınmasında istifadə edilməsi gözlənilir.

Göyçay Dövlət Sort Sınaq Məntəqəsində nar bitkisinə aid 8 yerli sort üzərində sınaq işləri aparılır

Azərbaycan nar müxtəlifliyi və nar sortlarının sayına görə dünyada birinci yerdədir. Bunlar həm morfoloji-bioloji xüsusiyyətlərinə, meyvələrin keyfiyyətinə, həm də yetişmə vaxtlarına görə bir-birindən fərqlənir.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin İctimaiyyətlə əlaqələr və informasiya təminatı şöbəsindən bildiriblər ki, tərkibi mikroelementlərlə zəngin olan, xüsusi dada malik Azərbaycan narı bu gün dünyada analoqu olmayan meyvədir və hər il müxtəlif ölkələrə ixrac edilir. Respublikamızın ərazisində nar bitkisinə aid əkin sahələri genişləndirilərək artıq 23 min 500 hektara çatdırılıb. Bununla yanaşı, yeni məhsuldar sortlar qeydiyyata alınaraq istehsalatda tətbiq olunur.

Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinin Göyçay Dövlət Sort Sınaq Məntəqəsində 7 hektar sahədə 21 sortdan ibarət nar bağı mövcuddur. Bunlar əvvəllər sınaq üçün təqdim olunmuş nar sortlarıdır. Həmin sortlardan 9-nun Azərbaycan Respublikası üzrə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üçün istifadəsinə icazə verilib və mühafizə olunan seleksiya nailiyyətləri Dövlət Reyestrində qeydiyyata alınıb. Üç sort isə patent alıb.

Göyçay Dövlət Sort Sınaq Məntəqəsində hazırda nar bitkisinə aid 8 yerli sort üzərində sınaq işləri aparılır. Sortlar üzrə ayrı-ayrılıqda fenoloji müşahidələr aparılıb, məhsuldarlıq göstəriciləri təyin edilib və kimyəvi analiz aparmaq üçün nümunələr Bakı Kimya Texnoloji Laboratoriyasına göndərilib. Yekunda aparılmış tədqiqatların nəticəsinə uyğun olaraq seçilmiş sortlar dövlət qeydiyyatına alınacaq.

Mübariz ABDULLAYEV

Yeni Azərbaycan.- 2018.-29 noyabr.- S.7.