ERMƏNİSTAN AŞ PA-da QARABAĞ DİALOQUNDAN QAÇIR

Ermənistan siyasi dairələrində AŞ PA-nın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair Alt Komitəsinin fəaliyyətinin bərpası ilə bağlı ciddi mübahisələr yaranıb. Xəbər verildiyi kimi, Assambleyanın bu günlərdə başa çatan qış sessiyasında Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpası barədə qərar çıxarılıb. Bu qərar Ermənistan tərəfini ciddi məyus edib, dərhal Ermənistan nümayəndə heyəti dərhal elan edib ki, bu komitənin fəaliyyətini boykot edəcək. Hazırda Ermənistanda nümayəndə heyətinin boykot qərarının nə dərəcədə düzgün olduğuna dair mübahisələr gedir.

Ermənistanın AŞ PA-dakı nümayəndə heyətinin rəhbəri David Arutyunyan dünən İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, AŞ PA əvvəldən Qarabağ münaqişəsində düzgün olmayan mövqe tutub: “Assambleyanın Qarabağa dair Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasına dair çıxardığı birtərəfli qərar buna sübutdur”. Arutyunyan etiraf edib ki, onların Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasına mane olmaq üçün AŞ PA-da göstərdikləri fəaliyyət uğursuz olub. Erməni nümayəndə heyətinin rəhbəri qeyd edib ki, AŞ PA prezidenti Mövlud Çavuşoğlu ötən il dəfələrlə Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasını gündəliyə çıxarmağa çalışıb. AŞ PA-nın bu, ilki qış sessiyası ərəfəsində keçirilən Büro iclasında, nəhayət, bu məsələ həll edilib, erməni nümayəndə heyətinin isə Büro üzvlərinə göndərdikləri məktubların heç biri ünvana çatmayıb. Həmin məktublarda Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpası yolverilməz hesab olunurdu.

Arutyunyan deyib ki, erməni nümayəndə heyəti Alt Komitənin iclaslarına qatılmaq fikrində deyil, çünki inanır ki, komitə Ermənistan və Azərbaycan nümayəndə heyətləri arasında qarşılıqlı ittihamlar meydanına çevriləcək. “Erməni tərəfi bildirib ki, biz bu cür destruktiv fəaliyyətdə iştirak etmək istəmirik. İndi biz sonrakı addımlarımızı müzakirə edirik, hansı qərara gəldiyimiz haqda daha sonra açıqlama verəcəyik. Lakin indidən onu deyə bilərik ki, hansısa formada Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair danışıqlar prosesinə mane ola biləcək Alt Komitənin fəaliyyətində yer almaq fikrində deyilik”.

Ermənistan nümayəndə heyətinin müxalifətdən olan üzvü, İrs Partiyasının təmsilçisi Zarui Postancyan da deyib ki, onlar heç bir halda Alt Komitənin iclaslarında iştirak etməyəcəklər. Çünki bu komitədə Dağlıq Qarabağ “tərəfi” təmsil olunmur. Onun fikrincə, Alt Komitənin fəaliyyətini bərpa etməklə AŞ PA prezidenti Mövlud Çavuşoğlu qarşıya Qarabağa dair Azərbaycan tərəfi üçün beş il əvvəl qəbul edilmiş 1416 saylı qətnamədən daha məqbul qətnamənin qəbulunu qarşıya məqsəd qoyub. “İrs” Partiyasının mətbuat katibi Ovsep Xurşudyan isə hesab edir ki, Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpası Ermənistan üçün ciddi məğlubiyyətdir. Çünki AŞ PA-da qüvvələr nisbətinin Ermənistanın əleyhinə olduğu sübut olunub. Lakin erməni siyasi ekspert Manvel Sarkisyan hesab edir ki, boykot taktikası uğursuzdur və özünə inamı olmayanların taktikasıdır. Onun fikrincə, Azərbaycan Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasına nail olaraq AŞ PA-dan Qarabağa dair yeni qətnamənin çıxarılmasına hazırlaşır. Erməni tərəfi isə komitənin fəaliyyətində iştirak edərək öz maraqlarına uyğun məqamlardan istifadə etməlidir. Qatı millətçi Daşnaksütun Partiyası siyasi bürosunun rəhbəri Kiro Manoyan da Qarabağa dair Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasını Ermənistanın ciddi məğlubiyyəti sayır. Onun fikrincə, Ermənistan son illərdə istər xarici siyasətdə, istərsə də diplomatiyada ciddi məğlubiyyətlərə düçar olur və bunlar erməni dövlətinin məhvinə aparır.

