Azərbaycançılıq milli həmrəyliyin ideoloji əsaslarını təşkil edən mütərəqqi konsepsiyadır

Xalqımızın milli ideologiyasının əsas üstünlüklərindən biri qloballaşan dünyanın müasir çağırışlarına cavab verməsidir

Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi ideyası Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi siyasətin prioritet istiqamətlərindən biri olmaqla yanaşı, milli birliyi gücləndirən mühüm amildir. Bu yanaşma azərbaycançılıq ideologiyasını zənginləşdirən, onun məzmununu bütövləşdirən konseptual əsaslardan biridir. Hər şeydən əvvəl, ona görə ki, dünyanın harasında məskunlaşmasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar eyni etnik mənşəyə, dinə mənsub olub ortaq mental xüsusiyyətlərin, adət-ənənələrin daşıyıcısıdırlar. Əlbəttə, qloballaşan müasir dünyada azərbaycanlıların siyasi-inzibati sərhədləri aşaraq bir-biriləri ilə sıx ünsiyyətə girmələri, ümummilli maraqlarını humanizm, insan hüquqları çərçivəsində təmin etmələri yalnız milli yox, həm də ümumbəşəri bir ehtiyacdır.

Xüsusi vurğulamaq gərəkdir ki, müstəqillik illərində Ümummilli Lider Heydər Əliyevin və dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan xalqının dünya miqyasında milli-mənəvi, mədəni bütövlüyünün möhkəmlənməsi üçün məqsədyönlü, ardıcıl işlər görülüb və bunun sayəsində azərbaycançılıq milli həmrəyliyin ideoloji əsaslarını müəyyənləşdirən və təşkil edən mütərəqqi konsepsiyaya çevrilib.

Bütün bu məsələlərlə bağlı Milli Məclisin deputatı, akademik Nizami Cəfərovun fikirləri və araşdırmaları diqqəti cəlb edir. Akademik Nizami Cəfərov hesab edir ki, azərbaycançılıq ideologiyası XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində təşəkkül tapdıqdan sonra bir əsrdən artıq mürəkkəb, ziddiyyətli, lakin mənsub olduğu xalqın iradəsini ifadə etdiyindən ardıcıl, davamlı bir təkamül yolu keçmişdir. Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülünün bir sıra mərhələləri mövcuddur. Akademikin qənaətinə əsasən, bu gün ölkədəki iqtisadi, ictimai-siyasi və intellektual-mədəni şərait imkan verir ki, azərbaycançılıq ideologiyasının keçdiyi tarixi yol hərtərəfli, dərindən və geniş müzakirələr əsasında necə varsa, o cür araşdırılıb öyrənilsin, xüsusilə gənc nəslin Azərbaycan xalqını, Azərbaycan dövlətini müstəqilliyə gətirib çıxaran milli ideologiya, onun hansı şəraitdə formalaşdığı, eləcə də Əli bəy Hüseynzadə, Məhəmməd ağa Şahtaxtinski, Əhməd bəy Ağayev, Nəriman Nərimanov, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Səməd Vurğun, Mirzə İbrahimov kimi müxtəlif miqyaslı və mövqeli milli ideoloqların tərcümeyi-halları haqqında kifayət qədər aydın (və mükəmməl) təsəvvürləri olsun.

Nizami Cəfərovun fikrincə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 21 yanvar 2014-cü il tarixli Sərəncamı ilə türk xalqlarının mədəni inteqrasiyasının məfkurə kimi təşəkkül tapmasında mühüm rol oynayan, müasir cəmiyyət quruculuğunda demokratik prinsiplərin ənənəvi dəyərlər zəminində bərqərar olmasının vacibliyini irəli sürən və müstəqil milli dövlətçiliyin nəzəri əsaslarının hazırlanmasında yaxından iştirak edən görkəmli ictimai xadim Əli bəy Hüseynzadənin 150 illik yubileyinin keçirilməsi müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin, ilk növbədə, milli ideologiyanın tarixinə münasibətinin göstəricisidir. Və bu sözləri cənab Prezidentin bir sıra digər sərəncamları barəsində də demək olar. Onların hər biri, bir tərəfdən, milli ideologiya klassiklərini geniş ictimai miqyasda tanıtmağa, ikinci tərəfdən, milli ictimai şüuru zənginləşdirməyə, üçüncü tərəfdən isə milli ideologiyanın köklərini, mənbələrini onun müasir təzahür texnologiyaları ilə üzvü vəhdətdə - bir bütöv halında təsəvvür eləməyə münbit şərait yaradır.

