Ötən il ərzində heyvandarlığın inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atılıb

Regionlarda bu sahəyə göstərilən diqqət və qayğı fermer təsərrüfatlarının inkişafına təkan verib

Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı hər zaman dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri kimi dəyərləndirilməkdədir. Bunun nəticəsidir ki, ölkəmizin regionlarında aqrar sektorun, ümumiyyətlə mühüm əhəmiyyət kəsb edən sahələrinin inkişafı xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılır. Vurğulanmalıdır ki, artıq üçüncü mərhələsi icra olunan regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət proqramları bölgələrimizdə digər sahələr kimi kənd təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrinin də inkişafına xüsusi təkan verib. Bu mənada, heyvandarlığın inkişafı istiqamətində atılan addımlar, görülən tədbirlər də olduqca əhəmiyyətlidir.

Qeyd edək ki, bu gün ölkəmiz qlobal miqyasda meydana çıxan çağırışlara adekvat olaraq özünün ərzağa, o cümlədən də heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatını sırf daxili istehsal hesabına qarşılamağı hədəfləyib. Dövlətimizin regionlarda heyvandarlığın inkişafına güclü siyasi və maddi dəstək göstərməsi isə fermer təsərrüfatlarının inkişafına rəvac verir. Həyata keçirilən təşviq tədbirləri və proqramları, həmçinin sahibkarlara güzəştli kreditlərin, subsidiyaların verilməsi sayəsində heyvandarlığın maddi-texniki bazası möhkəmlənib. Hazırda respublikanın regionlarında heyvandarlıq profilli müxtəlif təsərrüfatlar fəaliyyət göstərir. Həmin təsərrüfatlar heyvanların baş sayına görə qruplaşdırılıb. Belə ki, 2017-ci ilin əvvəlində respublikamızda hər birində 50-99 başadək iribuynuzlu heyvan mövcud olan 602 təsərrüfat, 100-199 başadək 118 təsərrüfat, 200-499 başadək 28 təsərrüfat, 500 baş və ondan yuxarı 16 təsərrüfat, eyni zamanda, 100-499 başadək xırdabuynuzlu heyvan mövcud olan 8733 təsərrüfat, 500 baş və ondan yuxarı xırdabuynuzlu heyvan mövcud olan 873 iri heyvandarlıq təsərrüfatları fəaliyyət göstərib. Mövcud təsərrüfatların 28-i modern heyvandarlıq kompleksidir. Bununla yanaşı, respublikanın müxtəlif bölgələrində 78 quşçuluq müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, süni mayalandırmanın təşviqi və xüsusi cins heyvanların ixracı nəticəsində bu gün ölkəmizdə heyvandarlıq yüksək inkişaf tempi əldə edib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan dünyada ən çox cins heyvan idxal edən 15 ölkədən biridir. Lakin 2016-cı ildən başlayaraq respublikadan az sayda olsa da, cins heyvan ixracına başlanılıb. Bir baş cins heyvanın təqribi ixrac qiyməti 2 min 350 ABŞ dolları təşkil edir. Bununla bağlı Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin icmallaşdırma və statistik təhlil şöbəsindən bildiriblər ki, dünyada hər il təxminən 1,1 milyard dollar dəyərində cins heyvan ixracı həyata keçirilir. Azərbaycanın bu sahədəki ixrac imkanlarını qiymətləndirmək üçün qlobal bazardakı ixrac-idxal tendensiyasını nəzərdən keçirmək lazım gəlir. Azərbaycandan cins mal-qara ixracı üçün Mərakeş, Özbəkistan, Misir, Qazaxıstan, Pakistan, Türkmənistan, İran, Küveyt, Gürcüstan, Tacikistan, Qırğızıstan, BƏƏ və Qətərə potensial bazarlar kimi baxılı bilər. Son beş ilin məlumatları göstərir ki, Orta Asiya ölkələri idxalın natural ifadə həcmində daha böyük paya malikdir. Məsələn, bu ölkələrdən 2016-cı ildə Mərakeş 14 min 600 baş, Özbəkistan 10 min 137 baş, Misir 8 min 346 baş, Qazaxıstan 5 min 200 baş cins heyvan idxal edib. Bu ölkələrdə orta idxal qiyməti bir baş üçün 2200 dollar olub. Azərbaycandan 2016-cı ildə idxal 4 min 799 baş, ixrac isə 128 baş təşkil edib. Ötən ilin səkkiz ayında həmin göstəricilər müvafiq olaraq 2 min 189 baş və 64 baş olub. Ölkəmizdə heyvandarlığın inkişafına göstərilən dövlət dəstəyi, yeni iri və müasir fermer təsərrüfatlarının yaradılması, süni mayalanma tədbirlərinin intensivləşdirilməsi və digər məqsədyönlü tədbirlər bu sahənin böyük perspektivindən xəbər verir.

