Qərb və Şərq ədəbi ənənələrini yeni yaradıcılıq üslubu ilə tədqiq edən böyük alim

Bakıda görkəmli şərqşünas alim Aida İmanquliyevanın 70 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumu keçirilib

Oktyabrın 10-da Bakıda, “Buta” sarayında  XX əsrin görkəmli şərqşünas alimi, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr edilən “Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr” mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumu işə başlayıb.

Milli Elmlər Akademiyasının və Böyük Britaniyanın Oksford Universitetinin İbn Ərəbi Cəmiyyətinin təşkilatçılığı ilə keçirilən simpoziumda dünyanın humanitar və ictimai elmlər sahəsində aparıcı elm mərkəzləri olan ABŞ-ın Corc Vaşinqton və Boston universitetlərinin, Rusiya Elmlər Akademiyasının Maksim Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun, Sankt-Peterburq Şərq Əlyazmalar İnstitutunun, eləcə də Fransa, İspaniya, Misir, Böyük Britaniya, Türkiyə, İran, Suriya, Əlcəzair, Latviya, Qazaxıstan və başqa ölkələrin tanınmış alimləri, elmi ictimaiyyətin nümayəndələri, habelə Azərbaycanın dövlət və hökumət nümayəndələri, Milli Məclisin deputatları iştirak ediblər.

Elmi tədbirdə Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı, alimin qızı Mehriban Əliyeva iştirak edib.

Salonda quraşdırılmış monitorlarda Aida İmanquliyevanın mənalı ömrünün müxtəlif məqamlarını əbədiləşdirən slaydlar nümayiş olunub.

Simpoziumu giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov deyib ki, tədbir mədəniyyətlərarası dialoqun davamıdır. Bu dialoq görkəmli şərqşünas alim, gözəl insan və pedaqoq Aida İmanquliyevanın elmi yaradıcılığının əsas mahiyyətini daha mükəmməl öyrənməyə xidmət edir. Simpoziumun professor Aida xanımın 70 illik yubileyinə həsr olunmasında da dərin rəmzi məna var. Azərbaycan Şərqlə Qərbin qovuşduğu məkanda yerləşdiyinə görə həm Qərbi, həm də Şərqi qavramaq üçün nadir imkanlar verir. Azərbaycanın ictimai həyatı və mədəniyyəti həm Şərqin, həm də Qərbin mütərəqqi ideya və dəyərlərini özündə yaşadır.

Növbəti simpoziumun Bakıda keçirilməsi ilə bağlı təklifi eşidəndə bir qədər təəccübləndiyini xatırladan İbn Ərəbi Cəmiyyətinin sədri Qrenvill Kollinz deyib ki, biz Azərbaycanda İbn Ərəbi nəzəriyyəsini araşdıran alimlərin olmadığını düşünürdük. Ancaq sonradan məlum oldu ki, biz haqlı deyilik. Azərbaycanda İbn Ərəbi yaradıcılığı geniş tədqiq edilib. Bu istiqamətdə görkəmli şərqşünas Aida İmanquliyevanın xidmətlərini xüsusi qeyd etmək istəyirəm.

Akademik Aleksandr Kudelin Rusiya Elmlər Akademiyasının prezidenti Yuri Osipovun təbrik məktubunu oxuyub. Məktubda deyilir ki, simpozium dünyada sivilizasiyalararası dialoqun məntiqi davamıdır. Əhəmiyyəti olduqca böyük olan tədbirin gündəliyinə daxil edilmiş mövzular XXI əsrdə Şərq ilə Qərb arasında bərabərhüquqlu münasibətlərin təşəkkül tapmasına xidmət edir. Simpoziumun görkəmli şərqşünas Aida İmanquliyevanın xatirəsinə həsr olunması alimin Azərbaycan elminə verdiyi töhfənin təsdiqidir. Aida İmanquliyeva şərqşünaslıq elminə böyük töhfələr verib, ərəb məhcər ədəbiyyatının tədqiq olunmasında məxsusi xidmətləri olub.