Müxalifyönlü “Jamanax” (“Zaman”) qəzeti isə yazır ki, əslində AŞ PA-da alver olub və bu qurum Ermənistanda demokratiyanın boğulması məsələsinə yumşaq yanaşmağın əvəzində Qarabağa dair Alt Komitənin fəaliyyətini bərpa edib. Qəzetin yazdığına görə, Strasburqdakı məğlubiyyətin səbəbkarı elə Ermənistan hakimiyyətinin özüdür. Bildirilir ki, Çavuşoğlunun AŞ PA prezidenti seçilməsinə dəstək verənlərdən biri də David Arutyunyan olub. İndi isə bu xidmətin əvəzində AŞ PA Ermənistanda insan haqları məsələsinə loyal yanaşır. Lakin Qarabağa dair Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpasına da nail olur və Assambleyanın bürosunda heç kim bu qərarın əleyhinə çıxmır.

Ermənistanda bu cür hay-küyə səbəb olan Alt Komitə ilk dəfə AŞ PA-nın Qarabağ münaqişəsinə dair qəbul etdiyi 1416 saylı qətnamə əsasında 2005-ci ilin yanvarında britaniyalı deputat Lord Atkinsonun məruzəsi əsasında yaradılmışdı. Həmin qətnamə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Ermənistanın işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən çəkilməli olduğunu aydın bildirən, münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllini dəstəkləyən ilk sənədlərdən biri idi. Bu səbəbdən qətnamə Ermənistanda ciddi məyusluğa səbəb olmuşdu. Sənəddə həmçinin BMT-nin Dağlıq Qarabağa dair dörd qətnaməsinin adı çəkilir ki, orada da işğal olunmuş ərazilərin azad olunması tələb edilirdi. O vaxt belə ümidlər var idi ki, AŞ PA-nın qəbul etdiyi qətnamə Ermənistanın münaqişənin dinc yolla həlli üçün danışıqlar prosesində daha konstruktiv mövqe tutmasına təsir edə bilər. Çünki Avropa Şurasına üzv olarkən Ermənistan münaqişənin həllinin dinc yolla, kompromislərlə həllinə səy göstərəcəyi barədə öhdəliyə imza atıb. Lakin AŞ PA-nın üzv ölkələrdə insan haqları və demokratiya, seçkilər kimi məsələlərdə qeyri-prinsipial mövqeyi Qarabağ məsələsində özünü göstərib. Assambleya çıxardığı qətnamənin icrası ilə bağlı Ermənistana heç bir təsir göstərməyib. Ermənistan isə nümayişkaranə şəkildə 1416 saylı qətnamədə əksini tapan məsələlərə məhəl qoymayıb.

Qarabağa dair Alt Komitənin ilk sədri isə britaniyalı deputat lord Rassel Conston idi. Lakin AŞPA sessiyaları çərçivəsində görüşlərdən başqa, Alt Komitə heç bir real iş görməyib. 1416 saylı qətnaməyə əsasən, hər il Alt Komitə münaqişənin həllinə dair Ermənistanla Azərbaycan arasında Minsk Qrupu çərçivəsində aparılan danışıqlar barədə hesabat təqdim etməli idi. Lakin Minsk Qrupuna həmsədrlik edən ölkələrin AŞ PA-dakı nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri danışıqların məxfi aparıldığına istinad edərək Rassel Constona heç bir məlumat vermədilər. Nəticədə lord ümumi məzmunlu hesabatlarla kifayətlənməli olurdu və hər dəfə bildirirdi ki, məxfilik danışıqların əsas prinsiplərindən biridir. Həmçinin Alt Komitənin Azərbaycan və Ermənistan deputatlarının regiona birgə səfəri ideyası da həyata keçirilməmiş qalıb. İki il əvvəl isə Rassel-Constonun ölümündən sonra Alt Komitənin işi dayandırmışdı.