Vurğulandığı kimi, heyvandarlığın inkişafı istiqamətində atılan addımlar ötən il də davam etdirilib. 2017-ci ildə Şəki rayonu üzrə 1108 nəfər heyvan sahibinə süni mayalama yolu ilə alınmış 1139 baş buzovun hər birinə 100 manat olmaqla, ümumilikdə, 113 min 900 manat məbləğində subsidiya ödənilib. Eyni zamanda, ötən ilin dekabr ayında doğulmuş 218 baş buzova görə hesablanan 21 min 800 manat vəsait də 2018-ci ilin əvvəlində heyvan sahiblərinə ödəniləcək. Subsidiyalar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2015-ci il 24 dekabr tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Süni mayalama yolu ilə alınmış hər buzova görə subsidiyaların verilməsi Qaydası”na əsasən verilib. Ümumiyyətlə, 2017-ci ildə Şəki rayonunun şəxsi və fermer təsərrüfatlarında 5 min 801 baş inək, camış və düyə süni yolla mayalandırılıb. Bu, əvvəlki illə müqayisədə 2,2 dəfə və ya 3 min 129 baş çoxdur. Hazırda Şəki rayonunda 12 nəfər süni mayalama üzrə mütəxəssis fəaliyyət göstərir.

Ağsu rayonunda kənd təsərrüfatının aparıcı sahələrindən olan heyvandarlıqda ötən il də uğurlu nəticələr əldə edilib. Qeyd edək ki, 2017-ci ildə heyvandarlıq üzrə bütün göstəricilər əvvəlki ildəkinə nisbətən artıb. Bu artım artıq neçə illərdir ki, davam edir. Ötən il diri çəkidə ət istehsalı 60 ton artaraq 4492 tona, süd istehsalı 356 ton artaraq 30 min tona çatıb. Habelə yumurta istehsalı 86 min ədəd çoxalaraq 7 milyon 903 min ədəd, yun istehsalı isə 3 ton artaraq 306 ton olub.

Eləcə də Ağsu rayonunda heyvandarlıqla məşğul olan fermerlər son illər mal-qaranın cins tərkibinin süni mayalandırma yolu ilə dəyişdirilərək daha məhsuldar heyvanlarla əvəz edilməsində maraqlıdırlar və təsadüfi deyil ki, ötən il də bu istiqamətdə xeyli işlər görülüb. 2017-ci ildə 8 texnik tərəfindən 846 baş inəkdə süni mayalandırma aparılıb, 357 baş cins bala alınıb. Keçən il süni mayalandırma yolu ilə alınan buzovların sayı 2016-cı ildəki göstəricidən 71 baş çoxdur. Qeyd edək ki, süni mayalandırma yolu ilə doğulan hər buzov üçün dövlət tərəfindən 100 manat subsudiyanın verilməsi heyvandarlıqda bu işə marağı daha da artırıb.

Ötən il Yevlax rayonunda 745 baş inək və düyə süni yolla mayalandırılıb. Mayalandırılmış heyvanlardan 307 baş sağlam bala alınıb. Mayalama zamanı əsasən “Simmental” və “Qara-ala” cinsindən olan buğaların toxumları istifadə edilir. Süni mayalamadan alınan hər buzova görə fermerlərə 100 manat yardımın verilməsi süni mayalama tədbirlərinə marağı artırıb. Ötən il ərzində 228 nəfər heyvan sahibinə süni mayalama yolu ilə alınmış 254 buzovun hər birinə 100 manat olmaqla, ümumilikdə, 25 min 400 manat məbləğində subsidiya ödənilib. Digər buzovlar üçün də subsidiya hesablanıb və cari ilin yanvar ayının sonunadək heyvan sahiblərinə ödəniləcək.