Beynəlxalq simpoziumun Bakıda keçirilməsinin görkəmli şərqşünas Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə layiqli elmi töhfə olduğunu diqqətə çatdıran Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar milli ədəbiyyatımızda Şərq-Qərb dialoqu mövzusuna toxunub. Şərqdə ilk dram əsərlərinin, ilk operanın, teatrın ölkəmizdə yaranması Azərbaycanın həmişə Qərb dəyərlərini və Şərq ruhunu birləşdirən bir məkan olduğunu göstərir. 2009-cu ildə Bakının İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan edilməsi, bu istiqamətdə keçirilən tədbirlər və elə bu simpoziumun özü sübut edir ki, Azərbaycan indi də Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin inkişafına çalışır.

Azərbaycanda İbn Ərəbi yaradıcılığının geniş tədqiq olunmasını müsbət hal kimi qiymətləndirən amerikalı professor Seyid Hüseyn Nasr görkəmli alim Aida İmanquliyevanın xatirəsinə həsr olunmuş bu simpoziumun əhəmiyyətini vurğulayıb.

İslam Konfransı Təşkilatı Parlament Assambleyasının baş katibi professor Mahmud Erol Kılıc qeyd edib ki, Aida İmanquliyeva yeni ərəb ədəbiyyatının tədqiqinə böyük töhfələr verən görkəmli Azərbaycan alimidir. Bu simpozium isə insanlığın, Azərbaycanın, bütün elm adamlarının xeyrinə xidmət edən bir tədbirdir.

Aida İmanquliyevanın qızı, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, professor Nərgiz Paşayeva görkəmli şərqşünasın  şərəfli ömür yolu, nəsil şəcərəsi, təhsili, elmi, pedaqoji fəaliyyəti, təşkilatçılıq və idarəçilik bacarığı haqqında danışıb: “Uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olan Aida xanım Sovet İttifaqında və Azərbaycanda yeni ərəb ədəbiyyatı kursunun əsas yaradıcılarından biri idi. Aida xanım İmanquliyevanın elmi fəaliyyətinin əhatə dairəsi geniş və çoxşaxəli idi. Onun elmi əsərlərində Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi, yaradıcılıq üslubunun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkül tapması tədqiq olunmuşdur ki, bu da nəinki ərəb ədəbiyyatının, həmçinin bütün yeni Şərq ədəbiyyatının gələcəkdə tədqiqi üçün çox mühüm zəmin yaratmışdır. Üç monoqrafiya (“Mixail Nüaymə və “Qələmlər birliyi”, “Cübran Xəlil Cübran”, “Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri”) və 70-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan A.İmanquliyeva Şərq filologiyası sahəsində yazılmış bir çox elmi əsərlərin redaktoru olmuşdur. Aida xanımın doğulduğu, böyüdüyü ailənin və gəlin gəldiyi ocağın Azərbaycan xalqının ədəbi-mədəni fikrində öz yeri və sanbalı vardır. Belə bir mühit Aida xanımın ədəbi-elmi yaradıcılıqla gərəyincə məşğul olması üçün mənəvi zəmin yaratmışdır”.

Sonra simpozium işini AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun direktoru professor İlham Məmmədzadənin və İbn Ərəbi Cəmiyyətinin nümayəndəsi xanım Sesiliya Tvinçin rəhbərlik etdiyi birinci geniş iclasda davam etdirib. İclasda ABŞ-dan professor Ceyms Morris, Rusiyadan professor İ.Lisak, Böyük Britaniyadan doktor Ceyn Klark, Türkiyədən Mustafa Tahralı və Azərbaycanı təmsil edən doktor Kamandar Şərifov məruzələrlə çıxış ediblər.

Sonra simpozium işini AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı Gövhər Baxşəliyevanın və fransalı professor Denis Qrilin rəhbərlik etdiyi ikinci geniş iclasda davam etdirib. İclasda akademik Vasim Məmmədəliyev (Azərbaycan), professorlar Pol Ballafat (Fransa), Viktor Palleja de Bustinza (İspaniya) və Tariq Çələbi (Misir) məruzə ilə çıxış ediblər.