Bəs elədirsə, Ermənistanda Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpası niyə bu dərəcədə narahatlığa, isterik reaksiyalara səbəb olub? Görünür, bu sualın cavabını Ermənistan siyasi hakimiyyətinin son illər beynəlxalq arenada Qarabağa dair təcavüzkar mövqeyini qəbul etdirmək planlarında ciddi uğursuzluqlara düçar olmasında axtarmaq lazımdır. Erməni deputatlar narahatdırlar ki, Alt Komitənin iclaslarında Ermənistanın işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində indi də davam etməkdə olan vəhşilikləri barədə faktlar təqdim oluna bilər. Bu isə münaqişənin “əzabkeş ermənilərin sıxışdırılması” üzündən başladığı barədə nağıllara inananların sayını azaldar. Digər tərəfdən, NATO, Avropa Komissiyası, Avropa Parlamenti, ATƏT Parlament Assambleyası, BMT Baş Assambleyası kimi beynəlxalq qurumlarda son illərdə Qarabağa dair Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən qətnamələrin çıxarılması Ermənistanın diplomatiya müstəvisində uğursuzluqlar seriyasını başladıb. Görünür, AŞ PA-dan Qarabağa dair daha bir qətnamənin çıxarılması ehtimallar, hətta onun yerinə yetirilməyəcəyi əvvəlcədən bəlli olsa da, Ermənistanda möhkəm narahatlığa səbəb olub.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpası şübhəsiz ki, Azərbaycana da bir şey verməyəcək, Ermənistanın işğal edilmiş ərazilərdən çəkilməsində bu komitənin hansısa rolu olmayacaq. Lakin Alt Komitə Ermənistanla Azərbaycan cəmiyyətləri arasında mövcud olan dərin uçurumun fonunda parlamentlərarası dialoq üçün platforma rolunu oynaya bilərdi. Lakin erməni tərəfinin boykotu seçməsi göstərir ki, işğalçı ölkədə bu cür dialoqlarda maraqlı deyillər. Azərbaycan və Ermənistan eyni vaxtda Avropa Şurasına üzv olanda şuranın Parlament Assambleyası bəyan etmişdi ki, bu üzvlük Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həll edilməsi üçün zəruri olan etimad mühiti formalaşdırmağa və gərginliyi azaltmağa kömək etməlidir. Ancaq AŞ PA çərçivəsində ötən on il ərzində Ermənistanla Azərbaycan arasında etimad mühiti formalaşdırmağa yönələn heç bir nəzərəçarpacaq nəticə əldə edilməyib. Bu da daha çox onunla bağlıdır ki, münaqişənin nizamlanmasına dair aparılan siyasi danışıqlarda heç bir nəticə əldə edilmir. Baxmayaraq ki, Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan AŞ PA qətnaməsindən çıxış edərək ictimaiyyətlər arasında etimad mühitinin formalaşmasına yönələn səyləri dəstəklədiyinə dair rəsmi bəyanat vermişdi. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin 2005-ci ilin iyununda verdiyi bəyanatında bildirilirdi ki, rəsmi Bakı beynəlxalq ictimaiyyətin icmalar arasında birbaşa və üz-üzə əlaqələrin yaradılması və düşmənçiliyin aradan qaldırılması, sabitlik və qarşılıqlı anlaşmaya nail olmaq məqsədilə etimadın qurulması üçün kompleks tədbirlər həyata keçirilməsinə dair çağırışlarını dəstəkləyir. İşğal edilmiş ərazilərin qaytarılmaması, yüz minlərlə azərbaycanlının qaçqın durumunda yaşaması təbii ki, bu cür etimad tədbirlərinin Azərbaycan cəmiyyətində etirazlarla müşayiət olunmasını qaçılmaz edir. Bununla belə, Ermənistan tərəfi nəinki etimada yönələn hansısa addım atmır, eyni zamanda yeganə missiyası parlament üzvləri arasında dialoqa imkan yaratmaq olan AŞ PA Alt Komitəsinin fəaliyyətinin bərpasına da bu cür aqressiv reaksiyalar verir. Ermənistanın siyasi hakimiyyəti cəmiyyəti dialoqa yox, azərbaycanlılarla ermənilərin etnik birgəyaşayışının mümkün olmadığı barədə faşist ideologiyasına hazırlamaqdadır.

F.MƏMMƏDOV

Yeni müsavat.- 2011.- 2 fevral.- S. 11.