Ağdam rayonunda da mal-qaranın cins tərkibi yaxşılaşır, heyvandarlıq məhsullarının istehsalı artır. Ötən ilin on bir ayı ərzində təsərrüfatlarda 3927,3 ton ət, 31 min 938,8 ton süd, 157,1 ton yun istehsal edilib. Əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ət istehsalı 1 faiz, süd istehsalı 2,5 faiz çox olub. Heyvandarlıq məhsullarının istehsalının artmasında mal-qaranın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması mühüm rol oynayır. Bununla bağlı rayonda heyvanların süni mayalanması uğurla həyata keçirilir. Rayon kənd təsərrüfatı idarəsindən verilən məlumata görə, 2017-ci ilin 11 ayında 2085 baş inək və düyə süni yolla mayalandırılıb, 744 baş sağlam cins buzov alınıb. Mayalanma zamanı əsasən “Holştein-friz”, “Simmental”, “Şvis”, “Şarole” cinsindən olan buğaların toxumlarından istifadə edilir.

Ölkəmizin şimal bölgəsində də son bir neçə ildə heyvanları süni mayalandırmaq üçün müraciət edən fermerlərin, eləcə də fərdi təsərrüfat sahiblərinin sayı xeyli artıb. 2017-ci ildə regionda 10 min 881 baş heyvan mayalandırılıb. Süni yolla mayalandırılan heyvanlardan 4 min 859 baş bala alınıb. Vurğulayaq ki, fermerlər süni mayalandırma üsulundan geniş istifadə etməklə heyvandarlıqda qısırlığı azaltmağa, eyni zamanda, balavermə faizini yüksəltməyə nail olublar. Şimal bölgəsində bu sahədə ən yüksək göstərici Xaçmaz rayonunda qeydə alınıb. Burada bu üsulla mayalandırılan 5 min 414 baş heyvandan 2 min 432 baş bala əldə olunub. Süni yolla mayalandırılan heyvanlardan Qusarda 1978, Qubada 808, Siyəzəndə 415, Xızıda 332, Şabranda isə 245 baş bala alınıb.

İmişlidə isə qoyunçuluq əsas təsərrüfat sahələrindən biridir. Rayonda təsərrüfatın bu sahəsinə böyük maraq olduğundan sürülərdə davarların baş sayı ilbəil artır. İndi rayonda onlarla fermer təsərrüfatın bu gəlirli sahəsi ilə məşğul olur və yaxşı mənfəət götürür. Hazırda rayonun təsərrüfatlarında 255 min 725 baş qoyun-keçi bəslənilir ki, bu da ötən ildəkindən 6089 baş çoxdur. Qoyunun əti və südü kimi yunu da yüksək qiymətə satılır. Cari ildə fermerlər bəslədikləri qoyunlardan ümumilikdə 379 ton yun tədarük ediblər. Hər qoyundan orta hesabla 1,6 kiloqram yun götürülüb. Ötən il isə bu rəqəm 1,5 kiloqram olub.

Saatlı rayonunda da aqrar sektorun müxtəlif sahələri ilə yanaşı, heyvandarlığın inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Rayonda bu sahənin inkişafını daha da sürətləndirmək, heyvandarlıq məhsullarının istehsalını artırmaq məqsədilə hər il yeni-yeni heyvandarlıq təsərrüfatları yaradılır ki, bu da öz növbəsində ət və süd istehsalının, mal-qaranın baş sayının artmasına səbəb olur. Son illər rayonda mal-qaranın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması istiqamətində də xeyli iş görülüb. Bu məqsədlə xarici ölkələrdən yüzlərlə ətlik və südlük düyələr gətirilir, süni mayalama məntəqələrinin şəbəkəsi genişləndirilir. Süni mayalama yolu ilə doğulan hər baş buzov üçün dövlət tərəfindən 100 manat subsidiyanın verilməsi təsərrüfat sahiblərinin heyvandarlığın inkişafında bu üsuldan geniş istifadə etmələrinə marağı daha da artırıb. Hazırda rayonda 9 süni mayalama məntəqəsi fəaliyyət göstərir və ötən ilin 11 ayı ərzində həmin məntəqələrdə mütəxəssislər tərəfindən mayalanma aparılmış 3 min 757 baş inəkdən 782 baş buzov alınıb.

Qeyd edək ki, hazırda Saatlının heyvandarlıq təsərrüfatlarında 67 min 407 baş iribuynuzlu mal-qara saxlanılır ki, bunların da əksəriyyəti süni mayalama yolu ilə cins tərkibi dəyişdirilmiş heyvanlardır.

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2018.- 9 yanvar.- S.7.