Yaddaşlardan silinməyən yazıçı

İsmayıl Şıxlının anım günüdür

Tarixin müxtəlif zamanlarında təsdiq olunub ki, Vətənin, millətin ağır günündə iki böyük qüvvə öndə dayanıb: biri millətin, Vətənin sərkərdəsi, biri də millətin, yetirdiyi böyük qələm və söz adamları, işıqlı ziyalıları. Görkəmli Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı ədəbi-mədəni həyatımızda, ictimai-bədii fikir tariximizdə özünəməxsus mövqeyi, orijinal dəsti-xətti, şəxsiyyəti ilə seçilir. Yazıçının milli hiss və Vətən sevgisi təsvir olunmayacaq dərəcədə güclü olub. O, bütün həyat və yaradıcılığını azərbaycançılığa həsr etmiş əvəzolunmaz şəxslərdən olub.

Bu gün xalq yazıçısının vəfatından 30 il ötür. Həyatı boyu həm ədəbi, həm də ictimai-siyasi fəaliyyətində azərbaycançılıq mövqeyində duraraq, milli mentalitet, ?ətənin azadlığı, müstəqillik duyğusu ilə yaşayıb. Millilik, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanılması, milli mədəniyyətin, milli əxlaqın gənc nəslə çatdırılması baxımından onun əsərlərinin dəyəri və ibrət dərsləri çox güclüdür.

İlk mətbu əsəri “Quşlar” şeiri 1938-ci ildə “Ədəbiyyat” qəzetində dərc olunub. İsmayıl Şıxlı təkcə bir şeirini çap etdirdikdən sonra şeir aləmindən uzaqlaşdı. Başa düşdü ki, şeir yazmaq onda yaranmış olan bir həvəsdir. Bəlkə də keçici, ötəri bir hissdir. Başa düşdü ki, sözünü demək üçün şeir meydanı ona kifayət etmir və bəlkə də bu meydanda o, bütöv bir tam halında özünü tapa bilmir. Bu barədə vaxtilə verdiyi müsahibələrinin birində deyir: “Bircə onu deyə bilərəm ki, şeirin atı məni üstdən tez saldı. Bircə şeir çap elətdirəndən sonra, şeirin mənim yemim olmadığını başa düşdüm”.

Onun qiymətli kitablarını, “Ayrılan yollar”, “Dəli Kür” romanlarını oxuduqca daha çox öz “Mən”imiz, kökümüz üstündə düşünmüş, milli özünüdərkimiz üzərində tərbiyə olunmuşuq. “Ayrılan yollar” romanı nəsr sahəsində İsmayıl Şıxlının özünə olan inamını artırdı. Həmin inam, uğur onu “Dəli Kür”ə gətirdi. İsmayıl Şıxlı yaradıcılığının milli ruhu - Azərbaycan insanının xarakteri bizi özümüzə göstərib və düşündürüb ki, Azərbaycan kişisinin bədii obrazı - xırdalıqdan, gözüqıpıqlıqdan yox, bəylikdən, cəsarətdən, qürur və milli xarakterdən keçməlidir. Yazıçı bizə hələ ötən əsrin 60-cı illərində bədii obraz olaraq Cahandar ağanı bağışlamışdı. Hətta İsmayıl Şıxlı “Kommunist” qəzetində yazmışdı ki, əsər yazılıb kinossenariləşdiyi çağlarda - yuxarılarda, keçmiş sovet ittifaqında əsərə qarşı aqressiv münasibət olmuşdu. Bir anlıq xatırlayaq Azərbaycan bəyi Cahandar ağanın rus “soldatları” tərəfındən necə güllələndiyini! Hətta İsmayıl Şıxlı məsələsinə Yazıçılar İttifaqında, MK plenumlarında baxılmasına Azərbaycan KP MK qarşısında tələb qoyulmuşdu. Lakin İsmayıl Şıxlının şəxsiyyət və ləyaqəti hər hansı bir addımın atılmasına, cəsarətin göstərilməsinə sipər olmuşdu. O, öz milli nümunəsinə görə bu təhdid və təqiblərdən qoruna bilmişdi.

İ.Şıxlı sənətdə olduğu kimi, həyatda da vətənpərvərlik duyğularını, vətəndaşlıq qürurunu qoruyub, hər şeydən uca tutub. Yaradıcılığında ifadələrin sadə, mənanın aydın, eyni zamanda fəlsəfi olması daha çox İ.Şıxlının xalq yaddaşı və xalq ruhu ilə bağlandığını təsdiqləyir. Onu həmişə xalqın taleyi, mənəviyyatı düşündürdüyündən əsərləri xalqın ürəyinə tez yol tapıb. Bu əsərlər onun görkəmli Azərbaycan yazıçısı kimi tanınmasına və xalq tərəfindən sevilməsinə səbəb olub.

Əsərləri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. Xidmətlərinə görə “Qızıl Ulduz” (1945), “Şərəf nişanı” (1971), “Qırmızı əmək bayrağı” (1979), II dərəcəli “Böyük Vətən müharibəsi” (1985) ordenləri və medallarla təltif edilib. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanını (1973) və Azərbaycan Respublikasının “Şöhrət” ordenini almışdır.

Yazıçı 1995-ci il iyulun 26- da Bakıda vəfat edib, Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Yeganə BAYRAMOVA

Yeni Azərbaycan .- 2025.- 26 iyul (№129).- S.8.