“Məlumdur ki, istər təşəkkül dövründə, istərsə də müxtəlif təkamül mərhələlərində, xüsusilə XX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərindən 70-ci illərinin əvvəllərinə qədər azərbaycançılıq ideologiyası həm ölkə daxilində, həm də ölkə xaricində biri digərindən, demək olar ki, təcrid olunmuş halda fəaliyyət göstərib. Ölkə daxilində bu ideologiya get-gedə məhdudlaşdırılıb, hətta tamamilə unutdurulması üçün hər cür cəhdlər edilib, az-çox təzahürləri isə müxtəlif mənəvi-ideoloji istiqamətlərə (məsələn, liberal vətənpərvərlik) yönəldilməklə amorflaşdırılıb. Xaricdə isə sosial bazası olmayan romantik xəyallara çevrilib. Və bütün hallarda Azərbaycan xalqının milli ideallarının qarşısını həm administrativ, həm diplomatik, həm də ekspressiv yollarla məhz sovet-sosialist ideologiyası kəsib, lakin milli idealları məhv etmək mümkün olmadığı kimi, milli ideologiyanı da sona qədər unutdurmaq, yaddaşlardan silmək mümkün olmayıb. Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev SSRİ dövründə respublikamıza rəhbərlik etməyə başladığı dönəmdən etibarən azərbaycançılığı milli və dövlət ideologiyasına yüksəldib. Azərbaycançılıq anlayışının bütün dünyada yüksəldilməsi nəticəsində bu gün milli qürur yalnız sözdə deyil, həm də işdə, əməldədir. Ölkədə abadlaşan, yeni rəmzlərini yaradan şəhərlər, kəndlər, çəkilən yollar, yaradılan təhsil müəssisələri, tətbiq edilən müasir idarəçilik texnologiyaları, dünya standartları ilə müqayisə olunan müxtəlif təsisatlar, idmanda, mədəniyyətdə indiyə qədər bu miqyasda görünməmiş beynəlxalq uğurlar Azərbaycan insanını mənən, ruhən yüksəldən, belə demək mümkünsə, onun mənəvi saflaşmasını təmin edən hadisələrdir”, - deyə N.Cəfərov vurğulayır.

Akademik qeyd edir ki, Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə Prezident İlham Əliyev mərhələsinin göstəricilərindən biri Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevə, Onun milli dövlət quruculuğu fəlsəfəsinə ölkə, eləcə də dünya miqyasında layiq olduğu bir ehtiramla, intellektual-analitik həssaslıqla yanaşılmasıdır. Və bu, ona görə zəruridir ki, Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideologiyasının bir-birindən əsaslı şəkildə fərqli olan təkamül mərhələlərinin müəllifi olmaqla yanaşı, bu gün davam edən mərhələsinin perspektivlərini də müəyyənləşdirib. Onun sözlərinə görə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin tarixi xidmətlərinin həm ölkə, həm də dünya miqyasında yüksək qiymətləndirilməsi, geniş təhlil və təbliğ olunması azərbaycançılıq ideologiyasının, Azərbaycan xalqının milli ideallarının təntənəsi deməkdir.

