Muğam gözəlliyin və məhəbbətin rəmzidir

Bakıda keçirilən “Muğam aləmi” Beynəlxalq Muğam Festivalı dünyanın musiqi sənətinə və elminə böyük töhfə oldu

Mart baharın gəlişi və Novruz bayramı baxımından xalqımızın yaddaşında əbədi və özünəməxsus yer tutur. Lakin ölkəmizdə reallaşan daha bir əlamətdar hadisə ilə bağlı mart ayı dünya musiqi ictimaiyyətinin yaddaşına yeni iz saldı. Martın 18-dən başlayaraq Bakıda keçirilən səkkiz günlük “Muğam aləmi” Beynəlxalq Muğam Festivalı dünyanın musiqi sənətinə və elminə böyük töhfə oldu. Bu hadisəni Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva da yüksək dəyərləndirdi: “Muğam sənətinə həsr olunmuş və belə yüksək səviyyədə keçirilən beynəlxalq simpozium muğamın təkcə Azərbaycanın mədəniyyəti və elmi üçün yox, dünya musiqi tarixi üçün nə qədər dəyərli, nə qədər maraqlı olduğunun göstəricisidir”.

Milli sərvətimiz, mənəvi dəyərlərimizin daşıyıcısı və etnosumuzun ən mükəmməl səlnaməsi olan muğamın təbliği sahəsində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın başladığı işlərin bəhrəsi olaraq bu tədbir mədəniyyətlərarası dialoqa çevrildi. Beynəlxalq Elmi Simpoziumda və Beynəlxalq Muğam müsabiqəsində İran, Suriya, İraq, Mərakeş, Özbəkistan, Tacikistan, Qazaxıstan, Misir, Türkiyə, Almaniya və digər ölkələrin təmsilçilərinin, həmçinin, Beynəlxalq Musiqi Şurasının muğam bölməsində bu janrın təhlili, təbliği ilə məşğul olan məşhur alimlərin bir araya gəldiyi Bakı, eyni zamanda, muğam sənətinin tarixində yeni bir mərhələnin başlanğıcının yazıldığı məkana çevrildi. Bəşəri mədəniyyət proqramı bütün dünyanın ən məhşur alimləri tərəfindən bəyənildi və təsdiq edildi.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan xalqının yaranışını, onun soy-kök və inkişaf tarixini özündə əks etdirən muğam sənətinə bu səviyyədə diqqət azərbaycanşünaslıq elminə ən böyük töhfə olmaqla yanaşı, dünya musiqi elmi üçün də geniş perspektivlər açdı. Bu da səbəbsiz deyil. Məsələ burasındadır ki, muğamın elmi baxımdan açımı həmişə bir pünhanlıq ehtiva etsə də, son illər onun sirli və sehirli, mürəkkəb quruluşu araşdırmaçıların ciddi marağına səbəb olub. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, musiqişünaslar, ədəbiyyatşünaslar, tarixçilər, qədim yunan və orta əsr filosofları Şərqdə inkişaf edən bu unikal sənətin sirlərini, muğamların bəşərin inkişafında rolunu və gərəkliyini daha dərindən öyrənmək üçün çoxlu araşdırmalar aparıblar.