Həmin gün XX əsrin görkəmli şərqşünas alimi, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr edilən “Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr” mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumunun iştirakçıları Heydər Əliyev Fondunda olublar. Qonaqları səmimiyyətlə qarşılayan icraçı direktor Anar Ələkbərov onlara Ümummilli lider Heydər Əliyevin xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq yaradılmış Fondun məqsədləri, fəaliyyəti barədə məlumat verib. Simpoziumun iştirakçıları əvvəlcə Fondda görkəmli şair və filosof İbn Ərəbinin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan əlyazmalarına baxıblar. Filosofun “Zahiri və batili elmlər haqqında”, “Örtüyün qaldırılması” əsərlərinin əlyazmaları və “Hərflərin sirri haqqında” əsərinin əlyazmasının çap variantı haqqında məlumatlar qonaqlar tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bildirilib ki, kitabların tarixi 350 il bundan əvvələ gedib çıxır. Sonra Fondla tanış olan qonaqlara Ulu öndərin şəxsi arxivindən götürülmüş, onun həyat və fəaliyyətinin müxtəlif dövrlərini əhatə edən fotoşəkillər, Azərbaycan tarixinin bütöv bir dövrü barədə geniş təsəvvür yaradan zəngin materiallar barədə ətraflı məlumat verilib.

Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumunun iştirakçıları Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətindən bəhs edən filmə baxıblar. Sonda xatirə şəkilləri çəkdirilib.

Sonra “ÜNS” teatrında görkəmli şərqşünas alim Aida İmanquliyevanın xatirəsinə həsr edilmiş  konsert olub. Həyatdan vaxtsız köçən Aida xanım özündən sonra  zəngin elmi irs  qoyub gedib. Xatirə konserti həm kədərli, həm də şən notlara köklənibdi. Aydın məsələdir, insan xatırlandıqca yaşayır...

Gecədə Aida xanımın qızı, Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyeva iştirak edib.

Beynəlxalq simpozium oktyabrın 11-də öz işini bölmə iclaslarında davam etdirib.

Oktyabrın 11-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində AMEA-nın müxbir üzvü Səlahəddin Xəlilovun “Şərq ruhunun Qərb həyatı. Aida İmanquliyeva yaradıcılığının izi ilə” kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Azərbaycanda Şərq-Qərb problematikasının sistemli tədqiqinin əsasını qoyan görkəmli şərqşünas alim Aida xanım İnamquliyevanın 70 illik yubileyinə ithaf edilmiş bu kitabı Şərq-Qərb- Tədqiqat Mərkəzi buraxıb.

Bakıda keçirilən “Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr” mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumu günlərinə təsadüf edən təqdimat mərasimində Moskva Dövlət Universiteti Bakı filialının rektoru, kitabın elmi redaktoru, alimin qızı professor Nərgiz Paşayeva çıxış edib. O, bildirib ki, bu əsər XX əsrin görkəmli şərqşünas alimi, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın yaradıcılığına həsr olunub. Burada Aida xanım tərəfindən Azərbaycan oxucularına təqdim olunmuş Şərqi və Qərbi təmsil edən romantik şairlərin: şərqdə C.X.Cübran, Ə.ər-Reyhani və M.Nüaymənin, Qərbdə isə U.Bleyk, C.Bayron, R.Emerson və U.Uitmenin ideya dünyası işıqlandırılır, onların poetik yaradıcılığında tərənnüm olunan hər iki qütb arasındakı vəhdət ideyası hərtərəfli şəkildə şərh edilir. Aida xanımın tədqiq etdiyi Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhani və Mixail Nüaymənin əsərləri indiyədək Azərbaycan oxucularına geniş şəkildə təqdim olunmayıb. Bu səbəbdən də həmin ədiblərin bir sıra əsərləri ilk dəfə dilimizə tərcümə olunaraq kitabda işıq üzü görüb.

Adı çəkilən ərəb şair və yazıçılarının, habelə Aida xanımın əsərlərində onlarla müqayisəli şəkildə təqdim olunan Qərb romantik poeziyası nümayəndələrinin də yaradıcılığından bəzi fraqmentlər deniş oxucu kütləsinin ixtiyarına verilir.

Tədbirdə Səlahəddin Xəlilov və rusiyalı akademik Aleksandr Kudelin kitabın məziyyətlərindən danışıblar.