Millət vəkili deyib ki, Azərbaycan xalqının müasir Türk dünyasının üzvi tərkib hissəsi olması, beynəlxalq aləmdə Türk dünyasının ortaq maraqlarının cəsarətlə müdafiəsi də bu kontekstdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Prezidenti Türk dünyasının öndə gedən liderlərindən biri kimi böyük nüfuz sahibidir. “İslam (müsəlman) dünyasına mənsubluq da bugünkü Azərbaycanın həm mənəvi-mədəni, həm də ictimai-siyasi xarakterində bütün parlaqlığı ilə təzahür edir. Prezident İlham Əliyevin müsəlman xalqlarına qarşı müəyyən beynəlxalq dairələrdə aparılan mürtəce, antihumanist kampaniyalara dəfələrlə ən yüksək tribunalardan Öz etirazını bildirməsi, Azərbaycanın bir nümunəvi müsəlman ölkəsi olaraq inkişafı buna sübutdur. Müasir qloballaşma şəraitində Azərbaycan dünyaya sürətlə inteqrasiya olunur. Azərbaycan yalnız regionda deyil, eyni zamanda, dünyada maraqlı bir dövlətdir. Ona görə də ölkənin mədəniyyət siyasəti, o cümlədən dil siyasəti də dünya üçün maraqlıdır. Azərbaycan dilinin, eyni zamanda, türk dilləri miqyasında mövqeyi get-gedə sürətlə yüksəlir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışlarında dil, ədəbiyyat məsələlərinə daim xüsusi diqqət göstərilir. Müasir beynəlxalq münasibətlər şəraitində ana dilini həm inkişaf etdirmək, həm də qorumaq həqiqətən də, çox əhəmiyyətli məsələdir. Prezident İlham Əliyevin münasibəti göstərir ki, dövlətimiz həqiqətən xalqın arzuları, idealları ilə yaşayan bir dövlətdir”, - deyə akademik bildirib.

Onun sözlərinə görə, türkçülük, müsəlmançılıq və müasirlik triadası bu gün Azərbaycanda klassik formulunda tətbiq edilməklə qalmayıb, mərhələnin və dövrün tələblərinə uyğun olaraq yaradıcılıqla yaşanır ki, bu da Azərbaycan dövlətinin yürütdüyü tarazlaşdırılmış, humanist və uzaqgörən siyasətin nəticəsidir.

N.Cəfərov onu da söyləyib ki, müxtəlif mədəniyyətlərə, dünyagörüşlərinə təmkinli dialoq əsasında hörmətlə yanaşılması, qloballaşan dünyanın çağırışlarına həssas, anlamlı münasibət, multikulturalizm azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə mühüm mərhələlərdən hesab oluna bilər: “Nə üçün? Ona görə ki, hər hansı ideologiya nə qədər mütərəqqi olsa da, özünü təcrid edirsə, həm tarixi, həm müasir, həm də gələcək çox müxtəlif ideologiyalarla hesablaşmazsa, prinsip etibarilə, yaşaya bilməz. Azərbaycan xalqı və dövlətçiliyi tərəfindən azərbaycançılıq ideologiyasının tətbiqi, müdafiəsi və inkişaf etdirilib təkmilləşdirilməsi dünya miqyasında çox müxtəlif ideoloji proseslər kontekstində baş verdiyi hamıya məlumdur. Və bu proseslər azərbaycançılığı birmənalı inkar edə bilmədiyi kimi, birmənalı təsdiq də edə bilməz. Lakin Azərbaycan xalqının milli ideologiyasının nəinki danılmaz, hətta mübahisəsiz bir üstünlüyü vardır ki, onun mahiyyətində üç tamamilə humanist dəyər komponenti ifadə olunur. Bunlar etnik mənsubiyyət, dini mənsubiyyət və dünyəvi mənsubiyyətdir. Bu ideologiyada öz əksini tapmış fəlsəfə və ya metafizikada, eləcə də onun mənsub olduğu xalqın təfəkküründə nə etnik məhdudluq, nə dini dözümsüzlük, nə də antihumanizm yoxdur. O, var ki, Azərbaycan xalqı da, dünyanın bütün digər xalqları kimi, müəyyən bir etnik mənşəyə, müəyyən bir dini dünyagörüşə mənsubdur və bütün digər xalqlar kimi, müasir dünyanın üzvi tərkib hissəsidir”.

Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə Prezident İlham Əliyev mərhələsi özünəməxsus dinamizmlə zənginləşməkdə, milli ictimai şüurun əsaslarını müəyyənləşdirməkdə və Azərbaycan xalqının dünya birliyindəki mövqeyini inamla yüksəltməkdədir. Bugünkü Azərbaycan gerçəkliyinin bütün dünyada diqqətçəkən bir cəhəti də müxtəlif mədəniyyətlərə, dünyagörüşlərinə təmkinli dialoq əsasında hörmətlə yanaşılması, qloballaşan dünyanın çağırışlarına həssas, anlamlı münasibət, multikulturalizm hesab oluna bilər.

Nardar BAYRAMLI

Yeni Azərbaycan.- 2021.- 2 fevral.- S.7.