Bəşəriyyətin ölməz musiqisi-muğam

Mütəxəssislərin gəldiyi qənaət budur ki, muğam sadəcə, ənənəvi musiqi deyil, həmçinin, milli və beynəlmiləl təfəkkür tərzidir. İnsanı kamilləşdirən, zəka və idraka qida verən bu musiqi insanla təbiət arasında harmonik müvazinəti tənzimləməklə yanaşı, bəşəriyyətin mənəvi dəyərlərinin inkişafında mühüm rol oynayıb. İnsanlıq tarixini araşdıranların qənaətincə bir zamanlar bəşəriyyətin sahib olduğu vahid mədəniyyətin mövcudluğu danılmazdır. Azərbaycan türklərinin yaşadığı ərazilərdə yaranıb formalaşmış muğam isə bu mədəniyyətin qayəsini təşkil edib. Hətta son illər aparılan araşdırmalar nəticəsində sübut olunub ki, muğamın yaranması və inkişafı əvvəllər güman edildiyi kimi Sasanilər, Midiya və Şumer dövrü ilə yox, daha qədim dövrlərlə bağlıdır. Çağdaş dövrümüzdə muğamlar tar, kamança, ud, balaban, ney, saz kimi musiqi alətlərində çalındığı kimi, qədim dövrlərdə də tənbur, çəng, nüzhə, müğni, setar, çartar, pənctar və başqalarında ifa edilərmiş. Muğamın ifa edildiyi qədim musiqi alətlərindən biri olan sazın rəsmlərinə Qobustan qayalarında rast gəlinməsi mütəxəssislərin nəticələrini əsaslı şəkildə isbatlayır. Qobustan qayaüstü rəsmlərində saz alətini ifa edən aşıq, eyni zamanda, saz çalanlar ansamblı öz əksini tapıb. Qədim saz ifaçılarının “Şur”, “Segah”, “Rast”, “Bayatı-İsfahan”, “Əbu-Əta”, “Neyriz-Kəbir”, “Çoban-Bayatı” muğamlarını ifa etdikləri artıq isbatlanıb. Bu isə Azərbaycan musiqisi arasında xüsusi yer tutan muğamların yaşına, yaranış və formalaşma tarixinə aid ən gözəl sübutdur.

Tarix öz sirlərini zamanı gəldikcə bəşəriyyətə töhfə edir. Keçmiş bəşər mədəniyyətini araşdıranlar bütün insanların bir mənşədən, bütün dillərin və dinlərin bir kökdən qaynaqlandığını israr edirlər. Yenidən həmin mədəniyyətə sahib olmaq, yenidən bütün insanları qardaşlaşdırmaq, bəşəriyyətin səcdə qıldığı bir mədəniyyət yaratmaq üçün yollar arayan zəka sahibləri isə istinad nöqtəsi kimi muğamı götürüblər. Öz ruhunun əlçatmaz bakirəliyində bəşəriyyətin ən mübhəm duyğularını dilə gətirmək və Yer kürəsini cənnətə çevirmək qüdrətinə malik bu ilahi musiqinin sirləri insanlığı xilas edəcək. Dünya şöhrətli muğam ustası Alim Qasımov söhbətlərində qeyd edir ki, dəfələrlə Avropanın konsert salonlarında muğam ifa edərkən dinləyicilərin göz yaşlarını saxlaya bilmədiklərinin şahidi olub. İnsanlar bu musiqini dinləyəndə niyə ağladıqlarını anlaya bilmirlər.

Muğamı öyrənməyə çalışan elmin məqsədi gələcək inkişaf yolunu düzgün müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Bu isə qloballaşmadan qaça bilməyən dünyada Azərbaycan mədəniyyətinin özünəməxsus yeri olacağını söyləməyə əsas verir. Çünki musiqi mədəniyyətimizin elə bir janrı yoxdur ki, orada muğamın təsiri hiss olunmasın. Balet, opera, estrada, mahnı janrı, caz musiqisi muğamın sintezindən yaranıb, onun süzgəcindən keçib. Təsadüfi deyil ki, Şərqin ilk operası olan və ötən il təntənəli şəkildə YUNESKO çərçivəsində 100 illiyi qeyd olunan “Leyli və Məcnun” əsərini yaratmaqla Üzeyir Hacıbəyov muğamı opera teatrı səhnəsinə gətirib. Muğam prinsiplərinin əsasında musiqi bəstələmək qaydalarını aşkar edən azərbaycanlı bəstəkar bununla da dünya musiqiçilərinə yeni cığır açmış olub. Həmin cığır isə bəşəriyyətin yenidən vahid mədəniyyətə sahib olacağı məqama aparan yolu göstərmiş oldu. Daha sonra Fikrət Əmirovun, Niyazinin, Qara Qarayevin simfonik muğamları dünya musiqi xəzinəsinin qiymətli incilərinə çevrildi.