Simpoziumu işini oktyabrın 11-də bölmə iclaslarında da davam etdirib. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində “Professor Aida İmanquliyevanın elmi yaradıcılığında Şərq və Qərb” mövzusunda təşkil edilmiş ilk iclasa Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, professor Nərgiz Paşayeva, akademik Aleksandr Kudelin və professor Səlahəddin Xəlilov həmsədrlik ediblər. İclasda professorlar Nataliya Priqarina, Vilayət Cəfər, Gövhər Baxşəliyeva, Elxan Əzizov və elmlər doktoru İmamverdi Həmidovun “XIX əsrin birinci yarısında Şərq və qərb ədəbiyyatının qarşılıqlı təsiri: yarımçıq dialoqun davamı”, “Ərəb ədəbiyyatşünaslığında Şərq-Qərb ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi və Aida İmanquliyevanın tədqiqatları”, “İbn Ərəbi və Azərbaycan ədəbi-fəlsəfi fikir ənənələri”, “Şərq ədəbiyyatında romantizmə dair”, “Görkəmli şərqşünas alim, professor Aida İmanquliyevanın Azərbaycan şərqşünaslıq elminin inkişafında rolu”, “Aida İmanquliyevanın məqalələri” və “Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində “Ərəb ədəbiyyatı” fənninin tədrisində professor Aida İmanquliyevanın rolu” mövzusunda məruzələri dinlənilib.

Tədbirdə akademik Aleksandr Kudelin rus dilində çap edilmiş bir neçə kitabı Nərgiz Paşayevaya təqdim edib.

AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində “İbn Ərəbi və klassik Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunda keçirilmiş iclasa isə akademik Vasim Məmmədəliyev və professor Mahmud Erol Kılıc həmsədrlik ediblər. Tədbirdə professorlar Denis Qril, Teymur Kərimli, Seyyid Hüseyn Nasr, elmlər doktorları Sesiliya Tvinç, Afaq Əsədova və Lalə Əlizadənin “Laməkan”, “İbn Ərəbi və türk düşünürləri, “Azərbaycan ədəbiyyatı və sufizm”, “Xaqaninin “Şiniyyə” qəsidəsi və ona yazılan nəzirələr”, “İbn Ərəbinin baxışlarında nurun dönməsi”, “Mistisizm və ədəbiyyat: dünən, bu gün və sabah”, “Azərbaycan məktəbi və onun bugünkü əhəmiyyəti” mövzusunda məruzələri dinlənilib. Müzakirələrdən sonra bölmə iclaslarına yekun vurulub.

Oktyabrin 11-də XX əsrin görkəmli şərqşünas alimi, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş “Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr” mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumunun təntənəli bağlanış mərasimi keçirilib.

“Buta” sarayında keçirilən mərasimin iştirakçıları Aida xanımın qızı, Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyevanı hərarətlə qarşılayıblar. AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov bildirib ki, üç gün ərzində simpoziumun iştirakçıları Aida xanımın elmi yaradıcılığına müraciət edərək onun əziz xatirəsini yad ediblər. Simpozium çərçivəsində müxtəlif bölmələrdə geniş müzakirələr aparılıb, eyni zamanda mədəni kütləvi tədbirlər keçirilib. M.Kərimov qeyd edib ki, bu elmi toplantı Aida İmanquliyevanın elmi fəaliyyətinin xatırlanması, həm görkəmli şərqşünas alim İbn Ərəbinin yaradıçılığı barədə məruzələrin dinlənilməsi, həm də yeni elmi əlaqələrin qurulması baxımından əhəmiyyətli olub. Mərasimdə İbn Ərəbi Cəmiyyətinin sədri Qrenvil Kollinz, ABŞ-dan olan şərqşünas alim, professor Seyyid Hüseyn Nasr simpoziumun yüksək səviyyədə təşkilinə görə Heydər Əliyev Fonduna, Fondun prezidenti Mehriban xanım Əliyevaya, ölkə rəhbərliyinə minnətdarlıqlarını bildiriblər. Tədbir ziyafətlə yekunlaşıb.

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 10 oktyabr.- S.4.