Muğ tayfalarının muğamı-Azərbaycanın sevgi və barış ideologiyası

Azərbaycan xalqının qədim etnik soy-kökündə özünüməxsus yer tutan tayfaların adının həm də qədim musiqi janrı-muğamda öz əksini tapması xalqımızın malik olduğu bu xəzinənin qiyməti haqqında ilk andaca lazımi təsəvvür yaradır. Tarixi faktlar sübut edir ki, Muğ-mağ kahinləri dövlətin idarə olunmasında, elmdə, incəsənətdə, təbabətdə, musiqi sənətində mahir istedada malik insanlar olublar. Onların, eyni zamanda, çox qədim tarixə malik olmaqla yanaşı, ilk səmavi allahların yaradıcıları olduqları da isbatlanıb. Dünya tibb elminin insan qəlbinə nüfuz edən musiqi ilə xəstələri müalicə etməyin, hətta cərrahi əməliyyat aparmağın mümkünlüyünün isbatına qalxması muğ kahinlərinin belə qabiliyyətə malik olmaları haqda nəticələri təsdiqləmiş olur. Və musiqişünas alimlərin yekdil qənaəti budur ki, müalicə üçün istifadə edilən musiqi məhz kahinlərin allahlarla təmasında körpü rolunu oynayan muğam olub. Muğam havalarının Muğanla bağlı olması görkəmli filosof-şair Nizami Gəncəvinin “İqbalnamə” əsərində də öz əksini tapıb: “Müğənni, qədim bir hava çal, muğlar kimi bir muğan havası çal”.

İskəndərin yeddi filosofla xəlvətə çəkilməsi səhnəsində şairin yenə də muğam havasına işarə edərək onu qədim hava adlandırması bu fikri bir daha təsdiq edir. Muğam qədim tarixi və mədəniyyəti olan xalqımızın öz keçmişini, qədim adət-ənənələrini, təsərrüfat həyatını, məişətini, qonşu xalqlarla əlaqə və münasibətini, mənsub olduğu xalqın təfəkkürünün bəsitdən mürəkkəbə doğru inkişafını hərtərəfli öyrənmək üçün aparılan araşdırmalarda ən gözəl vasitə rolunu oynaya bilər. Çünki bütün bu məqamlar muğamlarımızda, onların adında öz əksini tapıb və tarixi izlərini yaşadır. Azərbaycanın toponimləri, onların əsas qanunauyğunluqları, prinsipləri, formalaşma yolları, xalqımızın etnoqrafiyası, milli təfəkkürü, tarixi coğrafiyası ilə bağlı tam təsəvvür yaratmağa əsas verən muğamlarda bəşəriyyətin formalaşması sirri hələ də özünü qoruyub saxlayır.

Bir sözlə, bəşəriyyətin qeyri-maddi irsinin inciləri siyahısına düşən muğam sivilizasiyaların qovuşduğu bir məkanda-Azərbaycanda əsrlər boyu formalaşaraq həm də bütün mədəniyyətimizin kökünü təşkil edib. Təsadüfi deyil ki, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva Beynəlxalq Muğam Festivalının açılışındakı çıxışında xüsusi olaraq qeyd edib ki, zəngin mədəniyyətimizin və tariximizin gözəl incilərindən biri olan muğam sənəti bizim milli sərvətimizdir: “Muğam Azərbaycan xalqına xas olan ən gözəl xüsusiyyətlərin daşıyıcısıdır. Torpağa, köklərə bağlılıq, vətənpərvərlik, milli ləyaqət hissi, qonaqpərvərlik, xeyirxahlıq, mərhəmət, emosional zənginlik-bütün bu hisslər muğam fəlsəfəsinin əsasındadır. Odur ki, desəm, muğam gözəlliyin və məhəbbətin rəmzidir, yanılmaram”.

KƏBUTƏR

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 2 aprel.- S.2.